Why is ketchup so hard to pour? - George Zaidan

Dlaczego tak ciężko wycisnąć ketchup? - George Zaidan

Tłumaczenie: Natalia Suta Korekta: Rysia Wand

French fries are delicious.

Wszyscy kochamy frytki.

French fries with ketchup are a little slice of heaven.

A frytki z keczupem to niebo w gębie.

The problem is it's basically impossible

Jednak ciężko go wycisnąć dokładnie tyle,

to pour the exactly right amount.

na ile mamy ochotę.

We're so used to pouring ketchup that we don't realize

Czy zastanawiały cię kiedyś

how weird its behavior is.

dziwne właściwości keczupu?

Imagine a ketchup bottle filled with a straight up solid like steel.

Wyobraź sobie butelkę wypełnioną ciałem stałym, jak stal.

No amount of shaking would ever get the steel out.

Nie by się nie dało wytrząsnąć.

Now imagine that same bottle full of a liquid like water.

Z butelki wypełnionej wodą

That would pour like a dream.

wylalibyśmy wszystko z łatwością.

Ketchup, though, can't seem to make up its mind.

A co z keczupem?

Is it is a solid? Or a liquid?

Jest stały czy płynny?

The answer is, it depends.

To zależy.

The world's most common fluids like water, oils and alcohols

Płyny takie jak woda, olej, alkohol

respond to force linearly.

wykazują liniową zależność naprężenia od prędkości.

If you push on them twice as hard, they move twice as fast.

Przy działaniu 2 razy większej siły są 2 razy szybsze.

Sir Isaac Newton, of apple fame, first proposed this relationship,

Relację tę zaproponował Izaak Newton,

and so those fluids are called Newtonian fluids.

stąd nazywamy je płynami newtonowskimi.

Ketchup, though, is part of a merry band of linear rule breakers

Keczup jednak należy do płynów nienewtonowskich,

called Non-Newtonian fluids.

które nie zachowują tego prawa.

Mayonnaise, toothpaste, blood, paint, peanut butter

Majonez, pasta do zębów, krew, farba, masło orzechowe

and lots of other fluids respond to force non-linearly.

wykazują zależność nieliniową.

That is, their apparent thickness changes

Ich gęstość zmienia się

depending on how hard you push, or how long, or how fast.

w zależności od siły, długości i prędkości nacisku.

And ketchup is actually Non-Newtonian in two different ways.

Keczup jest nienewtonowski z dwóch powodów.

Po pierwsze,

Way number one: the harder you push, the thinner ketchup seems to get.

im mocniej naciskasz, tym wydaje się rzadszy.

Below a certain pushing force,

Poniżej pewnej siły nacisku

ketchup basically behaves like a solid.

keczup zachowuje się jak ciało stałe.

But once you pass that breaking point,

Po przekroczeniu punktu krytycznego

it switches gears and becomes a thousand times thinner than it was before.

robi się tysiąc razy rzadszy.

Sound familiar right?

Brzmi znajomo, prawda?

Way number two: if you push with a force below the threshold force

Po drugie: przy nacisku z siłą poniżej siły progowej

eventually, the ketchup will start to flow.

keczup w końcu zacznie wypływać.

In this case, time, not force, is the key to releasing ketchup

Wówczas, to nie siła, ale czas

odgrywa rolę w wyciskaniu keczupu z butelki.

from its glassy prison.

Alright, so, why does ketchup act all weird?

Dlaczego keczup zachowuje się tak dziwnie?

Well, it's made from tomatoes, pulverized, smashed, thrashed,

Powstaje ze sproszkowanych, zmiażdżonych,

utterly destroyed tomatoes.

kompletnie startych pomidorów.

Widzicie te małe drobinki?

See these tiny particles?

This is what remains of tomatoes cells

To pozostałości po komórkach pomidorów

after they go through the ketchup treatment.

po przetworzeniu na keczup.

And the liquid around those particles?

Płyn wokół cząsteczek

That's mostly water and some vinegar, sugar, and spices.

to głównie woda, ocet, cukier i przyprawy.

When ketchup is just sitting around,

Jeśli keczup leży na półce,

the tomato particles are evenly and randomly distributed.

drobinki pomidorów są rozmieszczone równomiernie.

Now, let's say you apply a weak force very quickly.

Jeśli szybko i delikatnie naciśniemy na butelkę,

The particles bump into each other,

cząsteczki zderzą się ze sobą,

but can't get out of each other's way,

ale że nie mogą się wyminąć,

so the ketchup doesn't flow.

keczup nie wycieknie z butelki.

Now, let's say you apply a strong force very quickly.

Szybki i mocny nacisk wystarczy,

That extra force is enough to squish the tomato particles,

żeby zgnieść drobinki,

so maybe instead of little spheres,

i z małych kulek

they get smushed into little ellipses, and boom!

zmienią się w elipsy.

Now you have enough space for one group of particles

To daje więcej miejsca,

to get passed others and the ketchup flows.

cząsteczki mogą się mijać i keczup wycieka.

Now let's say you apply a very weak force but for a very long time.

Nie do końca wiemy, co dzieje się,

gdy nacisk jest delikatny i trwa dłużej.

Turns out, we're not exactly sure what happens in this scenario.

One possibility is that the tomato particles near the walls of the container

Możliwe, że drobinki przy ścianie pojemnika

powoli zsuwają się do środka,

slowly get bumped towards the middle,

zostawiając zawiesinę, w której zostały rozpuszczone,

leaving the soup they were dissolved in,

which remember is basically water,

near the edges.

właściwie wody, blisko krawędzi.

That water serves as a lubricant betwen the glass bottle

Woda służy jako smar między szklaną butelką

and the center plug of ketchup,

a zatyczką

and so the ketchup flows.

i keczup wycieka.

Another possibility is that the particles slowly rearrange themselves

Według innej teorii,

drobinki reorganizują się w małe grupy,

into lots of small groups, which then flow past each other.

które potem przepływają obok siebie.

Scientists who study fluid flows are still actively researching

Naukowcy, którzy badają przepływ płynów,

how ketchup and its merry friends work.

wciąż rozważają, jak działa keczup i jemu podobne.

Ketchup basically gets thinner the harder you push,

Zasadniczo, keczup rzednie im mocniejszy nacisk,

but other substances, like oobleck or some natural peanut butters,

ale inne substancje, jak masło orzechowe,

actually get thicker the harder you push.

gęstnieją przy mocniejszym nacisku.

Others can climb up rotating rods,

Jeszcze inne pną się po obrotowym pręcie,

or continue to pour themselves out of a beeker,

lub same wylewają się ze zlewki.

once you get them started.

Jednak z perspektywy fizyki,

From a physics perspective, though,

ketchup is one of the more complicated mixtures out there.

keczup jest najbardziej skomplikowaną miksturą.

And as if that weren't enough, the balance of ingredients

Ponadto, balans składników

and the presence of natural thickeners like xanthan gum,

i obecność naturalnych zagęstników, np. gumy ksantanowej,

which is also found in many fruit drinks and milkshakes,

występującej w owocach i napojach mlecznych,

can mean that two different ketchups

oznacza, że dwa różne keczupy

can behave completely differently.

mogą zachowywać się inaczej.

But most will show two telltale properties:

Większość jednak ma dwie właściwości:

sudden thinning at a threshold force,

nagłe gęstnienie przy nacisku o sile progowej

and more gradual thinning after a small force

i stopniowe gęstnienie przy słabym i długim nacisku.

is applied for a long time.

And that means you could get ketchup out of the bottle in two ways:

Można więc wycisnąć keczup na dwa sposoby:

either give it a series of long, slow languid shakes

albo potrząsać butelką wolno i długo,

making sure you don't ever stop applying force,

naciskając z tą samą siłą,

or you could hit the bottle once very, very hard.

albo wstrząsnąć butelką raz, ale mocno.

What the real pros do is keep the lid on,

Prawdziwi profesjonaliści

give the bottle a few short, sharp shakes

wstrząsają zakręconą butelką,

by rozruszać drobinki

to wake up all those tomato particles,

and then take the lid off

i dopiero wtedy ją odkręcają,

and do a nice controlled pour onto their heavenly fries.

by dokładnie rozprowadzić keczup na porcji frytek.