A 5,300-year-old murder mystery - Albert Zink

1,043,888 views ・ 2023-08-17

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Mustafo Azizxonov Reviewer: Nazarbek Nazarov
00:06
On September 19th, 1991, two hikers traversing the Ötzal Alps
0
6919
5464
1991-yil 19-sentyabrda Otzal Alp tog’larini kesib o’tayotgan ikki sayyoh
00:12
on the border of Austria and Italy discovered a corpse emerging from the ice.
1
12383
4922
Avstriya va Italiya chegarasida muzdan chiqqan jasadni topishdi.
00:17
Researchers soon realized they weren’t looking at the victim
2
17430
2836
Tadqiqotchilar tezda qurbonni o`rganilmaganini angladi
00:20
of a recent climbing accident, as initially assumed,
3
20266
3003
yaqinda bo’lgan baxtsiz hodisa, dastlab taxmin qilinganidek,
00:23
but the mummified body of a man who’d lived about 5,300 years ago,
4
23269
6215
lekin insonning mumiyalangan tanasi taxminan 5300 yil oldin yashagan,
00:29
who they came to call Ötzi the Iceman.
5
29484
2961
ular Otsini muzlik deb atay boshlashdi.
00:35
One early theory for Ötzi’s alpine death was that he was a local shepherd or hunter
6
35823
5256
Ötzining alp tog’larida o’limi haqidagi dastlabki nazariyalardan biri u mahalliy
00:41
who got caught in bad weather and froze.
7
41079
2669
cho’pon yoki ovchi, yomon ob-havoga tushib qolib ketgan.
00:43
However, a shocking discovery eventually revealed his true cause of death
8
43873
4421
Ammo, bu shok tadqiqot uning asl o`limini oxiri fosh etdi
00:48
and upended his story.
9
48294
1794
va uning hikoyasini kuchaytirdi
00:50
So, what do we know about Ötzi?
10
50129
3003
Xosh, Otzi haqida nima bilamiz?
00:53
And how did he die?
11
53132
1502
Va u qanday qilib o`lgan?
00:55
Over the millennia, the Alpine cold and sun protected Ötzi’s body
12
55051
4629
Minglab yillar davomida, Alp sovuqlari va Quyosh nuri Otzining tanasini
00:59
from decomposition, freezing and drying it out in cycles,
13
59680
3754
parchalanishdan, uni muzlash va qurishdan himoyalagan
01:03
and leaving critical clues for researchers.
14
63434
2544
va tadqiqotchilarga mantiqiy kalitlarni qoldirgan.
01:06
Ötzi was about 160 centimeters tall, weighed some 50 kilograms,
15
66395
5256
Otzi taxminan 160 santimetr baland, 50 kilogramm bo`lgan
01:11
and died between 40- and 50-years-old.
16
71651
2919
va 40-50 yoshlarda vafot etgan.
01:15
He led an active life but had a strong genetic predisposition
17
75029
3879
U faol hayot kechirgan, lekin yurak-qon
01:18
for cardiovascular diseases.
18
78908
2044
kasalliklarga kuchli moyil bo`lgan.
01:20
His intestines were also parasitized by whipworms
19
80952
3378
Uning ichaklari ham parazitlik qilgan qamchi qurtlari tomonidan
01:24
and his stomach contained ulcer-causing bacteria,
20
84330
2795
va uning oshqozonida yara bakteriyalar bor edi,
01:27
all of which might have caused some unpleasant symptoms.
21
87125
3670
bularning barchasi sabab bo’lishi mumkin ba’zi noxush alomatlar.
01:31
He died hundreds of years before Stonehenge and the Great Pyramid
22
91379
3587
U Buyuk Piramidalar va Stounhenjdan, mil.avv 3350 yil oldin qurilgan,
01:34
were constructed, around 3350 BCE.
23
94966
4838
yuz yillar oldin vafot etgan.
01:39
Ötzi lived during the late Neolithic Copper Age,
24
99929
3462
Otzi kech Neolitic mis davrida yashagan,
01:43
when metal extraction and crafting practices
25
103391
2419
metalni qayta ishlash va hunarmandchilik
01:45
were spreading throughout Eurasia.
26
105810
1877
EuroOsiyo bo`ylab tarqalayotgan paytda.
01:47
Indeed, along with stone arrowheads and knives,
27
107687
3044
Darhaqiqat, tosh o`qlar va pichoqlar orasida,
01:50
Ötzi carried an axe made of copper from what is now Tuscany.
28
110731
4130
Otzi hozirdagi Toskanadagi misli boltani olib yurgan.
01:55
Swaths of his clothing were made of sheep and goat leather,
29
115361
3086
Uning kiyimlari qo`y va echki terisidan tikilgan,
01:58
and his diet included cultivated grains,
30
118447
2503
va uning ratsioni yetishtirilgan donlardan bo`lgan
02:00
all of which suggested that Ötzi’s people relied on certain domesticated animals
31
120950
4880
bular Otzining odamlari qo`lga o`rgatilgan hayvonlarga va
02:05
and crops.
32
125830
1043
ekinlarga tayangan.
02:07
And when researchers inspected Ötzi’s skin
33
127123
2544
Va tadqiqodchilar Otzining terisini
02:09
with light ranging from infrared to UV,
34
129667
2794
ultrabinafcha nuri bilan organayotganda,
02:12
they found a total of 61 tattoos.
35
132753
3212
ular jami 61 ta tatatuirovka topishdi.
02:16
Interestingly, the markings corresponded with areas of Ötzi’s body
36
136132
3503
Qiziqarlisi, belgilar Otzining og`iqni his qilgan joylariga
02:19
where he probably experienced pain,
37
139635
2211
to`gri keldi,
02:21
like from degeneration observed in his knees, ankles, and spine.
38
141846
4296
kuzatilgan degeneratsiya kabi tizzalari, to’piqlari va umurtqa pog’onasida.
02:26
Researchers think that the tattoos might have been intended as treatment—
39
146475
3754
Tadqiqodchilar tatuirovkalar davolash o`rnida qo`llanilgan deb o`ylashdi,
02:30
perhaps an early form of acupuncture.
40
150229
2920
ehtimol akupunkturning dastlabki shaklidir.
02:33
Close scrutiny also clarified the circumstances of Ötzi’s death—
41
153566
4338
Yaqindan tekshirish Otzining o`limi holarlarini aniqladi-
02:37
and led to a tantalizing prehistoric murder mystery.
42
157904
3378
va hayratlanarli qotillik siri tarixdan oldingi davrga olib keldi.
02:41
A decade into studying Ötzi, a CT scan picked up a crucial detail:
43
161490
5005
Otzini o`rganishdagi 10 yil, CT skaner muhim ahamiyatga ega detallarni aniqladi:
02:46
there was a flint arrowhead lodged in Ötzi’s left shoulder.
44
166495
4213
Otzining chap yelkasida chaqmoqtoshtan bo`lgan o`q bor edi.
02:50
Soon enough, researchers started piecing Ötzi’s final days together.
45
170750
4754
Ko’p o’tmay, tadqiqotchilar Ötzining so’nggi kunlarini birlashtira boshladilar.
02:56
A deep cut wound on Ötzi’s hand showed initial signs of healing
46
176047
4254
Otzining qo’lida chuqur kesilgan yara shifoning dastlabki belgilarini ko’rsatdi
03:00
and must have occurred just days before his death.
47
180301
2836
va o’limidan bir necha kun oldin sodir bo’lishi kerak edi.
03:03
It was likely a defensive wound which indicated that Ötzi was attacked
48
183179
3712
Ehtimol, bu mudofaa jarohati Ötzi hujumga uchraganligini ko’rsatishi mumkin.
03:06
with a sharp blade but fought back and survived.
49
186891
3462
o’tkir pichoq bilan, lekin qarshilik ko’rsatdi va omon qoldi.
03:10
Ötzi may have dressed the wound with bog moss,
50
190603
2544
Ötzi yaralarni botqoq moxi bilan boylashi mumkin edi.
03:13
which has antiseptic properties and was found with his remains.
51
193147
3879
Bu antiseptik xususiyatlarga ega bo’lgan va uning qolishlari bilan topilgan.
03:17
Meanwhile, the types and location of pollen in Ötzi’s digestive tract
52
197109
4421
Ötzi ichak traktidagi pollen turlari va joylashuvi esa
03:21
indicated that it was spring or early summer
53
201530
2712
Bu bahor yoki ilkin kuzgi kunlarga ishora qilgan
03:24
and that his last three days were hectic.
54
204242
2669
va uning oxirgi uch kuni ham jonsarak bo’lib o’tgan edi.
03:27
Ötzi seemed to be fleeing something.
55
207161
3170
Ötzi biror narsadan qochayotgan ko’rinardi.
03:30
About 33 hours before his death,
56
210498
2544
Taxminan o`limidan 33 soat oldin,
03:33
Ötzi was at an altitude of around 2,500 meters,
57
213042
3879
Otzi deyarli 2500 metr balandlikda bo`lgan,
03:36
near the timber line.
58
216921
1126
yog’ochlar yaqinida.
03:38
Then, approximately 24 hours later,
59
218047
2878
Keyin, taxminan 24 soat o`tgach,
03:40
he descended to at least 1,200 meters, to a zone of warmth-loving trees.
60
220925
5839
u 1200 metrga, iliq havo sevuchi daraxtlar hududiga tushdi.
03:46
In his final hours, Ötzi reached an altitude of around 3,000 meters
61
226931
4755
Uning oxirgi soatlarida u 3000 metr balandlikchacha yetdi
03:51
where grasses, sedges, and certain wildflowers dominated.
62
231686
3878
qayerda o’tlar, o’tlar, va ayrim yovvoyi gullar ustunlik qilgan joylarga.
03:55
His last meal included a large helping of dried wild ibex, roe deer, and grains.
63
235982
6381
Uning oxirgi taomi quritilgan yovvoyi choʻchqa, elik va donlardan iborat edi.
04:02
Then, despite Ötzi’s apparent efforts to escape the conflict,
64
242780
3629
Keyin, Ötzining ziddiyatdan qochish uchun zo`r harakatlariga qaramay,
04:06
someone at a distant vantage shot him from behind.
65
246409
3837
kimdir uzoqda orqasidan otib tashladi.
04:10
The arrow pierced a major artery and embedded itself in his left shoulder,
66
250454
4547
O’q katta arteriyani teshdi va chap yelkasiga o’tirdi,
04:15
causing extensive blood loss.
67
255001
2168
qon yo`qotishga sabab bo`ldi.
04:17
Ötzi probably died soon after,
68
257420
2043
Otzi ehtimol keyinchalik o`lgan
04:19
his remains and all his belongings left undisturbed in the glacier for millennia.
69
259463
4964
uning hamma qoldiqlari va narsalari ming yillar muzlikda bezovta qilinmagan.
04:24
This 5,300-year-old cold case has offered invaluable glimpses into the distant past.
70
264927
6715
Bu 5300 yillik sovuq uzoq o‘tmishga bebaho nigohlar ishni taklif qildi.
04:31
But the mystery of who exactly Ötzi was and why he was killed
71
271726
4212
Lekin Otzining aniq kimligi va uni kim o`ldirganining siri
04:35
will probably never be solved—
72
275938
2002
ehtimol hech qachon yechilmaydi -
04:37
the tangible evidence for the act degraded and carried away,
73
277940
4213
harakatning aniq dalillari buzilgan va olib ketilgan,
04:42
lost to snow drifts long ago.
74
282153
3461
uzoq vaqt oldin qor ko’chkilarida yo’qolgan.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7