Gravity vs. Pressure: The battle that formed the universe - Fabio Pacucci

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Kanhaiya Verma

Welcome one and all!

အားလုံးကို ကြိုဆိုပါတယ်။

It’s time to grab your seat for the biggest battle

မကြာခင် ဖွဲ့စည်းမယ့် စကြဝဠာထဲက အကြီးမားဆုံး တိုက်ပွဲအတွက်

in the soon-to-be-formed universe.

သင့်ထိုင်ခုံကို ရယူရမယ့်အချိန် ရောက်လာပြီ။

That’s right— the Big Bang is about to go down!

ဒါက မှန်ပါတယ်၊ မဟာ ပေါက်ကွဲမှုကြီး ဖြစ်တော့မယ်။

In one corner is the force that brings all matter together.

ထောင့်တစ်ထောင့်မှာက ဒြပ်ဝတ္ထု အားလုံးကို စုစည်းပေးတဲ့ အားပါ။

It acts on any particle with mass, and its range is infinite—

ဒါက ဒြပ်ထုရှိတဲ့ အမှုန်တိုင်းအပေါ် သက်ရောက်ပြီး အတိုင်းအတာက အဆုံးမရှိဘဲ

give it up for gravity!

ဆွဲငင်အားအတွက် ဒါကို ပေးတာပါ။

In the other corner, our contender can push matter away

အခြားတစ်ထောင့်မှာတော့ ပြိုင်ဘက်က အံ့မခန်း ခွန်အားနဲ့

with spectacular strength.

ဒြပ်ဝတ္ထုကို တွန်းထုတ်နိုင်တယ်။

When the going gets tough, this fighter just gets tougher.

ခက်ခဲလာတဲ့အခါ ဒီတိုက်ပွဲဟာ ပိုပြီး ခက်ခဲလာတယ်။

That’s right, it’s pressure!

မှန်ပါတယ်၊ ဒါက ဖိအားပါ။

Over the next several hundred thousand years,

နောက်နှစ်ပေါင်း သိန်းပေါင်းများစွာအတွင်းမှာ

these two contenders will be wrestling for the fate of the universe.

ဒီပြိုင်ဘက်နှစ်ခုက စကြာဝဠာရဲ့ ကံကြမ္မာအတွက် နပန်းလုံးနေကြမှာပါ။

ဒါက မှန်ကန်တဲ့ လူတွေပါ၊ ဒီသမိုင်းဝင် ပြိုင်ပွဲရဲ့ ဂယက် သက်ရောက်မှုတွေက

That’s right folks, the ripple effects of this historic match

will shape the structure of the universe as we know it today.

ဒီနေ့ ကျွန်တော်တို့ သိထားသလို စကြဝဠာရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံကို ပုံသွင်းပေးမှာပါ။

ဒါပေမဲ့ ဒီအင်အားတွေက ဘာကို တိုက်နေတာလဲ။

But what are these powers fighting over?

We’ll find out when the Big Bang hits right... now!

မဟာ ပေါက်ကွဲမှုကြီး အတိအကျ ရိုက်ခတ်တဲ့အခါ သိရမှာပါ၊ အခု အခုပါ။

Let’s zoom in for the play-by-play.

ဇာတ်ကွက်တစ်ခုချင်းကို ဆွဲကြည့်ရအောင်။

This epic event has brought three components into our infant universe.

ဒီဇာတ်ကွက်က စကြဝဠာ ဖြစ်ထွန်းစထဲကို အပိုင်းသုံးပိုင်းကို ယူဆောင်လာခဲ့ပါတယ်။

Dark matter, which only interacts with gravity.

ဒြပ်ဆွဲအားနဲ့ပဲ အပြန်အလှန် ဆက်သွယ်တဲ့ အမှောင်ဒြပ်။

Baryonic matter, which makes up all matter you’ve ever seen,

သင် မြင်ဖူးသမျှ ဒြပ်အားလုံးကို ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ ဘာရီရိုနစ် ဒြပ်ကို

is affected by both gravity and pressure.

ဆွဲငင်အားနဲ့ ဖိအား နှစ်ခုစလုံးက သက်ရောက်တယ်။

And radiation composed of innumerable particles of light,

မရေနိုင်တဲ့ အလင်းအမှုန်တွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ ဓာတ်ရောင်ခြည်ကို

also known as photons.

ဖိုတွန်တွေလို့လည်း သိကြပါတယ်။

In the moments just after the Big Bang,

မဟာ ပေါက်ကွဲမှုနောက် အခိုက်အတန့်တွေမှာ၊

all three components are in equilibrium,

အစိတ်အပိုင်း သုံးခုစလုံးက မျှခြေမှာရှိတယ်၊

meaning no one location is denser than another.

ဆိုလိုတာက ဘယ်တည်နေရာကမှ အခြားနေရာထက် ပိုသိပ်သည်းမှု မရှိတာပါ။

But as the universe starts expanding, differences in density start to emerge.

ဒါပေမဲ့ စကြဝဠာကြီး စကျယ်ပြန့်လာတာနဲ့အမျှ၊ သိပ်သည်းမှု ကွဲပြားတာတွေ စပေါ်ပေါက်လာတယ်။

Gravity immediately gets to work pulling matter together.

ဆွဲငင်အားဟာ ချက်ချင်းပဲ ဒြပ်ဝတ္ထုတွေကို အတူ ဆွဲယူလိုက်တယ်။

Dark matter begins to collect at the center

အမှောင်ဒြပ်က အနာဂတ်ဂလက်ဆီတွေရဲ့

of these increasingly dense regions,

အခြေခံအုတ်မြစ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာစေတဲ့

forming the foundations of future galaxies.

ပိုသိပ်သည်းထပ်လာတဲ့ ဒီဒေသတွေရဲ့ ဗဟိုမှာ စတင်စုဝေးလာတယ်။

Meanwhile, pressure begins gathering its strength.

ဒီအတောအတွင်း ဖိအားက ၎င်းရဲ့အားကို စတင်စုဆောင်းလာတယ်။

In this hot, high-energy environment,

ဒီပူပြင်း၊စွမ်းအင် မြင့်မားတဲ့ ဝန်းကျင်မှာ

protons and electrons can’t come together to form atoms,

ပရိုတွန်တွေနဲ့ အီလက်ထရွန်တွေဟာ အက်တမ်တွေ ဖွဲ့စည်းဖို့ မစုဝေးနိုင်တော့

so these loose particles zip around, freely interacting with ambient photons.

ဒီလျော့ရဲနေတဲ့ အမှုန်တွေဟာ ပတ်ဝန်းကျင်က ပရိုတွန်တွေနဲ့ လွတ်လွတ်စွာ ဆက်သွယ်တယ်။

The result is almost a fluid of baryonic matter and radiation.

ရလဒ်ကတော့ ဘာရီရိုနစ် ဒြပ်ဝတ္ထုနဲ့ ဓာတ်ရောင်ခြည်ရဲ့ ငွေ့ရည်နီးပါးပါ။

But the closer these baryonic particles get, the hotter the fluid becomes,

ဒါပေမဲ့ ဒီဘာရီယိုနစ် အမှုန်တွေ ပိုနီးလာလေ၊

pushing photons to ping around with incredible force.

ပရိုတွန်တွေကို မယုံနိုင်စရာအားနဲ့ တွန်းပို့ပေးတဲ့ ငွေ့ရည်က ပူလာလေပါ။

This is the power of pressure, specifically radiation pressure,

ဒါက ဖိအားရဲ့ အစွမ်းဖြစ်ပြီး၊ အထူးသဖြင့် ဓာတ်ရောင်ခြည် ဖိအားက၊ အရာဝတ္ထုတွေကို

battling to push things apart.

ကွဲကွာအောင် တွန်းထုတ်ရင်း တိုက်ပွဲဝင်နေတာပါ။

With each of gravity’s vicious tugs squeezing photons and matter together,

ဆွဲငင်အားရဲ့ ရက်စက်တဲ့ ဆောင့်အားတစ်ခုစီက ပရိုတွန်တွေနဲ့ ဒြပ်ကို အတူဖိညှစ်တာနဲ့အတူ

pressure exerts a forceful shove back.

ဖိအားက အားပြင်းတဲ့ တွန်းဖယ်မှုတစ်ခုကို သက်ရောက်တယ်။

And as the two giants struggle, they heave this fluid back and forth—

ဧရာမကြီး နှစ်ခု ရုန်းကန်စဉ်မှာ ဘရီရိုနစ် အသံ အတက်၊အကျဖြစ်မှုတွေလို့ခေါ်တဲ့

creating massive waves called baryonic acoustic oscillations.

လှိုင်းလုံးကြီးတွေကို ဖန်တီးပေးရင်း ဒီငွေ့ရည်က တုံ့ပြန်လူးလာ လှုပ်ရှားတယ်။

Moving at almost two thirds the speed of light

အလင်း အမြန်နှုန်းရဲ့ သုံးပုံနှစ်ပုံ နီးပါးမှာ ရွေ့လျားနေတဲ့

these BAOs ripple across space,

ဒီ BAOs က အာကာသတစ်လွှားမှာ လှိုင်းထနေတယ်၊

impacting the universe on the biggest scale imaginable.

စကြဝဠာကို စိတ်ကူးလို့မရတဲ့ အကြီးမားဆုံး အတိုင်းအတာနဲ့ ဖိသိပ်နေတာပါ။

These rolling waves determine the distribution of matter throughout space,

ဒီလိမ့်နေတဲ့လှိုင်းတွေက အာကာသတစ်ခုလုံးမှာ ဒြပ်ဝတ္ထုတွေ ဖြန့်ဝေတာကို အဆုံးဖြတ်ပေးတယ်၊

meaning that today— almost 14 billion years after this fight began—

ဆိုလိုတာက ဒီတိုက်ပွဲစတင်ပြီး နှစ်ပေါင်း ၁၄ ဘီလီယံနီးပါးအကြာ၊ ဒီခေတ်မှာ

we're more likely to find galaxies at their peaks

ဒါတွေရဲ့ လှိုင်းခွက်တွေထဲက အထွတ်တွေနဲ့ နေရာလွတ်တွေမှာ

and empty space in their troughs.

ဂလက်ဆီတွေကို ရှာတွေ့နိုင်ခြေပိုများပါတယ်။

And that’s not all.

ဒါတွေတင် မဟုတ်ပါဘူး။

We can still see these ripples in the background radiation of the universe,

စကြဝဠာရဲ့ နောက်ခံဓာတ်ရောင်ခြည်တွေထဲက လှိုင်းတွန့်တွေ၊ ဒီရန်ပွဲကြီးရဲ့

a permanent reminder of this epic brawl.

ထာဝရ အကြွင်းအကျန်တစ်ခုကို မြင်နေရဆဲပါ။

But after being locked in a stalemate for roughly 370,000 years,

ဒါပေမဲ့ အကြမ်းဖျင်း နှစ်ပေါင်း ၃၇၀,၀၀၀ လောက်ရပ်တန့်သွားပြီးတဲ့နောက်မှာ၊

the tide of our battle finally begins to turn.

ဒီတိုက်ပွဲရဲ့ ဒီရေဟာ နောက်ဆုံးမှာ စတင်ပြောင်းလာတယ်။

After all this time, the heat from the Big Bang has dissipated significantly,

ဒီအချိန် အားလုံးနောက်၊ မဟာ ပေါက်ကွဲမှုက အပူဟာ သိသိသာသာ ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့ပြီး၊

cooling the universe down to a temperature

စကြဝဠာကို အပူချိန်တစ်ခုအထိ အေးမြစေခဲ့ပြီး

at which loose electrons start to pair up with protons.

ဒီနေရာမှာ လျော့ရဲနေတဲ့ အီလက်ထရွန်တွေက ပရိုတွန်တွေနဲ့ စတင်ချိတ်ဆက်လာတယ်။

Known as the “era of recombination,”

“ပြန်လည်ပေါင်းစပ်ရေးခေတ်” လို့ သိကြတာက

this stops electrons from recklessly pinging around.

အီလက်ထရွန်တွေဟာ မဆင်မခြင် လှည့်ပတ်နေတာကို ရပ်တန့်စေတယ်။

This allows light to stream freely for the first time,

ဒါက အလင်းကို ပထမဆုံးအကြိမ် လွတ်လပ်စွာ စီးဝင်စေပြီး

illuminating the universe.

စကြဝဠာကို ထွန်းလင်းပေးတာပါ။

These photons now only exert a tiny force on the neutral atoms they interact with,

ပရိုတွန်တွေက အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်တဲ့ ကြားနေ အက်တမ်တွေအပေါ် သေးငယ်တဲ့အားသာ သက်ရောက်ပြီး

gradually reducing the power of pressure.

ဖိအားရဲ့ အစွမ်းကို တဖြည်းဖြည်း လျော့နည်းစေတယ်။

And with that, it’s time to crown our champion!

ဒါနဲ့အတူ အခုက ချန်ပီယံကို သရဖူဆောင်းရမယ့်အချိန်ပါ။

The undefeated force, the most pervasive power in the universe:

ရှုံးနိမ့်မှုမရှိတဲ့ အား၊ စကြာဝဠာထဲမှာ အပျံ့နှံ့ဆုံး စွမ်းအားကတော့

it’s gravity!

ဆွဲငင်အားပါ။

And yet, this rivalry isn’t over.

ဒါပေမဲ့ ဒီပြိုင်ဆိုင်မှုက မပြီးသေးဘူး။

A similar battle continues between these two sworn enemies today,

ဒီနေ့ ဒီမပြေနိုင်တဲ့ ရန်သူနှစ်ဦးကြားက အလားတူ တိုက်ပွဲဟာ

within every single star.

ကြယ်တစ်ခုစီအတွင်းမှာ ဆက်ဖြစ်နေတယ်။

As gravity pulls a star’s gas inward,

ဆွဲငင်အားက ကြယ်တစ်လုံးရဲ့ ဓာတ်ငွေ့ကို အတွင်းကို ဆွဲယူစဉ်၊

pressure increases and pushes the matter back outward.

ဖိအားတိုးလာပြီး ဒြပ်ဝတ္ထုကို အပြင်ဘက် ပြန် တွန်းပို့တယ်။

This push and pull keeps the Sun, and all other stars,

ဒါက နေနဲ့ အခြားကြယ်အားလုံးကို တွန်းလိုက်၊ဆွဲလိုက် လုပ်ပြီး

stable for billions of years.

နှစ်ပေါင်းဘီလီယံချီကာ တည်ငြိမ်စေတယ်။

In fact, this clash of the titans is the same reason

တကယ်တော့ကမ္ဘာ့လေထုက မြေပြင်ဆီ ပြိုမကျရတဲ့ အကြောင်းရင်းက

Earth’s atmosphere doesn’t collapse to the ground.

ဧရာမကြီးတွေရဲ့ ပဋိပက္ခနဲ့ အလားတူပါ။

So while their greatest fight might have ended,

ဒီတော့ သူတို့ရဲ့ အကြီးမားဆုံး တိုက်ပွဲက အဆုံးသတ်လောက်ပေမဲ့၊

these two warriors are still to be locked in combat—

ဒီစစ်သည်နှစ်ယောက်ဟာ စိန်ခေါ်သူအသစ် ချဉ်းကပ်လာတာတောင်၊

even as a new challenger approaches.

တိုက်ပွဲမှာ ပိတ်မိနေတုန်းပါ။