Making sense of spelling - Gina Cooke

Tłumaczenie: Piotr Szczepankiewicz Korekta: Rysia Wand

You've probably seen an email or an internet post

Niejeden e-mail czy post w internecie mówił o tym,

about how weird and random English spelling seems to be.

jaką dziwną pisownię ma angielski.

But what if I told you that it actually makes perfect sense?

A gdybym powiedziała, że jednak ma sens?

In fact, that's spelling's job:

Od tego jest pisownia:

Making sense. Think of spelling a word

ma mieć sens.

Pomyśl o słowie

as peeling back the layers of an onion.

jak o obieraniu warstw cebuli.

The first layer is a word's sense and meaning.

Pierwsza warstwa to znaczenie słowa,

Often there are multiple layers of meaning.

takich warstw może być kilka.

Another layer is the word's structure.

Kolejna warstwa to budowa słowa.

Think of the center of the onion as a word's base element,

Pomyśl o środku cebuli jak o bazie znaczeniowej słowa.

its essential kernel of meaning.

A free-base element, like O-N-E,

Baza wolnostojąca, jak O-N-E

or T-W-O,

czy T-W-O

can stand on its own as a word,

mogą być osobnymi wyrazami

like one, or two.

jak "one" oraz "two".

A bound base, like the R-U-P-T of "erupt" or "rupture"

Baza złożona, jak R-U-P-T w "erupt" i "rupture"

needs another element in order to surface in a word.

musi mieć inne elementy, aby utworzyć wyraz.

Two or more bases

Ponad dwie bazy dają wyrazy złożone np."twofold", "someone" czy "bankrupt".

give us compounds, like "twofold" or "someone" or "bankrupt."

Once we figure out a word's meaningful elements,

Wiedząc, które elementy wyrazu niosą znaczenie,

We can peel back its history to shed a little more light

można obrać go z warstw historii

on why it's spelled as it is.

i dowiedzieć się o jego pisowni.

The word "two," for example,

Weźmy wyraz "two".

needs its "W" in order to mark its connection

"W" jest mu potrzebne, żeby go powiązać

to words like "twice," "twelve," "twenty,"

z takimi wyrazami jak "twice", "twelve"

"twin" and "between."

"twenty", "twin" czy "between".

A word's history is another layer of the onion.

Historia słowa jest więc kolejną warstwą cebuli.

With that understanding, let's investigate the word "one."

Mając to na uwadze, spójrzmy na słowo "one".

First we need to check in with what it means.

Co oznacza?

Unique, single, solitary.

Unikalne. Pojedyncze. Samotne.

"One's" historical layers include its relatives

"One" jest także powiązane ze słowami

"only," "once," "eleven," and even "a,"

"only", "once", "eleven" a nawet "a", "an" i "any"

"an" and "any."

But it's the morphological relatives -

Ale to jego morfologiczne powiązania,

the ones that share the base O-N-E -

czyli te zawierające bazę O-N-E,

That are really astonishing.

są fascynujące.

There are the familiar ones, like "anyone,"

Niektóre są znajome:

and "one-track" and "oneself" - those are obvious.

"anyone", "one-track" i "oneself".

But let's take a look at some unexpected derivations

Ale są też takie, które zaskakują.

of the word "one."

The word "alone" is built from the prefix A-L plus the base O-N-E.

Wyraz "alone" składa się z prefiksu "A-L" i bazy O-N-E.

It's the same A-L prefix that we see

Ten sam prefiks widzimy w wyrazach

in "always," "already," "almighty" and "almost."

"always", "already", "almighty" i "almost".

It means "all."

Oznacza on "całkowicie'.

the word "alone" means "all one."

"Alone" znaczy "całkowicie jeden".

It was misanalysed in the middle ages

Wyraz błędnie opisano w średniowieczu

as having the prefix "a," like in "asleep" and "awake" and "around,"

uznając "a" za prefiks, taki jak w "asleep" czy "awake".

and a new base was born: L-O-N-E,

W ten sposób powstała baza L-O-N-E,

which then developed into its own family.

która rozwinęła swoją własną rodzinę słów.

In the word "atone," we find the familiar preposition "at"

W wyrazie "atone" znajdujemy przyimek "at",

compounded with the base O-N-E.

tutaj połączony z bazą O-N-E.

See, when we atone for something we've done wrong,

Kiedy za coś pokutujemy (atone),

we attempt to make things whole again,

chcemy przywrócić jedność,

to fix what's broken, to be at one again with whomever we hurt.

naprawić to, co popsute,

ponownie zjednoczyć z tymi, których zraniliśmy.

But here's perhaps the best one of all:

A tu najlepszy chyba przykład:

the word "onion," which is also frequently derided as irregular

wyraz "onion", uchodzi za nieregularny

or crazy, for its spelling of "uh" with an O.

ze względu na dźwięk "a" wyrażony literą "o".

But again, if we look into the word's structure,

Jednak, gdy spojrzymy na strukturę wyrazu

and its history, it's a mystery no more.

i jego historię, nagle tajemnica znika.

When we look at the roots of an onion,

Można łatwo stwierdzić,

we learn that it is written as O-N-E plus I-O-N,

że "onion" składa się z O-N-E oraz sufiksu I-O-N,

the same suffix we find in "tension," "action," "union"

który znajdujemy też w "tension", "action", "union",

and thousands of other words in English.

i tysiącach innych angielskich wyrazów.

Unlike the many cloves in a head of garlic,

W odróżnieniu od wielu ząbków czosnku,

an onion has a single bulb.

cebula jest jedną bulwą.

It is marked by the state or condition of oneness.

Jedność jest przez nią wyrażona.

Like an onion, English is one -

Podobnie jak cebula, angielski jest jednością:

one single writing system shared across time and space.

jednością systemu piśmienniczego w czasie i przestrzeni.

Its structure and its history have many layers,

Jego struktura i historia mają wiele warstw,

and peeling them apart can really add flavor to our language

których obranie dodaje językowi smaczku

and spice up our understanding. See, spelling is never just about spelling,

i wspomóc zrozumienie.

Pisownia to nie tylko litery,

but about how written words make sense.

ale też sens pisanych wyrazów.

It's almost enough to make you want to cry.

Aż chce się płakać ze wzruszenia.