The smallest solution to one of our biggest problems - Tierney Thys & Christian Sardet

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli

At this very moment, almost everything around you is being eaten.

Pikërisht në këtë moment, pothuajse gjithçka rreth jush po hahet.

Invisible to the naked eye, organisms called microbes swarm every surface.

Të padukshëm për syrin e lirë, organizmat e quajtura mikrobe mbulojnë çdo sipërfaqe.

Hordes of bacteria, archaea, and fungi have evolved to produce powerful enzymes

Luzma bakteresh, arkeash dhe kërpudhash kanë evoluar e prodhuar enzima të fuqishme

that break down tough organic material into digestible nutrients.

që shpërbëjnë materiale të forta organike në lëndë ushqyese të tretshme.

But there’s one particularly widespread type of material

Por ekziston një lloj materiali veçanërisht i përhapur

that almost no microbes can biodegrade:

që pothuajse asnjë mikrob nuk mund ta biodegradojë:

plastics.

plastika.

To make most plastics, molecules from oil, gas and coal are refined

Për të bërë shumicën e plastikës, molekula nga nafta, gazi dhe qymyri rafinohen

and turned into long, repeating chains called polymers.

dhe shndërrohen në zinxhirë të gjatë, të përsëritur të quajtur polimere.

This process often requires temperatures above 100˚C, incredibly high pressure,

Ky proces shpesh kërkon temperatura mbi 100˚C, presion tepër të lartë

and various chemical modifications.

dhe modifikime të ndryshme kimike.

The resulting man-made polymers are quite different

Polimeret e prodhuara nga njeriu janë mjaft të ndryshëm

from the polymers found in nature.

nga polimeret që gjenden në natyrë.

And since they’ve only been around since the 1950s,

Dhe duke qenë se ata kanë qenë rrotull vetëm që nga vitet 1950,

most microbes haven’t had time to evolve enzymes to digest them.

shumica e mikrobeve nuk kanë pasur kohë të zhvillojnë enzima për t’i tretur ato.

Making matters even more difficult,

Duke i bërë gjërat edhe më të vështira,

breaking most plastics’ chemical bonds requires high temperatures

thyerja e lidhjeve kimike të shumicës së plastikës kërkon temperatura të larta

comparable to those used to create them—

të ngjashme me ato që përdoren për krijimin e tyre -

and such heat is deadly to most microbes.

e një kjo nxehtësi është vdekjeprurëse për shumicën e mikrobeve.

This means that most plastics never biologically degrade—

Kjo do të thotë se shumica e plastikës nuk degradohet kurrë biologjikisht-

they just turn into countless, tiny, indigestible pieces.

ato thjesht kthehen në copa të panumërta, të vogla dhe të patretshme.

And pieces from the most common plastics like Polyethylene, Polypropylene,

Dhe pjesë nga plastika më e zakonshme si polietileni, polipropileni

and Polyester-terephthalate have been piling up for decades.

dhe poliester-tereftalati janë grumbulluar prej dekadash.

Each year humanity produces roughly 400 million more tons of plastic,

Çdo vit njerëzimi prodhon afërsisht 400 milionë tonë plastikë më shumë,

80% of which is discarded as trash.

80% e të cilave hidhen si plehra.

Of that plastic waste, only 10% is recycled.

Nga ato mbetje plastike, vetëm 10% riciklohen.

60% gets incinerated or goes into the landfills,

60% digjen ose shkojnë në deponi,

and 30% leaks out into the environment

dhe 30% rrjedhin jashtë në mjedis

where it will pollute natural ecosystems for centuries.

ku do të ndotin ekosisteme natyrore për shekuj me radhë.

An estimated 10 million tons of plastic waste end up in the ocean each year,

Rreth 10 milionë tonë mbetje plastike përfundojnë në oqean çdo vit,

mostly in the form of microplastic fragments that pollute the food chain.

kryesisht në formën e fragmenteve mikro- plastike që ndotin zinxhirin ushqimor.

Fortunately, there are microbes that may be able

Për fat të mirë, ka mikrobe që mund të jenë në gjendje

to take a bite out of this growing problem.

ta reduktojnë këtë problem në rritje.

In 2016, a team of Japanese researchers sampling sludge

Në vitin 2016, një ekip studiuesish japonezë që morën mostra llumi

at a plastic-bottle recycling plant discovered

në një fabrikë riciklimi të shisheve plastike zbuluan

Ideonella sakaiensis 201-F6.

Ideonella sakaiensis 201-F6.

This never-before-identified bacterium contained two enzymes

Ky bakter i paidentifikuar kurrë më parë përmbante dy enzima

capable of slowly breaking down PET polymers

të afta për të zbërthyer ngadalë polimeret PET

at relatively low temperatures.

në temperatura relativisht të ulëta.

Researchers isolated the genes coding for these plastic-digesting enzymes,

Studiuesit izoluan gjenet që kodojnë për këto enzima të tretjes plastike,

allowing other bioengineers to combine and improve the pair—

duke lejuar bioinxhinierët e tjerë të kombinojnë dhe përmirësojnë çiftin-

creating super-enzymes that could break down PET up to 6 times faster.

duke krijuar superenzima që mund të shpërbëjnë PET deri në 6 herë më shpejt.

Even with this boost,

Edhe me këtë nxitje,

these lab-grown enzymes still took weeks to degrade a thin film of PET,

këtyre enzimave të rritura në laborator iu deshën javë për të degraduar një shtresë

and they operated best at temperatures below 40˚C.

të hollë të PET dhe ato funksionuan më së miri në temperatura nën 40˚C.

However, another group of scientists in Japan had been researching

Megjithatë, një grup tjetër shkencëtarësh në Japoni kishte qenë duke hulumtuar

bacterial enzymes adapted to high temperature environments

enzimat bakteriale të përshtatura në mjedise me temperaturë të lartë

like compost piles.

si grumbuj kompostoje.

And within one particularly warm pile of rotting leaves and branches,

Dhe brenda një grumbulli veçanërisht të ngrohtë gjethesh dhe degësh të kalbura,

they found gene sequences for powerful degrading enzymes

ata gjetën sekuenca gjenesh për enzimat e fuqishme degraduese

known as Leaf Branch Compost Cutinases.

të njohura si Kutinazat e kompostos së degëve të gjetheve.

Using fast-growing microorganisms,

Duke përdorur mikroorganizma me rritje të shpejtë,

other researchers were able to genetically engineer

studiues të tjerë ishin në gjendje të krijonin gjenetikisht

high quantities of these enzymes.

sasi të mëdha të këtyre enzimave.

They then enhanced and selected special variants of the Cutinases

Më pas ata theksuan dhe zgjodhën variante të veçanta të Kutinazave

that could degrade PET plastic in environments reaching 70˚C—

te cilat mund ta degradonin plastikën PET në mjedise që arrijnë 70˚C— një

a high temperature that can weaken PET polymers and make them digestible.

temperaturë e lartë që mund t’i dobësojë polimerët PET dhe t’i bëjë të tretshme.

With the help of these and other tiny diehards,

Me ndihmën e këtyre dhe punëtorëve të tjerë të vegjël,

the future of PET recycling looks promising.

e ardhmja e riciklimit të PET duket premtuese.

But PET is just one type of plastic.

Por PET është vetëm një lloj plastike.

We still need ways to biologically degrade all the other types,

Ne kemi ende nevojë për mënyra për degra- dimin biologjik të gjithë llojeve të tjera

including abundant PEs and PPs

duke përfshirë PE dhe PP të bollshme

which only begin breaking down at temperatures well above 130˚C.

të cilat fillojnë të shpërbëhen vetëm në temperatura goxha mbi 130˚C.

Researchers don’t currently know of any microbes or enzymes

Studiuesit aktualisht nuk dinë për ndonjë mikrob ose enzimë

tough enough to tolerate such temperatures.

mjaftueshëm të fortë të tolerojë temperatura të tilla.

So for now, the main way we deal with these plastics

Pra, për momentin, mënyra kryesore si t’i trajtojmë këto plastikra

is through energy-intensive physical and chemical processes.

është përmes proceseve fizike dhe kimike me energji intensive.

Today only a small fraction of plasticwaste

Sot vetëm një pjesë e vogël e mbetjeve plastike

can be biologically degraded by microbes.

mund të degradohet biologjikisht nga mikrobet.

Researchers are looking for more heat-tolerant plastivores

Studiuesit po kërkojnë për plastivorë më tolerantë ndaj nxehtësisë

in the planet’s most hostile environments

në mjediset më armiqësore të planetit

and engineering better plastivorous enzymes in the lab.

dhe po krijojnë enzima më të mira plastivore në laborator.

But we can’t rely solely on these tiny helpers to clean up our enormous mess.

Por ne s’mund të mbështetemi vetëm te këta pak ndihmës për të pastruar rrëmujën tonë.

We need to completely rethink our relationship with plastics,

Ne duhet të rimendojmë plotësisht marrëdhënien tonë me plastikën,

make better use of existing plastics,

të përdorim më mirë plastikën ekzistuese

and stopproducing more of the same.

dhe të ndalojmë prodhimin e shumtë të së njëjtës.

And we urgently need to design more environmentally friendly types of polymers

Dhe ne kemi nevojë urgjente të projektojmë lloje polimerësh më miqësorë ndaj mjedisit

that our growing entourage of plastivores can easily break down.

që grupi ynë në rritje i plastivorëve mund t’i shkatërrojë lehtësisht.