The smallest solution to one of our biggest problems - Tierney Thys & Christian Sardet

473,542 views ・ 2022-07-07

TED-Ed


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli
00:11
At this very moment, almost everything around you is being eaten.
0
11090
4588
Pikërisht në këtë moment, pothuajse gjithçka rreth jush po hahet.
00:15
Invisible to the naked eye, organisms called microbes swarm every surface.
1
15762
5839
Të padukshëm për syrin e lirë, organizmat e quajtura mikrobe mbulojnë çdo sipërfaqe.
00:21
Hordes of bacteria, archaea, and fungi have evolved to produce powerful enzymes
2
21893
6131
Luzma bakteresh, arkeash dhe kërpudhash kanë evoluar e prodhuar enzima të fuqishme
00:28
that break down tough organic material into digestible nutrients.
3
28024
4755
që shpërbëjnë materiale të forta organike në lëndë ushqyese të tretshme.
00:33
But there’s one particularly widespread type of material
4
33196
3545
Por ekziston një lloj materiali veçanërisht i përhapur
00:36
that almost no microbes can biodegrade:
5
36741
3086
që pothuajse asnjë mikrob nuk mund ta biodegradojë:
00:39
plastics.
6
39827
1418
plastika.
00:41
To make most plastics, molecules from oil, gas and coal are refined
7
41245
5548
Për të bërë shumicën e plastikës, molekula nga nafta, gazi dhe qymyri rafinohen
00:46
and turned into long, repeating chains called polymers.
8
46793
4546
dhe shndërrohen në zinxhirë të gjatë, të përsëritur të quajtur polimere.
00:51
This process often requires temperatures above 100˚C, incredibly high pressure,
9
51714
6590
Ky proces shpesh kërkon temperatura mbi 100˚C, presion tepër të lartë
00:58
and various chemical modifications.
10
58304
2920
dhe modifikime të ndryshme kimike.
01:01
The resulting man-made polymers are quite different
11
61682
3212
Polimeret e prodhuara nga njeriu janë mjaft të ndryshëm
01:04
from the polymers found in nature.
12
64894
2002
nga polimeret që gjenden në natyrë.
01:06
And since they’ve only been around since the 1950s,
13
66896
3545
Dhe duke qenë se ata kanë qenë rrotull vetëm që nga vitet 1950,
01:10
most microbes haven’t had time to evolve enzymes to digest them.
14
70441
5297
shumica e mikrobeve nuk kanë pasur kohë të zhvillojnë enzima për t’i tretur ato.
01:16
Making matters even more difficult,
15
76114
2127
Duke i bërë gjërat edhe më të vështira,
01:18
breaking most plastics’ chemical bonds requires high temperatures
16
78241
4546
thyerja e lidhjeve kimike të shumicës së plastikës kërkon temperatura të larta
01:22
comparable to those used to create them—
17
82787
2502
të ngjashme me ato që përdoren për krijimin e tyre -
01:25
and such heat is deadly to most microbes.
18
85289
3087
e një kjo nxehtësi është vdekjeprurëse për shumicën e mikrobeve.
01:28
This means that most plastics never biologically degrade—
19
88835
4254
Kjo do të thotë se shumica e plastikës nuk degradohet kurrë biologjikisht-
01:33
they just turn into countless, tiny, indigestible pieces.
20
93089
4212
ato thjesht kthehen në copa të panumërta, të vogla dhe të patretshme.
01:37
And pieces from the most common plastics like Polyethylene, Polypropylene,
21
97593
5214
Dhe pjesë nga plastika më e zakonshme si polietileni, polipropileni
01:42
and Polyester-terephthalate have been piling up for decades.
22
102807
4629
dhe poliester-tereftalati janë grumbulluar prej dekadash.
01:48
Each year humanity produces roughly 400 million more tons of plastic,
23
108813
5797
Çdo vit njerëzimi prodhon afërsisht 400 milionë tonë plastikë më shumë,
01:54
80% of which is discarded as trash.
24
114610
3295
80% e të cilave hidhen si plehra.
01:58
Of that plastic waste, only 10% is recycled.
25
118197
4171
Nga ato mbetje plastike, vetëm 10% riciklohen.
02:02
60% gets incinerated or goes into the landfills,
26
122577
3920
60% digjen ose shkojnë në deponi,
02:06
and 30% leaks out into the environment
27
126497
3212
dhe 30% rrjedhin jashtë në mjedis
02:09
where it will pollute natural ecosystems for centuries.
28
129709
3795
ku do të ndotin ekosisteme natyrore për shekuj me radhë.
02:13
An estimated 10 million tons of plastic waste end up in the ocean each year,
29
133671
6089
Rreth 10 milionë tonë mbetje plastike përfundojnë në oqean çdo vit,
02:19
mostly in the form of microplastic fragments that pollute the food chain.
30
139760
4964
kryesisht në formën e fragmenteve mikro- plastike që ndotin zinxhirin ushqimor.
02:25
Fortunately, there are microbes that may be able
31
145224
3253
Për fat të mirë, ka mikrobe që mund të jenë në gjendje
02:28
to take a bite out of this growing problem.
32
148477
2753
ta reduktojnë këtë problem në rritje.
02:31
In 2016, a team of Japanese researchers sampling sludge
33
151439
4880
Në vitin 2016, një ekip studiuesish japonezë që morën mostra llumi
02:36
at a plastic-bottle recycling plant discovered
34
156319
3003
në një fabrikë riciklimi të shisheve plastike zbuluan
02:39
Ideonella sakaiensis 201-F6.
35
159322
4379
Ideonella sakaiensis 201-F6.
02:43
This never-before-identified bacterium contained two enzymes
36
163951
4838
Ky bakter i paidentifikuar kurrë më parë përmbante dy enzima
02:48
capable of slowly breaking down PET polymers
37
168789
4380
të afta për të zbërthyer ngadalë polimeret PET
02:53
at relatively low temperatures.
38
173169
2169
në temperatura relativisht të ulëta.
02:55
Researchers isolated the genes coding for these plastic-digesting enzymes,
39
175504
5047
Studiuesit izoluan gjenet që kodojnë për këto enzima të tretjes plastike,
03:00
allowing other bioengineers to combine and improve the pair—
40
180551
4713
duke lejuar bioinxhinierët e tjerë të kombinojnë dhe përmirësojnë çiftin-
03:05
creating super-enzymes that could break down PET up to 6 times faster.
41
185264
5839
duke krijuar superenzima që mund të shpërbëjnë PET deri në 6 herë më shpejt.
03:11
Even with this boost,
42
191687
1627
Edhe me këtë nxitje,
03:13
these lab-grown enzymes still took weeks to degrade a thin film of PET,
43
193314
5923
këtyre enzimave të rritura në laborator iu deshën javë për të degraduar një shtresë
03:19
and they operated best at temperatures below 40˚C.
44
199237
4212
të hollë të PET dhe ato funksionuan më së miri në temperatura nën 40˚C.
03:23
However, another group of scientists in Japan had been researching
45
203950
3837
Megjithatë, një grup tjetër shkencëtarësh në Japoni kishte qenë duke hulumtuar
03:27
bacterial enzymes adapted to high temperature environments
46
207787
4087
enzimat bakteriale të përshtatura në mjedise me temperaturë të lartë
03:31
like compost piles.
47
211874
1752
si grumbuj kompostoje.
03:34
And within one particularly warm pile of rotting leaves and branches,
48
214001
4922
Dhe brenda një grumbulli veçanërisht të ngrohtë gjethesh dhe degësh të kalbura,
03:38
they found gene sequences for powerful degrading enzymes
49
218923
4254
ata gjetën sekuenca gjenesh për enzimat e fuqishme degraduese
03:43
known as Leaf Branch Compost Cutinases.
50
223177
3420
të njohura si Kutinazat e kompostos së degëve të gjetheve.
03:47
Using fast-growing microorganisms,
51
227098
2586
Duke përdorur mikroorganizma me rritje të shpejtë,
03:49
other researchers were able to genetically engineer
52
229684
3128
studiues të tjerë ishin në gjendje të krijonin gjenetikisht
03:52
high quantities of these enzymes.
53
232812
2294
sasi të mëdha të këtyre enzimave.
03:55
They then enhanced and selected special variants of the Cutinases
54
235106
3879
Më pas ata theksuan dhe zgjodhën variante të veçanta të Kutinazave
03:58
that could degrade PET plastic in environments reaching 70˚C—
55
238985
5297
te cilat mund ta degradonin plastikën PET në mjedise që arrijnë 70˚C— një
04:04
a high temperature that can weaken PET polymers and make them digestible.
56
244282
4796
temperaturë e lartë që mund t’i dobësojë polimerët PET dhe t’i bëjë të tretshme.
04:09
With the help of these and other tiny diehards,
57
249245
3462
Me ndihmën e këtyre dhe punëtorëve të tjerë të vegjël,
04:12
the future of PET recycling looks promising.
58
252707
3461
e ardhmja e riciklimit të PET duket premtuese.
04:16
But PET is just one type of plastic.
59
256252
3295
Por PET është vetëm një lloj plastike.
04:19
We still need ways to biologically degrade all the other types,
60
259922
4463
Ne kemi ende nevojë për mënyra për degra- dimin biologjik të gjithë llojeve të tjera
04:24
including abundant PEs and PPs
61
264385
3295
duke përfshirë PE dhe PP të bollshme
04:27
which only begin breaking down at temperatures well above 130˚C.
62
267680
6173
të cilat fillojnë të shpërbëhen vetëm në temperatura goxha mbi 130˚C.
04:33
Researchers don’t currently know of any microbes or enzymes
63
273978
4421
Studiuesit aktualisht nuk dinë për ndonjë mikrob ose enzimë
04:38
tough enough to tolerate such temperatures.
64
278399
2836
mjaftueshëm të fortë të tolerojë temperatura të tilla.
04:41
So for now, the main way we deal with these plastics
65
281902
3129
Pra, për momentin, mënyra kryesore si t’i trajtojmë këto plastikra
04:45
is through energy-intensive physical and chemical processes.
66
285031
4170
është përmes proceseve fizike dhe kimike me energji intensive.
04:49
Today only a small fraction of plasticwaste
67
289493
2837
Sot vetëm një pjesë e vogël e mbetjeve plastike
04:52
can be biologically degraded by microbes.
68
292330
2961
mund të degradohet biologjikisht nga mikrobet.
04:55
Researchers are looking for more heat-tolerant plastivores
69
295374
3504
Studiuesit po kërkojnë për plastivorë më tolerantë ndaj nxehtësisë
04:58
in the planet’s most hostile environments
70
298878
2377
në mjediset më armiqësore të planetit
05:01
and engineering better plastivorous enzymes in the lab.
71
301255
3837
dhe po krijojnë enzima më të mira plastivore në laborator.
05:05
But we can’t rely solely on these tiny helpers to clean up our enormous mess.
72
305593
5839
Por ne s’mund të mbështetemi vetëm te këta pak ndihmës për të pastruar rrëmujën tonë.
05:12
We need to completely rethink our relationship with plastics,
73
312350
3712
Ne duhet të rimendojmë plotësisht marrëdhënien tonë me plastikën,
05:16
make better use of existing plastics,
74
316520
2878
të përdorim më mirë plastikën ekzistuese
05:19
and stopproducing more of the same.
75
319982
2795
dhe të ndalojmë prodhimin e shumtë të së njëjtës.
05:23
And we urgently need to design more environmentally friendly types of polymers
76
323486
5297
Dhe ne kemi nevojë urgjente të projektojmë lloje polimerësh më miqësorë ndaj mjedisit
05:29
that our growing entourage of plastivores can easily break down.
77
329408
4630
që grupi ynë në rritje i plastivorëve mund t’i shkatërrojë lehtësisht.
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7