The plot to overthrow the Inca Empire - Gabriel Prieto

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

It’s daybreak in the city of Chan Chan,

ချန်ချန်မြို့တော်မှာ အရုဏ်ကျင်းချိန်ဖြစ်ပြီး

and Maxo, a former soldier, has been up all night fretting.

စစ်သည်ဟောင်း မက်ဆိုဟာ တစ်ညလုံး ပူပန်သောကရောက်နေခဲ့တယ်။

Last night, a friend stopped by and instructed Maxo to go to the plaza

မနေ့ညက မိတ်ဆွေတစ်ယောက်က ခဏတစ်ဖြုတ် ဝင်လာပြီး အရေးကြီးတဲ့သတင်းတစ်ခုအတွက်

in the artisan neighborhood at noon for an important message.

မွန်းတည့်ချိန်မှာ လက်မှုပညာသည် ရပ်ကွက်ထဲက ရင်ပြင်ကိုသွားဖို့ ညွှန်ကြားခဲ့တယ်။

But with the recent political turmoil,

ဒါပေမဲ့ မကြာခင်က နိုင်ငံရေး မငြိမ်မသက်မှုနဲ့ဆို

answering this mysterious summons will be dangerous.

ဒီလျှို့ဝှက်တဲ့ ဆင့်ခေါ်မှုတွေကို တုံ့ပြန်တာက အန္တရာယ်ရှိမှာပါ။

Situated on the north coast of modern-day Peru,

မျက်မှောက်ခေတ် ပီရူးနိုင်ငံ မြောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းမှာ

for hundreds of years,

နှစ်ပေါင်းရာချီ တည်ရှိခဲ့တဲ့

this adobe brick metropolis was the seat of the Chimú Empire,

ဒီရွံ့အုတ် မြို့တော်ဟာ အခုထက်ထိ ဒီတိုက်ကြီးပေါ်က တွေ့ဖူးသမျှ

the most powerful empire ever seen on this continent—

အားအကောင်းဆုံး အင်ပါယာဖြစ်တဲ့ ချီမူး အင်ပါယာရဲ့

until now.

အခြေစိုက်ရာပါ။

This morning, the sleeping city looks, in many ways, the same as ever.

ဒီမနက် အိပ်ပျော်နေတဲ့မြို့ဟာ နည်းမျိုးစုံ နဲ့ ခါတိုင်းလိုပဲ အလားတူဖြစ်နေပုံရတယ်။

Its ten palaces have decorative walls that keep ordinary people like Maxo out,

နန်းတော် ၁၀ ခုမှာ မက္ကဆိုလို သာမန်လူတွေ မဝင်ရတဲ့ အလှဆင်ထားတဲ့ တံတိုင်းတွေရှိပေမဲ့

but he doesn’t need to enter to know that the rulers inside

အတွင်းက အုပ်ချုပ်သူတွေက သူ့လူတွေကို တကယ် ကိုယ်စားမပြုတော့တာကို

no longer truly represent his people.

သိနေတော့ သူ ဝင်စရာမလိုပါ။

Instead, the Incas rule here now,

ဒီအစား၊ ချီမူး စစ်တပ်ကို အနိုင်ရပြီးနောက်

after defeating the Chimú army.

အခု အင်ကာတွေက အုပ်ချုပ်နေတယ်။

They took the Chimú king, Minchancaman, to the Inca capital of Cusco

သူတို့က ချီမူးဘုရင်၊ မင်ချန်ကာမန်ကို အင်ကာ ရဲ့ ကပ်စကိုမြို့တော်ကို ခေါ်ဆောင်သွားပြီး

and married him to an Inca princess.

သူ့ကို အင်ကာမင်းသမီးနဲ့ လက်ဆက်ပေးခဲ့တယ်။

Now, though one of Minchancaman’s sons still sits on the throne,

အခု မင်ချန်ကာမန်ရဲ့ သားတစ်ယောက်က နန်းထိုင်နေဆဲဖြစ်ပေမဲ့၊

he must do as the Incas wish because his father is their hostage.

သူ့ဖခင်က ဓားစာခံဖြစ်နေတော့၊ အင်ကာတွေရဲ့ ဆန္ဒအတိုင်း သူ လုပ်ဆောင်ရမှာပါ။

Maxo hurries past the palaces, following a canal to his destination.

မက်ဆိုဟာ သူ့ပန်းတိုင်ကို တူးမြောင်းအတိုင်း လိုက်ကာ နန်းတော်တွေကို အမြန်ဖြတ်သွားတယ်။

An elaborate network of canals bring water from the Andean highlands

အနုစိတ် တူးမြောင်း ကွန်ရက်တစ်ခုက အန်ဒီးယန်း ကုန်းမြင့်ကနေ ဒီသဲကန္တာရမြို့ဆီ

to this desert city.

ရေတွေကို ယူဆောင်လာတယ်။

The plaza is bustling, but to Maxo’s eyes, it’s a shadow of what it used to be.

ရင်ပြင်က စည်ကားနေပေမဲ့ မက်ဆိုရဲ့ မျက်လုံး မှာတော့ အရင်က ရှိဖူးတာရဲ့ အရိပ်တစ်ခုပါ။

အောင်ပွဲမတိုင်မီက၊ ချန်ချန်ဟာ ကုန်သွယ်ရေး ဗဟိုဌာနတစ်ခုဖြစ်ပြီး

Before the conquest, Chan Chan was a trade hub,

with llamas bringing goods from the highlands,

ကုန်းမြင့်ဒေသက ပစ္စည်းတွေ သယ်လာတဲ့ ကုလားအုတ်တွေ၊

and thousands of artisans— including expert goldsmiths

ကျွမ်းကျင် ပန်းတိမ်ပညာရှင်တွေ၊ ကြက်တောနဲ့ ထူးခြားတဲ့ ငှက်တွေရဲ့ အမွေးတွေကို

and artists who turned the feathers of macaws and exotic birds

လှပတဲ့ အဝတ်အထည်အဖြစ် ပြောင်းလဲပေးတဲ့ အနုပညာရှင်တွေအပါအဝင် ထောင်ချီတဲ့

into beautiful clothing.

လက်မှုပညာသည်တွေ ရှိခဲ့တာပါ။

All this is gone now:

အခုတော့ အားလုံး မရှိတော့ဘူး၊

the Incas took the artisans away to Cusco.

အင်ကာတွေက လက်မှုပညာသည်တွေကို ကပ်စကိုမြို့ကို ခေါ်သွားတယ်။

အင်ကာသူလျှိုတွေက နေရာတိုင်းမှာရှိနိုင်တော့

Inca spies could be anywhere,

so to blend in, Maxo approaches a man peddling seafood.

ရောနှောဖိုါ မက်ဆိုသည် ပင်လယ်စာကို လှည့်ရောင်းနေသူအနားကို ချဉ်းကပ်လိုက်တယ်။

As he barters for fresh fish, a priest taps his shoulder.

ငါးလတ်လတ်ဆတ်ဆတ်တွေကို ဖလှယ်တုန်း ာ ဘုန်းကြီးတစ်ပါးက သူ့ပခုံးကို ပုတ်တယ်။

He silently beckons Maxo to follow him.

သူ့နောက်လိုက်ခဲ့ဖို့ မက်ဆိုကို လက်ပြခေါ်တယ်။

As they wind through the empty artisan’s homes,

သူတို့က လက်မှုပညာသည်တွေရဲ့ အိမ်အလွတ်တွေကို ကွေ့ပတ်သွားစဉ်မှာ

Maxo fears a trap.

မက်ဆိုက ထောင်ချောက်တစ်ခုကို ကြောက်မိတယ်။

When the priest leads him through a dark doorway,

ဘုန်းကြီးက မှောင်မိုက်တဲ့ တံခါးပေါက်ကနေ ခေါ်သွားတဲ့အခါ၊

he even draws his knife.

သူက ဓားကိုတောင် ဆွဲလိုက်မိတယ်။

But when he sees what’s on the other side, he drops it.

ဒါပေမဲ့ တစ်ဖက်မှာ ရှိနေတာကို မြင်တဲ့အခါ လွှတ်ချလိုက်တယ်။

Gathered in front of him are influential people from all over the city and beyond:

သူ့ရှေ့မှာ စုဝေးနေသူတွေက တစ်မြို့လုံးနဲ့ အပြင်က ဩဇာအာဏာရှိတဲ့လူတွေပါ။

nobility, local political and religious leaders,

မှူးမျိုးမတ်နွယ်တွေ၊ဒေသခံ နိုင်ငံရေးနဲ့ ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်တွေ၊

even a few familiar faces from the army— what’s left of it.

စစ်တပ်မှာ ကျန်ရစ်တဲ့ အကျွမ်းတဝင်ရှိတဲ့ မျက်နှာတချို့တောင်ပါ။

They've been secretly working on a plan that could change everything.

သူတို့က အရာရာကို ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ အစီအစဉ် တစ်ခုမှာ တိတ်တဆိတ် လုပ်နေကြတာပါ။

Leaders from all over the former Chimú Empire

အရင် ချီမူး အင်ပါယာတစ်ခွင်က ခေါင်းဆောင်တွေက

are waiting to see what happens here, in Chan Chan.

ချန်ချန်မြို့မှာ ဖြစ်ပျက်နေတာတွေကို ကြည့်ဖို့ စောင့်နေကြတယ်။

Tonight, they will rebel against the Incas,

ဒီည စစ်ပွဲမှာ နောက်ဆုံး တိုက်ပွဲဖြစ်ရာ၊ လမ်းအောက်က

attacking the Inca soldiers posted at the old fortress down the road,

ခံတပ် ဟောင်းမှာ နေရာချထားတဲ့ အင်ကာ စစ်သားတွေကို တိုက်ခိုက်ရင်း

site of the final battle in the war.

အင်ကာကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်မှာပါ။

They want Maxo to join them.

မက်ဆိုကို သူတို့နဲ့ ပူးပေါင်းစေချင်တယ်။

Actually, they need Maxo to join them.

တကယ်ပဲ သူတို့ မက်ဆိုနဲ့ ပူးပေါင်းဖို့လိုတယ်။

As the only survivor of the last battle, he alone knows the layout of the site.

နောက်ဆုံးတိုက်ပွဲကနေ တစ်ဦးတည်းရှင်ကျန်သူ အနေနဲ့ သူပဲ နေရာရဲ့ ပုံစံကို သိတာပါ။

Maxo isn't sure he can face the place where so many of his friends died.

မက်ဆိုက သူ့မိတ်ဆွေ အများကြီး သေဆုံးခဲ့တဲ့ နေရာကို ရင်ဆိုင်နိုင်လားဆိုတာ မ သေချာပါ။

And what about their king, hostage in Cusco?

ကပ်စကိုမြို့က ဓားစာခံ၊ သူတို့ရဲ့ ဘုရင်ကျတော့ကော။

If they rebel, won’t the Incas kill him?

သူတို့ ပုန်ကန်ရင်၊ အင်ကာတွေက သူ့ကို မသတ်ဘူးလား။

In response, a young man steps out of the shadows:

တုံ့ပြန်မှုအနေနဲ့ လူငယ်တစ်ယောက် အရိပ်ထဲကနေ ထွက်လာတယ်။

King Minchancaman’s son.

ဘုရင် မင်ချန်ကာမန်ရဲ့ သားပါ။

He explained that a rumor has arrived from Cusco,

ဘုရင် သေပြီဆိုတဲ့ ကောလာဟလတစ်ခု ကပ်စကိုကနေ ရောက်လာတယ်လို့

that the king is already dead.

သူက ရှင်းပြတယ်။

So the time for rebellion is now, and the young prince will lead it.

ဒါကြောင့် ပုန်ကန်ရမယ့်အချိန်က အခုဖြစ်ပြီး မင်းသားငယ်က ဒါကို ဦးဆောင်မှာပါ။

The prince’s speech is enough to convince Maxo.

မင်းသားရဲ့ စကားက မက်ဆိုကို ယုံကြည်လက်ခံစေဖို့ လုံလောက်တယ်။

သူက ပြင်ဆင်ဖို့ တူးမြောင်းတွေ အတိုင်း အိမ်ကို ပြန်စဉ်မှာ

As he follows the canals home to prepare,

he remembers how the Incas cut off the water supply,

ရေ အထောက်အပံ့ကို အင်ကာတွေ ဖြတ်တောက်ခဲ့ပုံကို သူ အမှတ်ရပေမဲ့

but Chan Chan survived on its deep, independent wells.

ချန်ချန်မြို့က ၎င်းရဲ့ သီးခြားဖြစ်တဲ့ ရေတွင်းနက်တွေမှာ အသက်ဆက်ခဲ့တာပါ။

He hopes his city has one more reserve of strength to draw from.

သူ့မြို့မှာ နောက်ထပ် အရန် အင်အား တစ်ခုရှိတယ်လို့ သူ မျှော်လင့်တယ်။

In 2016, the mummified remains of a man from this period

၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ ဒီခေတ်က လူတစ်ယောက်ရဲ့ မမ်မီ ရုပ်ကြွင်းတွေကို

were discovered just outside Chan Chan.

ချန်ချန်မြို့ပြင်မှာ ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

Many details of the rebellion and who was behind it

ပုန်ကန်မှုရဲ့ အသေးစိတ်တွေနဲ့ နောက်ကွယ်က ဘယ်သူရှိနေခဲ့တာက

remain mysteries and best guesses.

လျှို့ဝှက်မှုတွေနဲ့ မှန်းဆချက်တွေ ဖြစ်ကျန်ဆဲပါ။

What we do know is that afterward, the Incas burned Chan Chan,

အသေအချာ သိတာကတော့ အင်ကာတွေက ချန်ချန်မြို့ကို မီးရှို့ခဲ့ပြီး၊

killing many of its residents

နေထိုင်သူ အများစုကို သတ်ကာ

and scattering others throughout the Inca Empire.

အင်ကာ အင်ပါယာ တစ်လျှောက် တခြားသူတွေကို လူစုကွဲစေခဲ့တယ်။

Just decades later, the Inca Empire itself fell,

ဆယ်စုနှစ်တွေအကြာမှာ အင်ကာ အင်ပါယာ ပြိုလဲသွားပြီး

conquered by Spanish forces.

စပိန် စစ်တပ်တွေက သိမ်းပိုက်လိုက်တယ်။

As for our mummy, after surviving many battle wounds,

မမ်မီနဲ့ပတ်သက်လို့က တိုက်ပွဲ ဒဏ်ရာတွေ အများကြီးကနေ ရှင်ကျန်ပြီးတဲ့နောက်

he likely lived to an old age and died of natural causes.

အိုမင်းလာပြီး သဘာဝ အကြောင်းရင်းတွေကြောင့် သေဆုံးသွားပုံရတယ်။