How one of the most profitable companies in history rose to power - Adam Clulow

Tłumaczenie: Natalia Pedras Korekta: Ola Królikowska

During the 17th century,

W XVII wieku

the three letters “VOC” formed the world’s most recognizable logo.

trzy litery “VOC” utworzyły najbardziej rozpoznawalne logo na świecie.

These initials belonged to the Verenigde Oostindische Compagnie,

Inicjały te należały do Verenigde Oostindische Compagnie,

or the Dutch East India Company—

czyli Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej

widely considered the most profitable corporation ever created.

uważanej za najbardziej dochodowy koncern, jaki kiedykolwiek stworzono.

Starting in 1602, it cornered the booming spice market

Założona w 1602 roku zmonopolizowała rynek przypraw,

and pioneered trade routes between Asia and Europe.

zostając pionierem szlaków handlowych między Azją a Europą.

But such success came with an overwhelming cost in human life.

Jednak ten sukces kosztował wiele ludzkich żyć.

When the Dutch state created the Company,

Kiedy Holandia utworzyła Kompanię,

it granted the organization the power to wage war,

nadała jej prawa do prowadzenia wojen i negocjacji dyplomatycznych,

conduct diplomacy, and seize colonies throughout Asia.

a także przejmowania kolonii znajdujących się na terenie Azji.

The Dutch East India Company was intended to make money

Kompania miała zarabiać pieniądze

and battle competing European empires.

i walczyć z rywalizującymi europejskimi imperiami.

The Asian market was the largest at the time

Rynek azjatycki był w tamtym czasie największy,

and spices were in great demand throughout Europe.

a zapotrzebowanie na przyprawy w Europie ogromne.

Nutmeg was among the most precious.

Jedną z najbardziej pożądanych była gałka muszkatołowa.

But it was only cultivated on Indonesia’s Banda Islands.

Uprawiano ją jednak wyłącznie na indonezyjskich wyspach Banda.

If Dutch officials could seize exclusive control over nutmeg,

Gdyby holenderscy urzędnicy zdobyli wyłączność na uprawę gałki muszkatołowej,

they'd make their investors rich,

wzbogaciliby ich inwestorów

ensure the Company’s long-term survival

i zapewnili kompanii przetrwanie na lata,

and deprive their adversaries of the same gains.

pozbawiając przeciwników podobnych zysków.

However, their plan hinged on the submission of the Bandanese people.

Ich plan zależał od uległości mieszkańców wysp.

This was something Company officials, like the ruthless Jan Pieterszoon Coen,

Przedstawiciele spółki, jak bezlitosny Jan Pieterszoon Coen,

were willing to go to great lengths to ensure.

zamierzali to sobie zagwarantować bez względu na cenę.

Zamieszkiwane przez około 15 tysięcy osób wyspy Banda

Home to around 15,000 people,

the Banda Islands were composed of village confederations

składały się z wiejskich konfederacji kontrolowanych przez bogatych ludzi

controlled by rich men called orang kaya, who were expert traders.

nazywanych Orang Kaya, którzy byli ekspertami w handlu.

They'd retained their virtual monopoly over nutmeg for centuries,

Od wieków mieli oni monopol na handel gałką muszkatołową,

selling at the highest price to Asian and European merchants.

sprzedając ją po najwyższej cenie azjatyckim i europejskim kupcom.

When the Dutch East India Company arrived in the early 1600s,

Kiedy Holenderska Kompania Wschodnioindyjska przybyła

na początku XVII wieku,

its officials persuaded a group of orang kaya to sign a treaty.

jej przedstawiciele przekonali Orang Kaya do podpisania traktatu.

It guaranteed protection in exchange for monopoly rights to their nutmeg.

Gwarantował on ochronę w zamian za prawa do monopolu na handel gałka muszkatołową.

Bandanese leaders had made similar agreements before,

Bandańscy przywódcy mieli podobny układ wcześniej,

but were able to break them without serious consequences.

ale mogli go zerwać bez poważnych konsekwencji.

The Dutch represented a new threat.

Nowym zagrożeniem byli Holendrzy.

They attempted to build forts to control trade and stop smuggling,

Próbowali zbudować forty, żeby kontrolować handel i zatrzymać przemyt,

and insisted that all nutmeg be sold to them at deflated prices.

i podkreślali, że cała gałka muszkatołowa ma być sprzedawana im w obniżonych cenach.

Many Bandanese refused and relations continued to deteriorate.

Wielu Bandańczyków odmówiło i relacje zaczęły się pogarszać.

In 1609, a group of villagers ambushed and killed a Dutch admiral and 40 of his men.

W 1609 roku grupa wieśniaków zabiła holenderskiego admirała

i jego 40 podwładnych.

Podczas następnej dekady

Over the next decade, tensions escalated as treaties were broken and re-signed.

napięcie rosło, a traktaty były łamane i na nowo podpisywane.

The Company and Jan Pieterszoon Coen, its Governor-General,

Kampania i Jan Pieterszoon Coen, jej gubernator generalny,

began considering new strategies.

zaczęli obmyślać nowe strategie.

The Bandanese, one official wrote,

Jeden z urzędników napisał, że Bandańczycy

should be “brought to reason or entirely exterminated.”

powinni zostać “doprowadzeni do rozsądku lub całkowicie eksterminowani”.

Coen himself believed that there could be no trade without war.

Sam Coen twierdził, że nie może być handlu bez wojny.

In 1621, with the approval of his superiors,

W 1621 roku za zgodą przełożonych

he staged a massive invasion and made Bandanese leaders sign another document.

zorganizował inwazję i zmusił przywódców Bandańczyków

do podpisania kolejnego dokumentu.

But this time, the terms didn’t recognize the Bandanese as a sovereign people—

Ale tym razem warunki nie uznawały Bandańczyków za suwerennych ludzi.

they were the Dutch East India Company’s colonial subjects.

Zostali oni poddanymi Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej.

Soon, Dutch officials claimed they'd detected a conspiracy against them.

Wkrótce władze holenderskie ogłosiły, że wykryły wrogi spisek.

Coen used this to eliminate further resistance.

Coen wykorzystał to do eliminacji dalszego oporu.

He ordered his soldiers to torture Bandanese leaders to extract confessions.

Rozkazał żołnierzom torturować bandańskish przywódców

w celu otrzymania zeznań.

Over the following months,

Podczas kolejnych miesięcy

Company troops waged a brutal campaign that decimated the population.

oddziały kompanii prowadziły brutalną kampanię, która zdziesiątkowała ludność.

Many Bandanese people were starved to death or enslaved

Wiele Bandańczyków zostało zagłodzonych na śmierć albo zniewolonych

and sent to distant Dutch colonies.

oraz wysłanych do odległych holenderskich kolonii.

Others jumped from cliffs rather than surrender.

Inni woleli skoczyć z klifów niż się poddać.

Thousands fled, emptying out whole villages.

Tysiące uciekło, opuszczając całe wioski.

Some survivors resettled on other islands,

Część ludzi, która przetrwała, osadziła się na innych wyspach,

where they preserved remnants of Bandanese language and culture.

gdzie zachowała resztki języka i kultury Bandańczyków.

When the Company’s violent campaign was over,

Kiedy brutalna kampania się zakończyła,

the indigenous population had plummeted to less than a thousand,

rdzenna ludność zmalała do mniej niż tysiąca,

most of whom were enslaved.

z których większość ludzi była w niewoli.

The Dutch East India Company sliced the islands into plantations

Holenderska Kompania Wschodnioindyjska podzieliła wyspy na plantacje

and imported an enslaved workforce.

i sprowadziła zniewoloną siłę roboczą.

It was, by many measures, an act of genocide.

Pod wieloma względami był to akt ludobójstwa.

By securing this global monopoly over nutmeg,

Zabezpieczając monopol na gałkę muszkatołową,

the Company supercharged its economic development,

Kompania wzmocniła rozwój gospodarczy,

contributing to the Dutch Golden Age.

przyczyniając się do Złotego Wieku Holandii.

Although Coen faced criticism,

Mimo krytyki

he was celebrated as a national hero well into the 20th century.

Coen uchodził za bohatera narodowego aż do XX wieku.

400 years after the massacre on Banda,

400 lat po masakrze na Bandzie

Coen’s statue still stands in the city of Hoorn—

pomnik Coena wciąż stoi w mieście Hoorn

despite mounting pressure for its removal.

mimo nacisków na jego usunięcie.

Coen and the Dutch East India Company brought a prized commodity

Coen i Holenderska Kompania Wschodnioindyjska sprowadzili cenny towar,

under their control and profits soared.

a pod ich kontrolą zyski poszybowały w górę.

But they achieved this by violently tearing another society apart.

Ale osiągnęli to poprzez brutalne zniszczenie innego społeczeństwa.