A 5,300-year-old murder mystery - Albert Zink

Tłumaczenie: Maja Stefaniuk Korekta: Ola Królikowska

On September 19th, 1991, two hikers traversing the Ötzal Alps

19 września 1991 roku dwoje turystów przemierzających Alpy Ötztalskie

on the border of Austria and Italy discovered a corpse emerging from the ice.

na granicy Austrii z Włochami odkryło zwłoki wyłaniające się z lodu.

Researchers soon realized they weren’t looking at the victim

Badacze szybko zorientowali się, że nie patrzą na ofiarę,

of a recent climbing accident, as initially assumed,

która zginęła w niedawnym wypadku, tak jak wstępnie zakładano,

but the mummified body of a man who’d lived about 5,300 years ago,

lecz na zmumifikowane ciało mężczyzny żyjącego około 5300 lat temu,

who they came to call Ötzi the Iceman.

którego zaczęto nazywać Ötzim, Człowiekiem Lodu.

One early theory for Ötzi’s alpine death was that he was a local shepherd or hunter

Pierwsza z teorii na temat śmierci Ötziego zakładała,

że wypasał owce lub był myśliwym, którego złapała zła pogoda i mróz.

who got caught in bad weather and froze.

However, a shocking discovery eventually revealed his true cause of death

Jednak szokujące odkrycie ostatecznie ujawniło prawdziwą przyczynę jego śmierci

and upended his story.

i odwróciło tę historię do góry nogami.

So, what do we know about Ötzi?

Co wiemy o Ötzim?

And how did he die?

Jak zmarł?

Over the millennia, the Alpine cold and sun protected Ötzi’s body

Przez tysiąclecia alpejski chłód i słońce chroniły zwłoki Ötziego przed rozkładem,

from decomposition, freezing and drying it out in cycles,

mrożąc i osuszając je cyklicznie,

and leaving critical clues for researchers.

zostawiając przy tym istotne poszlaki dla badaczy.

Ötzi was about 160 centimeters tall, weighed some 50 kilograms,

Ötzi miał około 160 centymetrów wzrostu, ważył jakieś 50 kilogramów

and died between 40- and 50-years-old.

i zmarł w wieku 40-50 lat.

He led an active life but had a strong genetic predisposition

Prowadził aktywne życie, mając przy tym genetyczną skłonność

for cardiovascular diseases.

do chorób układu sercowo-naczyniowego.

His intestines were also parasitized by whipworms

Jego jelita były zakażone włosogłówką ludzką,

and his stomach contained ulcer-causing bacteria,

a żołądek zawierał powodującą wrzody bakterię.

all of which might have caused some unpleasant symptoms.

Powodowało to niezbyt przyjemne objawy.

He died hundreds of years before Stonehenge and the Great Pyramid

Zmarł on setki lat przed budową Stonehenge i Piramidy Cheopsa

were constructed, around 3350 BCE.

około 3350 roku p.n.e.

Ötzi lived during the late Neolithic Copper Age,

Ötzi żył w czasie późnej epoki miedzi,

when metal extraction and crafting practices

kiedy wydobycie metalu i praktyki rzemieślnicze

were spreading throughout Eurasia.

były rozprzestrzeniane w Eurazji.

Indeed, along with stone arrowheads and knives,

Co więcej, poza kamiennymi grotami strzał i nożami

Ötzi carried an axe made of copper from what is now Tuscany.

Ötzi nosił ze sobą miedziany topór z terenów obecnej Toskanii.

Swaths of his clothing were made of sheep and goat leather,

Większość jego ubrań była z owczej i koziej skóry,

and his diet included cultivated grains,

a jego dieta zawierała zboże uprawne,

all of which suggested that Ötzi’s people relied on certain domesticated animals

co sugerowało, że tamtejsza ludność trudniła się hodowlą zwierząt

and crops.

i uprawą rolną.

And when researchers inspected Ötzi’s skin

Kiedy prowadzący śledztwo badali skórę Ötziego

with light ranging from infrared to UV,

promieniowaniem podczerwonym i ultrafioletowym,

they found a total of 61 tattoos.

znaleźli łącznie 61 tatuaży.

Interestingly, the markings corresponded with areas of Ötzi’s body

Co ciekawe, ślady odpowiadały miejscom ciała Ötziego,

where he probably experienced pain,

w których najprawdopodobniej odczuwał ból

like from degeneration observed in his knees, ankles, and spine.

z powodu zmian kostnych zaobserwowanych w jego kolanach, kostkach i kręgosłupie.

Researchers think that the tattoos might have been intended as treatment—

Badacze są zdania, że tatuaże mogły stanowić formę leczenia,

perhaps an early form of acupuncture.

być może coś w rodzaju akupunktury.

Close scrutiny also clarified the circumstances of Ötzi’s death—

Szczegółowe badanie sprecyzowało też okoliczności śmierci Ötziego

and led to a tantalizing prehistoric murder mystery.

i doprowadziło do powstania tej nęcącej prehistorycznej zagadki morderstwa.

A decade into studying Ötzi, a CT scan picked up a crucial detail:

Po dekadzie analiz ciała Ötziego badanie tomografii wychwyciło istotny szczegół.

there was a flint arrowhead lodged in Ötzi’s left shoulder.

W jego lewym ramieniu znajdował się krzemienny grot.

Soon enough, researchers started piecing Ötzi’s final days together.

Wkrótce naukowcy zaczęli łączyć w całość ostatnie dni Ötziego.

A deep cut wound on Ötzi’s hand showed initial signs of healing

Głęboka rana cięta na jego ręce wykazywała początki gojenia

and must have occurred just days before his death.

i musiała pojawić się na kilka dni przed jego śmiercią.

It was likely a defensive wound which indicated that Ötzi was attacked

Powstała zapewne w wyniku samoobrony, co wskazuje,

że Ötzi został zaatakowany ostrzem, lecz stawił opór i ocalał.

with a sharp blade but fought back and survived.

Ötzi may have dressed the wound with bog moss,

Być może opatrzył ranę torfowcem,

which has antiseptic properties and was found with his remains.

który ma odkażające właściwości i został znaleziony przy jego szczątkach.

Meanwhile, the types and location of pollen in Ötzi’s digestive tract

W międzyczasie rodzaje i lokalizacja pyłków w przewodzie pokarmowym Ötziego

indicated that it was spring or early summer

wskazywały, że był to okres wiosny lub wczesnego lata,

and that his last three days were hectic.

a jego ostatnie trzy dni upłynęły nerwowo.

Ötzi seemed to be fleeing something.

Wydaje się, że przed czymś uciekał.

About 33 hours before his death,

Około 33 godziny przed śmiercią

Ötzi był na wysokości około 2500 metrów,

Ötzi was at an altitude of around 2,500 meters,

near the timber line.

niedaleko górnej granicy lasu.

Then, approximately 24 hours later,

Po około 24 godzinach

he descended to at least 1,200 meters, to a zone of warmth-loving trees.

zszedł na wysokość 1200 metrów na teren obszaru kochających ciepło drzew.

In his final hours, Ötzi reached an altitude of around 3,000 meters

W ostatnich godzinach życia Ötzi osiągnął wysokość 3000 metrów,

where grasses, sedges, and certain wildflowers dominated.

gdzie dominowały trawy, turzyce i kwiaty polne.

His last meal included a large helping of dried wild ibex, roe deer, and grains.

Jego ostatni posiłek zawierał dużą porcję suszonego koziorożca, sarny i zbóż.

Then, despite Ötzi’s apparent efforts to escape the conflict,

Potem mimo widocznych wysiłków Ötziego, aby zapobiec konfliktowi,

someone at a distant vantage shot him from behind.

ktoś z dalekiego punktu widzenia zaatakował go od tyłu.

The arrow pierced a major artery and embedded itself in his left shoulder,

Strzała przebiła główną tętnicę i osadziła się w jego lewym ramieniu,

causing extensive blood loss.

doprowadzając do rozległej utraty krwi.

Ötzi probably died soon after,

Ötzi prawdopodobnie zmarł niedługo potem,

his remains and all his belongings left undisturbed in the glacier for millennia.

a jego szczątki i cały dobytek pozostały nienaruszone w lodowcu przez tysiąclecia.

This 5,300-year-old cold case has offered invaluable glimpses into the distant past.

Ta przez 5300 lat nierozwiązana sprawa pozwoliła na wgląd w daleką przeszłość.

But the mystery of who exactly Ötzi was and why he was killed

Lecz zagadka, kim tak naprawdę był Ötzi i dlaczego zginął,

will probably never be solved—

zapewne nigdy nie zostanie rozwiązana,

the tangible evidence for the act degraded and carried away,

bo namacalny dowód tego czynu zniknął wśród zasp śnieżnych

lost to snow drifts long ago.

bardzo dawno temu.