Making sense of spelling - Gina Cooke

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: İrem Uzel

You've probably seen an email or an internet post

Muhtemelen İngilizce yazımının ne kadar garip ve rastgele göründüğüne ilişkin

about how weird and random English spelling seems to be.

bir e-posta veya internet paylaşımı görmüşsünüzdür.

But what if I told you that it actually makes perfect sense?

Peki ya size aslında son derece mantıklı olduğunu söylesem?

In fact, that's spelling's job:

Aslında yazımın görevi bu: Mantıklı olmak.

Making sense. Think of spelling a word

Bir sözcüğün yazımını, bir soğanın katmanlarını soymak olarak düşünün.

as peeling back the layers of an onion.

The first layer is a word's sense and meaning.

İlk katman sözcüğün anlamıdır.

Often there are multiple layers of meaning.

Çoğunlukla birden çok anlam katmanı bulunur.

Another layer is the word's structure.

Bir diğer katman, sözcüğün yapısıdır.

Think of the center of the onion as a word's base element,

Soğanın merkezinde ise sözcüğün temel elemanının,

its essential kernel of meaning.

onun özündeki anlam çekirdeğinin olduğunu düşünün.

A free-base element, like O-N-E,

Kök öğeler, örneğin O-N-E veya T-W-O

or T-W-O,

can stand on its own as a word,

tek başına bir sözcüktür, "one" ve "two" gibi.

like one, or two.

A bound base, like the R-U-P-T of "erupt" or "rupture"

Ek alan kökler ise, "erupt" ve "rupture" sözcüklerindeki R-U-P-T gibi,

needs another element in order to surface in a word.

sözcük oluştururken başka öğelere gereksinim duyar.

Two or more bases

İki ve daha çok sayıda kök, bize bileşik sözcükleri verir,

give us compounds, like "twofold" or "someone" or "bankrupt."

"twofold", "someone" ve "bunkrupt" gibi.

Once we figure out a word's meaningful elements,

Sözcüğün anlamlı öğelerinin farkına varınca

We can peel back its history to shed a little more light

neden yazımının öyle olduğuna

ışık tutmak için tarihçesini geri sarabiliriz.

on why it's spelled as it is.

The word "two," for example,

Örneğin "two" sözcüğünün

needs its "W" in order to mark its connection

içindeki W harfine ihtiyacı vardır, çünkü "twice", "twelve",

to words like "twice," "twelve," "twenty,"

"twenty", "twin", "between" gibi sözcüklerle bağlantısını belli eder.

"twin" and "between."

A word's history is another layer of the onion.

Sözcüğün tarihçesi bir diğer soğan katmanıdır.

With that understanding, let's investigate the word "one."

Bunu anlamış olarak, "one" sözcüğünü ele alalım.

First we need to check in with what it means.

Önce ne anlama geldiğine bakmak gerek.

Unique, single, solitary.

Eşsiz, tek, yalnız.

"One's" historical layers include its relatives

Sözcüğün tarihsel katmanları akrabalarını içerir:

"only," "once," "eleven," and even "a,"

"only", "once", "eleven" ve hatta "a", "an" ve "any".

"an" and "any."

But it's the morphological relatives -

Ama sözcüğün biçimbilimsel akrabaları,

the ones that share the base O-N-E -

yani O-N-E kökünü taşıyanlar gerçekten şaşırtıcıdır.

That are really astonishing.

There are the familiar ones, like "anyone,"

Tanıdık gelenler var; örneğin "anyone",

and "one-track" and "oneself" - those are obvious.

"one-track" ve "oneself" çok belli.

But let's take a look at some unexpected derivations

Ama "one" sözcüğünden türemiş olan

bazı beklenmedik sözcükler de var.

of the word "one."

The word "alone" is built from the prefix A-L plus the base O-N-E.

O-N-E kökü ile A-L ön ekinden türeyen "alone" gibi.

It's the same A-L prefix that we see

Bu A-L ön eki "always", "almighty" ve "almost"

in "always," "already," "almighty" and "almost."

sözcüklerindeki ön ekin aynısı.

It means "all."

Yani "all".

the word "alone" means "all one."

"Alone" sözcüğünün anlamı "all one".

It was misanalysed in the middle ages

Bu sözcük orta çağda yanlış analiz edilmiş, "asleep",

as having the prefix "a," like in "asleep" and "awake" and "around,"

"awake", "around" sözcüklerindeki gibi "a" ön eki taşıyor sanılmıştı.

and a new base was born: L-O-N-E,

Dolayısıyla yeni bir kök doğdu: L-O-N-E.

which then developed into its own family.

Sonra da kendi ailesini kurdu.

In the word "atone," we find the familiar preposition "at"

"Atone" (telafi) sözcüğünde bildik "at" edatı ile

compounded with the base O-N-E.

O-N-E kökünü görüyoruz.

See, when we atone for something we've done wrong,

Gördünüz mü, yanlış bir şey yapınca telafi etmeye çalışırız,

we attempt to make things whole again,

herşeyi bütün hâline getirip

to fix what's broken, to be at one again with whomever we hurt.

kırıkları onarmayı, kırdığımız kişi ile yeniden bir arada olmayı deneriz.

But here's perhaps the best one of all:

Hepsinden iyisi ise galiba şu:

the word "onion," which is also frequently derided as irregular

Çoğu zaman seslendirilişindeki tuhaflıkla dalga geçilen

or crazy, for its spelling of "uh" with an O.

"onion" (soğan) sözcüğü.

But again, if we look into the word's structure,

Yapısına ve tarihine bakarsak

and its history, it's a mystery no more.

gizemli olmaktan çıkıyor.

When we look at the roots of an onion,

Köklerine bakınca O-N-E ile

we learn that it is written as O-N-E plus I-O-N,

I-O-N görüyoruz.

the same suffix we find in "tension," "action," "union"

Bu "tension," "action," "union"

gibi binlerce İngilizce sözcükteki son ekin aynısı.

and thousands of other words in English.

Unlike the many cloves in a head of garlic,

Bir baş sarımsaktaki ayrı dişlerden farklı olarak,

an onion has a single bulb.

soğan bir baştan ibarettir.

It is marked by the state or condition of oneness.

Teklik durumuna ilişkin bir sıfat taşır.

Like an onion, English is one -

Tıpkı bir soğan gibi, İngilizce de birdir;

one single writing system shared across time and space.

zaman ve uzay boyunca paylaşılan tek bir yazım sistemi.

Its structure and its history have many layers,

Yapısı ve tarihinin çok sayıda katmanı vardır

and peeling them apart can really add flavor to our language

ve bunları soyarak fark etmek dile çeşni katıp anlamı zenginleştirir.

and spice up our understanding. See, spelling is never just about spelling,

Bakın, yazım asla sadece yazım değildir;

but about how written words make sense.

yazılı sözcüklerin anlam kazanışıdır.

It's almost enough to make you want to cry.

Gözlerinizin yaşarmasını da sağlayabilir.