Is light a particle or a wave? - Colm Kelleher

Işık parçacık mı yoksa dalga mı? - Colm Kelleher

1,641,542 views ・ 2013-01-17

TED-Ed


Videoyu oynatmak için lütfen aşağıdaki İngilizce altyazılara çift tıklayınız.

00:00
Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar
0
0
7000
Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: şeref bacak
00:14
You look down and see a yellow pencil lying on your desk.
1
14603
3482
Masanızın üzerine bakıyorsunuz ve sarı bir kalem görüyorsunuz.
Gözleriniz ve ardından beyniniz
00:18
Your eyes, and then your brain, are collecting
2
18085
2300
kaleme ilişkin her tür bilgiyi topluyor:
00:20
all sorts of information about the pencil:
3
20385
2615
Büyüklüğü,
00:23
its size,
4
23000
566
00:23
color,
5
23566
524
rengi
00:24
shape,
6
24090
430
00:24
distance,
7
24520
752
biçimi,
uzaklığı
00:25
and more.
8
25272
1403
ve daha fazlası.
00:26
But, how exactly does this happen?
9
26675
2215
Peki ama bu tam olarak nasıl oluyor?
00:28
The ancient Greeks were the first
10
28890
1154
Antik Yunanlılar, ışığın ne olduğu
00:30
to think more or less scientifically
11
30044
1714
00:31
about what light is and how vision works.
12
31758
2643
ve görmenin işleyişi hakkında
bilimsel düşünenlerin ilkiydi.
00:34
Some Greek philosophers,
13
34401
883
Platon ve Pisagor da dahil
00:35
including Plato and Pythagoras,
14
35284
2144
bazı Yunan filozoflar
00:37
thought that light originated in our eyes
15
37428
1906
ışığın gözümüzden yayımlandığını ve
00:39
and that vision happened when little, invisible probes
16
39334
2602
küçük, görünmez algılayıcıların uzaktaki nesnelere gönderilip
00:41
were sent to gather information about far-away objects.
17
41936
2912
bilgi toplanmasıyla görmenin gerçekleştiğini düşündü.
00:44
It took over a thousand years
18
44848
1334
Arap bilimci İbni Heysem
00:46
before the Arab scientist, Alhazen,
19
46182
2223
bu eski Yunan kuramının doğru olamayacağını
00:48
figured out that the old, Greek theory of light couldn't be right.
20
48405
3714
anlayana kadar bin yıldan fazla süre geçti.
00:52
In Alhazen's picture, your eyes don't send out
21
52119
2804
İbni Heysem'in tasvirinde, gözler dışarıya
00:54
invisible, intelligence-gathering probes,
22
54923
2089
görünmeyen, istihbarat toplayan algılayıcılar göndermez.
00:57
they simply collect the light that falls into them.
23
57012
3164
Gözler sadece üzerlerine düşen ışığı alır.
01:00
Alhazen's theory accounts for a fact
24
60176
2145
İbni Heysem'in kuramı, Yunanlıların kolay kolay açıklayamadığı
01:02
that the Greek's couldn't easily explain:
25
62321
2245
bir gerçeğin de nedenini belirtir:
01:04
why it gets dark sometimes.
26
64566
2327
Neden bazen karanlık olduğunu.
01:06
The idea is that very few objects actually emit their own light.
27
66893
3902
Düşünce, çok az nesnenin kendi ışığını yaydığıydı.
01:10
The special, light-emitting objects,
28
70795
2314
Güneş ya da bir ampul gibi
01:13
like the sun
29
73109
982
ışık yayan
01:14
or a lightbulb,
30
74091
846
01:14
are known as sources of light.
31
74937
2569
özel nesneler
ışık kaynakları olarak bilinirler.
01:17
Most of the things we see,
32
77506
1218
Masanın üzerindedki kalem gibi
01:18
like that pencil on your desk,
33
78724
1606
gördüğümüz pek çok şey
01:20
are simply reflecting light from a source
34
80330
2565
kendi ışığını üretmeyip
01:22
rather than producing their own.
35
82895
1875
basitçe bir kaynaktan gelen ışığı yansıtır.
01:24
So, when you look at your pencil,
36
84770
2015
Yani, kaleminize baktığınızda
01:26
the light that hits your eye actually originated at the sun
37
86785
2825
gözünüze gelen ışık, aslında güneşten çıkıp
01:29
and has traveled millions of miles across empty space
38
89610
2979
önce kaleme sonrada gözünüze
01:32
before bouncing off the pencil and into your eye,
39
92589
2815
çarpmadan önce boş uzayda milyonlarca mil aşmıştır.
01:35
which is pretty cool when you think about it.
40
95404
2212
Düşündüğümüzde, bu çok ilginç.
01:37
But, what exactly is the stuff that is emitted from the sun
41
97616
2797
Peki ama güneşten yayılan tam olarak nedir
01:40
and how do we see it?
42
100413
1721
ve biz onu nasıl görürüz?
01:42
Is it a particle, like atoms,
43
102134
1751
Atomlar gibi bir parçacık mı,
01:43
or is it a wave, like ripples on the surface of a pond?
44
103885
3633
ya da bir havuzun yüzeyindeki kıpırtılar gibi bir dalga mıdır?
01:47
Scientists in the modern era would spend a couple of hundred years
45
107518
2859
Modern çağ bilimcileri bu sorunun yanıtını bulmak için
01:50
figuring out the answer to this question.
46
110377
2281
birkaç yüzyıl geçirdi.
01:52
Isaac Newton was one of the earliest.
47
112658
1771
Isaac Newton en eskilerden biridir.
01:54
Newton believed that light is made up
48
114429
1757
Newton ışığın minik, atom benzeri parçacıklardan oluştuğuna inanmış
01:56
of tiny, atom-like particles, which he called corpuscles.
49
116186
3922
ve bunlara "corpuscle" adını vermişti.
02:00
Using this assumption, he was able to explain some properties of light.
50
120108
3876
Bu varsayımı kullanarak, ışığın bazı özelliklerini açıklayabilmişti.
02:03
For example, refraction,
51
123984
1394
Örneğin, kırılma,
02:05
which is how a beam of light appears to bend
52
125378
2360
yani bir ışık demetinin havadan suya geçerken
02:07
as it passes from air into water.
53
127738
2006
eğrilmiş gibi görünmesi.
02:09
But, in science, even geniuses sometimes get things wrong.
54
129744
4121
Ancak bilimde, bazen dâhiler bile bir şeyleri yanlış anlayabilir.
02:13
In the 19th century, long after Newton died,
55
133865
2818
19. yüzyılda, Newton'un ölümünde çok sonra,
02:16
scientists did a series of experiments
56
136683
2105
bilim adamları ışığın
02:18
that clearly showed that light can't be made up
57
138788
2584
minik, atom benzeri parçacıklardan oluşamayacağını açıkça gösteren
02:21
of tiny, atom-like particles.
58
141372
2593
bir dizi deney yaptı.
02:23
For one thing, two beams of light that cross paths
59
143965
2935
Evvela, yolları kesişen iki ışık demeti
02:26
don't interact with each other at all.
60
146900
2444
birbiriyle hiç etkileşmiyordu.
02:29
If light were made of tiny, solid balls,
61
149344
2367
Eğer ışık minik, katı toplardan oluşmuşsa,
02:31
then you would expect that some of the particles from Beam A
62
151711
2931
A ışınındaki parçacıklardan bazılarının,
02:34
would crash into some of the particles from Beam B.
63
154642
2743
B ışınındaki parçacıklardan bazılarına çarpması beklenirdi.
02:37
If that happened, the two particles involved in the collision
64
157385
2494
Bu olduğunda ise çarpışan iki parçacık
02:39
would bounce off in random directions.
65
159879
2331
rastgele yönlere saçılacaktı.
02:42
But, that doesn't happen.
66
162210
1477
Ama böyle bir şey olmaz.
02:43
The beams of light pass right through each other
67
163687
1940
Işık demetleri birbirlerinin içinden geçer.
02:45
as you can check for yourself
68
165627
1050
Bunu iki lazer işaretleyici ve
02:46
with two laser pointers and some chalk dust.
69
166677
2262
biraz tebeşir tozu ile kendiniz kontrol edebilirsiniz.
02:48
For another thing, light makes interference patterns.
70
168939
2505
Bir başka şey, ışığın karışım desenleri oluşturmasıdır.
02:51
Interference patterns are the complicated undulations that happen
71
171444
3502
Karışım desenleri, iki dalga deseninin
02:54
when two wave patterns occupy the same space.
72
174946
3035
uzayda aynı yeri işgal ettiğinde oluşan karmaşık kıvrımlardır.
02:57
They can be seen when two objects
73
177981
1550
İki ayrı nesne, durgun bir gölün
02:59
disturb the surface of a still pond,
74
179531
2224
yüzeyine atıldığında veya
03:01
and also when two point-like sources of light
75
181755
2450
iki noktasal ışık kaynağı yan yana
03:04
are placed near each other.
76
184205
2189
konduğunda görülebilir.
03:06
Only waves make interference patterns,
77
186394
1742
Sadece dalgalar girişim deseni yapar,
03:08
particles don't.
78
188136
1500
parçacıklar yapmaz.
03:09
And, as a bonus, understanding that light acts like a wave
79
189636
3356
Ek olarak, ışığın dalga gibi davrandığını anlamak
03:12
leads naturally to an explanation of what color is
80
192992
3000
doğrudan rengin ne olduğunu ve
03:15
and why that pencil looks yellow.
81
195992
1703
o kalemin neden sarı göründüğünü açıklar.
03:17
So, it's settled then, light is a wave, right?
82
197695
3341
Öyleyse her şey tamam, ışık bir dalgadır, değil mi?
03:21
Not so fast!
83
201036
1651
O kadar çabuk değil!
03:22
In the 20th century, scientists did experiments
84
202687
2691
20.yüzyılda bilim adamları, ışığın
03:25
that appear to show light acting like a particle.
85
205378
3054
parçacık gibi davrandığını gösteren deneyler yaptı.
03:28
For instance, when you shine light on a metal,
86
208432
2712
Örneğin, bir metale ışık tuttuğunuzda,
03:31
the light transfers its energy to the atoms in the metal
87
211144
3258
ışık enerjisini kuanta denilen ayrık paketlerle
03:34
in discrete packets called quanta.
88
214402
2697
metalin atomlarına aktarır.
03:37
But, we can't just forget about properties like interference, either.
89
217099
3702
Ama karışım gibi özellikleri de öylece unutamayız.
03:40
So these quanta of light aren't at all like
90
220801
2365
Bu kuantalar hiç de Newton'un hayal ettiği gibi
03:43
the tiny, hard spheres Newton imagined.
91
223166
2833
minik, sert kürelere benzemez.
03:45
This result, that light sometimes behaves like a particle
92
225999
2753
Bu sonuç, yani ışığın bazen parçacık gibi,
03:48
and sometimes behaves like a wave,
93
228752
2390
bazen de dalga gibi davranması,
03:51
led to a revolutionary new physics theory called
94
231142
2260
devrimci yeni bir fizik kuramına öncülük etmiştir:
03:53
quantum mechanics.
95
233402
2250
Kuantum mekaniği.
03:55
So, after all that, let's go back to the question,
96
235652
2947
Tüm bunlardan sonra, sorumuza geri dönelim:
03:58
"What is light?"
97
238599
1476
"Işık nedir?"
04:00
Well, light isn't really like anything
98
240075
2398
Işık, günlük hayatta karşılaşmaya alışkın
04:02
we're used to dealing with in our everyday lives.
99
242473
2429
olduğumuz hiçbir şeye benzemez aslında.
04:04
Sometimes it behaves like a particle
100
244902
1831
Bazen parçacık gibi davranır,
04:06
and other times it behaves like a wave,
101
246733
2286
bazen de dalga gibi,
04:09
but it isn't exactly like either.
102
249019
2711
ancak tam olarak ikisi gibi de değildir.
Bu web sitesi hakkında

Bu site size İngilizce öğrenmek için yararlı olan YouTube videolarını tanıtacaktır. Dünyanın dört bir yanından birinci sınıf öğretmenler tarafından verilen İngilizce derslerini göreceksiniz. Videoyu oradan oynatmak için her video sayfasında görüntülenen İngilizce altyazılara çift tıklayın. Altyazılar video oynatımı ile senkronize olarak kayar. Herhangi bir yorumunuz veya isteğiniz varsa, lütfen bu iletişim formunu kullanarak bizimle iletişime geçin.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7