From enslavement to rebel gladiator: The life of Spartacus - Fiona Radford

Tłumaczenie: Magdalena Bojarczuk Korekta: Rysia Wand

As the warrior slept,

Podczas gdy wojownik spał,

a snake coiled around his face.

wąż owinął się mu wokół twarzy.

Instead of a threat, his wife saw an omen–

Zamiast groźby, jego żona zobaczyła omen,

a fearsome power that would lead her husband to either glory or doom.

przerażającą moc, która zaprowadzi jej męża do chwały lub zagłady.

For now, however, he was only a slave –

Na razie jednak był tylko niewolnikiem,

one of millions taken from the territories

jednym z milionów uprowadzonych

przez Rzym z podbitych ziem do pracy w kopalni,

conquered by Rome to work the mines,

till the fields,

w polu

or fight for the crowd’s entertainment.

albo do walki ku uciesze tłumów.

A nomadic Thracian from what is now Bulgaria,

Wędrujący Trak z dzisiejszej Bułgarii,

he had served in the Roman Army but was imprisoned for desertion.

służący niegdyś w rzymskiej armii, ale uwięziony za dezercję.

His name was Spartacus.

Nazywał się Spartakus.

Spartacus had been brought to Capua by Batiatus, a lanista,

Spartakus został sprowadzony do Kapui przez Batiatusa, lanistę

or trainer of gladiators.

czyli trenera gladiatorów.

And life at the ludus, or gladiator school, was unforgiving.

Życie w ludusie, szkole gladiatorów, było niebywale trudne.

New recruits were forced to swear an oath

Nowi rekruci zmuszeni byli złożyć taką oto przysięgę:

“to be burned, to be bound, to be beaten, and to be killed by the sword,”

"dać się spalić, zniewolić, bić oraz zgładzić mieczem",

and to obey their master’s will without question.

a także wykonywać rozkazy pana bez zadawania pytań.

But even harsh discipline couldn’t break Spartacus’s spirit.

Ale nawet żelazna dyscyplina nie mogła okiełznać duszy Spartakusa.

In 73 BCE, Spartacus led 73 other slaves

W 73 roku przed naszą erą Spartakus kazał 73 pozostałym niewolnikom

to seize knives and skewers from the kitchen and fight their way out,

wziąć noże i szpikulce z kuchni oraz wywalczyć sobie wolność,

hijacking a wagon of gladiator equipment along the way.

porywając wóz pełen bojowego wyposażenia.

They were done fighting for others–

Mieli dość walki dla innych,

now, they fought for their freedom.

teraz zamierzali walczyć o swoją wolność.

When the news reached Rome,

Kiedy wieść o tym dotarła do Rzymu,

the Senate was too busy with wars in Spain and the Pontic Empire

Senat był zbyt zajęty wojnami z Hiszpanią i Imperium Pontyjskim,

to worry about some unruly slaves.

żeby martwić się nieposłuszeństwem niewolników.

Unconcerned, praetor Claudius Glaber took an army of three thousand men

Pretor Klaudiusz Glaber spokojnie zaprowadził trzytysięczną armię

to the rebel’s refuge at Mount Vesuvius,

do schronienia buntowników na Wezuwiuszu

and blocked off the only passage up the mountain.

i kazał zablokować jedyną drogę na dół.

All that remained was to wait and starve them out–

Pozostało tylko poczekać, aż głód zrobi swoje,

or so he thought.

przynajmniej tak mu się wydawało.

In the dead of night,

W środku nocy

the rebels lowered themselves down the cliffside on ropes made from vines,

buntownicy opuścili się w dół urwiska na linach zrobionych z pnączy

and flanked Glaber’s unguarded camp.

i otoczyli niestrzeżony obóz Glabera.

Thus began the legend of Rome’s defiant gladiator.

W ten sposób rozpoczęła się legenda zbuntowanego rzymskiego gladiatora.

As news of the rebellion spread,

W miarę rozchodzenia się wieści o buncie

its ranks swelled with escaped slaves,

szeregi powiększały się o kolejnych zbiegłych niewolników,

deserting soldiers, and hungry peasants.

dezerterujących żołnierzy i głodne chłopstwo.

Many were untrained,

Wielu nie było wytrenowanych,

but Spartacus’s clever tactics transformed them

ale mądra taktyka Spartakusa

into an effective guerrilla force.

zmieniła ich w sprawną partyzantkę.

A second Roman expedition led by praetor Varinius,

Druga rzymska wyprawa wojenna pod wodzą pretora Wariniusza

was ambushed while the officer bathed.

wpadła w zasadzkę, gdy oficer się kąpał.

To elude the remaining Roman forces,

Żeby ominąć resztę rzymskich sił,

the rebels used their enemy’s corpses as decoy guards,

rebelianci użyli zwłok przeciwników żeby udawały straże,

stealing Varinius’s own horse to aid their escape.

kradnąc konia samego Wariniusza, co ułatwiło ucieczkę.

Thanks to his inspiring victories and policy of distributing spoils equally,

Dzięki inspirującym zwycięstwom oraz zasadzie dzielenia łupu po równo

Spartacus continued attracting followers,

Spartakus wciąż zdobywał zwolenników

and gained control of villages

i przejmował kontrolę nad wioskami,

where new weapons could be forged.

gdzie można było wykuwać nową broń.

The Romans soon realized they were no longer facing ragtag fugitives,

Rzymianie zrozumieli w końcu, że nie walczą ze zbieraniną zbiegów

and in the spring of 72 BCE,

i wiosną 72 roku przed naszą erą

the Senate retaliated with the full force of two legions.

Senat odpowiedział połączonymi siłami dwóch legionów.

The rebels left victorious,

Buntownicy odnieśli zwycięstwo

but many lives were lost in the battle,

lecz wielu z nich poległo w walce,

including Spartacus’ lieutenant Crixus.

w tym porucznik Spartakusa - Kriksos.

To honor him, Spartacus held funeral games,

Na jego cześć Spartakus zorganizował pożegnalną walkę,

forcing his Roman prisoners to play the role his fellow rebels had once endured.

zmuszając rzymskich jeńców do odegrania roli,

którą kiedyś musieli pełnić jego towarzysze.

By the end of 72 BCE,

Do końca 72 roku

Spartacus’ army was a massive force of roughly 120,000 members.

armia Spartakusa liczyła 120 tysięcy wojowników.

But those numbers proved difficult to manage.

Trudno było dowodzić tyloma ludźmi.

With the path to the Alps clear,

Kiedy oczyszczono drogę do Alp,

Spartacus wanted to march beyond Rome’s borders,

Spartakus chciał wyjść poza granice Rzymu,

where his followers would be free.

gdzie jego towarzysze byliby wolni.

But his vast army had grown brash.

Ale jego wielka armia się rozzuchwaliła.

Many wanted to continue pillaging,

Wielu żołnierzy chciało dalej plądrować,

while others dreamed of marching on Rome itself.

a inni marzyli o ruszeniu na Rzym.

In the end, the rebel army turned south–

W końcu armia skierowała się na południe,

forgoing what would be their last chance at freedom.

porzucając ostatnią szansę na wolność.

Meanwhile, Marcus Licinius Crassus had assumed control of the war.

W tym czasie Marek Licyniusz Krassus przejął kontrolę nad wojną.

As Rome’s wealthiest citizen,

Jako najzamożniejszy Rzymianin

he pursued Spartacus with eight new legions,

wysłał dodatkowe osiem legionów,

eventually trapping the rebels in the toe of Italy.

które ostatecznie uwięziły rebeliantów na południowym krańcu Włoch.

After failed attempts to build rafts,

Po nieudanej próbie zbudowania tratw

and a stinging betrayal by local pirates,

i zdradzeniu przez miejscowych piratów,

the rebels made a desperate run to break through Crassus’s lines–

zdesperowani buntownicy próbowali przedrzeć się przez linię wroga,

but it was no use.

niestety na próżno.

Roman reinforcements were returning from the Pontic wars,

Rzymskie posiłki wracały z wojen pontyjskich,

and the rebels’ ranks and spirits were broken.

a morale rebeliantów były niskie.

In 71 BCE, they made their last stand.

W 71 roku stoczyli ostatnią bitwę.

Spartacus nearly managed to reach Crassus before being cut down by centurions.

Spartakus prawie dotarł do Krassusa, został jednak ścięty przez setników,

His army was destroyed,

a jego armię zniszczono.

and 6000 captives were crucified along the Appian Way–

6 tysięcy jeńców ukrzyżowano wzdłuż Drogi Appijskiej

a haunting demonstration of Roman authority.

jako przerażający znak potęgi Rzymu.

Crassus won the war,

Krassus wygrał wojnę,

but it is not his legacy which echoes through the centuries.

ale to nie jego legenda żyje od setek lat.

Thousands of years later,

Tysiące lat później

the name of the slave who made the world’s mightiest empire tremble

imię niewolnika, który sprawił, że największe imperium świata zadrżało,

has become synonymous with freedom–

stało się synonimem wolności

and the courage to fight for it.

i odwagi walczenia o nią.