The most colorful gemstones on Earth - Jeff Dekofsky

Çeviri: Zeynep Kırıcı Gözden geçirme: Can Boysan

On an auspicious day in November of 1986,

1986 yılı Kasım ayının uğurlu bir günüydü,

beş Avustralyalı madenci

5 Australian miners climbed Lunatic Hill—

Lunatic Hill denen bir maden alanına tırmandılar.

so named for the mental state anyone would be in to dig there.

Bu bölge, aklını kaçırmış olanların tırmandığı bir yer olarak bilinirdi.

While their competitors searched for opals at a depth of 2 to 5 meters,

Rakipleri yerin iki ile beş metre derinlerinde opal ararken

the Lunatic Hill Syndicate bored 20 meters into the earth.

Lunatic Hill Sendikası,

yerin yirmi metre altına kadar kazı yaptı.

And for their audacity, the earth rewarded them

Toprak onları bu yürekliliklerinden dolayı

with a fist-sized, record breaking opal.

yumruk boyutunda, rekor kırmış olan bir opalle ödüllendirdi.

They named it the Halley’s Comet opal,

Bu opale Halley’s Comet adını verdiler.

İsmi, buldukları opalden çok daha büyük olan

after the much larger rocky, icy body flying by the earth at that time.

kayalıklı ve buzlu kütlesiyle

o zamanlar dünyanın yakınından geçen

Halley kuyruklu yıldızından gelir.

The Halley’s Comet opal is a marvel, but its uniqueness is, paradoxically,

Halley's Comet opali olağanüstüdür

fakat çelişkili şu ki

the most usual thing about it.

eşsizliği onunla ilgili en olağan şeydir.

While diamonds, rubies, emeralds, and other precious stones

Elmaslar, yakutlar, zümrütler ve diğer değerli taşlar

are often indistinguishably similar,

genelde ayırt edilemez biçimde birbirlerine benzerken

no two opals look the same,

"renk oyunu" olarak bilinen özelliği sayesinde

thanks to a characteristic called "play of color."

hiçbir opal birbirine benzemez.

This shimmering, dazzling, dancing display of light

Opali yer altının derinliklerindeki

en erken aşamalarından itibaren tanımlayan,

comes about from a confluence of chemistry, geology, and optics

titrek, göz kamaştırıcı, dans eden ışık gösterimi,

that define opals from their earliest moments, deep underground.

kimya, jeoloji ve optiğin birleşiminden meydana gelir.

It’s there that an opal begins its life as something surprisingly abundant: water.

Opal burada yaşamına,

şaşırtıcı biçimde bol bir madde olan su şeklinde başlar.

Trickling down through gaps in soil and rock,

Su; toprak ve taşların arasındaki boşluklardan sızarak

water flows through sandstone, limestone, and basalt,

kum taşı, kireç taşı ve bazalttan akar

picking up a microscopic compound called silicon dioxide.

ve silikon dioksit denilen

mikroskobik bir bileşimi de alarak ilerler.

This silica-enriched water enters the voids inside pieces of volcanic rock,

Bu silika bakımından zenginleştirilmiş su,

volkanik kaya parçalarına,

tarih öncesinden kalma nehir yataklarına,

prehistoric river beds, wood and even the bones of ancient creatures.

tahta parçalarına ve hatta antik yaratıkların kemiklerine yerleşir.

Gradually, the water starts to evaporate,

Peyderpey, su buharlaşmaya başlar

and the silica-solution begins forming a gel,

ve silika çözeltisi bir jel halini alır.

within which millions of silica spheres form layer by layer

Milyonlarca silika küresi,

bu jelin içerisinde katman katman dizilmiş

as a series of concentric shells.

eş merkezli, bir dizi kabuk oluşturur.

The gel ultimately hardens into a glass-like material,

Sonunda jel sertleşerek cam benzeri bir madde haline gelir

and the spheres settle into a lattice structure.

ve silika küreleri kafes benzeri bir yapı oluşturur.

The vast majority of the time, this structure is haphazard,

Bu yapı çoğunlukla gelişigüzel oluşur,

resulting in common, or potch, opals with unremarkable exteriors.

yaygın görülen ve dış görünüşü sıradan olan opalleri oluşturur.

The tiny, mesmerizing percentage we call precious opals

Değerli opal dediğimiz ufak ve büyüleyici kısmı

have regions where silica beads of uniform size form orderly arrays.

silika kürelerinin bazı bölgelerde intizamlı sıralanışıyla oluşur.

So why do those structures produce such vibrant displays?

Peki, bu yapılar neden böyle titrek görüntüler oluştururlar?

The answer lies in a principle of wave physics called interference.

Bu sorunun cevabı, girişim denen dalga fiziği ilkesinde yatar.

For the sake of simplicity,

Basitçe açıklamak gerekirse

let’s look at what happens when a single color of light—

dalga boyu 500 nanometre olan,

tek renk yeşil bir ışık değerli bir opale çarptığında

green, with a wavelength of 500 nanometers— hits a precious opal.

ne olduğuna bakalım.

The green light will scatter throughout the gemstone

Yeşil ışık değerli taş üzerine yayılır

and reflect back with varying intensities—

ve farklı şiddetlerde geri yansır.

Bu ışık, bazı değerli taşların neredeyse her köşesine yayılırken

from most angles suffused, from some entirely dimmed,

bazılarını tamamen soluklaştırır.

and others dazzlingly bright.

Diğerlerini ise,

göz alıcı biçimde parlaklaştırır.

What’s happening is, some of the green light reflects off of the top layer.

Aslında olan şudur:

Yeşil ışığın bir kısmı en üst katmandan,

Some reflects off of the layer below that.

bazıları ise onun bir altındakinden yansır

And so on.

ve bu şekilde devam eder.

When the additional distance it travels from one layer to the next, and back,

Işığın bir katmandan diğer katmana gidip

geri yansıdığında kat ettiği ek uzaklık

is a multiple of the wavelength— such as 500 or 1000 extra nanometers—

dalga boyunun iki katı ise,

örneğin fazladan 500 ya da 1000 nanometre ilerliyorsa

the crests and valleys of the waves match each other.

dalgaların köşe ve tepe noktaları birbirleriyle örtüşür.

This phenomenon is called constructive interference,

Bu olguya yapıcı girişim denir

and it amplifies the wave, producing a brighter color.

ve bu olgu, dalgayı genişleterek daha parlak renkleri açığa çıkarır.

So if you position your eye at the correct angle,

Eğer doğru açıdan bakarsanız

the green light reflecting from many layers adds together.

pek çok açıdan yansıyan yeşil ışığın birbirini çoğalttığını görebilirsiniz.

Shift the angle just a bit,

Açıyı biraz daha değiştirirseniz,

and you change the distance the light travels between layers.

ışığın katmanlar arasında kat ettiği mesafeyi de değiştirirsiniz.

Change it enough, and you’ll reach a point where the crests match the valleys,

Açıyı yeterince değiştirmeyi başarırsanız

yıkıcı girişim adını verdiğimiz,

making the waves cancel each other out— that’s destructive interference.

dalgaların tepe noktalarının köşeleriyle uyuşarak

birbirlerini sıfırlamasına yarayan noktaya ulaşırsınız.

Different colors have different wavelengths,

Her rengin dalga boyu farklıdır.

which translates to varying distances they have to travel

Bu da, yapıcı girişimde bulunmak için

kat etmeleri gereken mesafeyi gösterir.

to constructively interfere.

Bu nedenle,

That’s why colors roughly correspond to silica bead sizes.

renkler silika küresi boyutlarıyla az çok uyumludurlar.

The spaces between 210 nanometer beads are just right to amplify blue light.

Silika küreleri arasında 210 nanometre boşluk varsa mavi renk oluşur.

For red light, with its long wavelengths,

Kırmızı ışığın ise dalga boyu çok daha uzun olduğundan

the silica beads must be close to 300 nanometers.

silika küreleri arasındaki mesafe, 300 nanometreye yakın olmalıdır.

Those take a very long time to form, and because of that,

Bu durumun oluşması çok uzun sürdüğünden

red is the rarest opal color.

kırmızı en nadir rastlanan opal rengidir.

The differences in the arrangements of the gel lattices

Belirli bir taştaki jel kafeslerinin düzeninde oluşan farklılıklar,

within a particular stone result in a wide range of color patterns—

çok çeşitli renk şemaları oluşturabilir.

everything from broad flash to pin-fire to the ultra-rare harlequin.

Broad flash opal, pin-fire opal

ya da oldukça ender bulunan harlequin opal oluşabilir.

The circumstances that lead to the formation of precious opal

Opalin oluşmasını sağlayan durumlar

o kadar nadirdir ki

are so uncommon that they only occur in a handful of places.

opallerin çıkarıldıkları yerler bir elin beş parmağını geçmez.

About 95% come from Australia,

Opallerin hemen hemen %95'i,

Avustralya'nın antik dönemde oluşmuş iç denizlerinden gelir.

where an ancient inland sea created the perfect conditions.

Bu denizler, opal oluşumu için kusursuz koşullar sağlar.

It was there that the Halley’s Comet opal formed some 100 million years ago.

İşte, Halley's Comet opali yüz milyonlarca yıl önce

tam da burada oluşmuş.

Which raises the question: in the next 100 million years,

Silika ile zenginleşmiş su, gelecek yüz milyon yılda

silica-rich water will percolate through the nooks and crannies

insan uygarlıkları tarafından gözden çıkarılmış eserlerin

of some of the discarded artifacts of human civilization.

köşe bucaklarına karışacak.

What opalescent plays of light will one day radiate

Merak uyandıran ise şu:

Karanlıkta unuttuğumuz eşyalardan

from the things we forget in the darkness?

bir gün hangi rengârenk ışık oyunları yansıyacak?