Gravity vs. Pressure: The battle that formed the universe - Fabio Pacucci

Çeviri: Busra Ozcan Gözden geçirme: Ömer Faruk Zeren

Welcome one and all!

Hepiniz hoş geldiniz!

It’s time to grab your seat for the biggest battle

Çok yakında evreni yeniden şekillendirecek büyük savaş için

in the soon-to-be-formed universe.

koltuklarınızda yerinizi alma zamanı.

That’s right— the Big Bang is about to go down!

Doğru duydunuz! Big-bang başlamak üzere.

In one corner is the force that brings all matter together.

Bir köşede, tüm maddeleri bir araya getiren güç...

It acts on any particle with mass, and its range is infinite—

Kütle halindeki tüm moleküllerde etkili. Ve menzeliyse sınırsız.

give it up for gravity!

Alkışlar yer çekimine!...

In the other corner, our contender can push matter away

Diğer köşedeki rakip ise benzersiz bir güçle

with spectacular strength.

kütleye baskı yapabiliyor.

When the going gets tough, this fighter just gets tougher.

İşler zorlaştığında bu savaşçı daha da karşı konulamaz oluyor.

That’s right, it’s pressure!

Evet! İşte basınç!

Over the next several hundred thousand years,

Bu iki rakip önümüzdeki birkaç yüz bin yıl boyunca

these two contenders will be wrestling for the fate of the universe.

evrenin kaderini belirlemek için mücadele edecek.

That’s right folks, the ripple effects of this historic match

Doğru duydunuz millet! Bu tarihi karşılaşmanın dalga etkisi,

will shape the structure of the universe as we know it today.

bugün bildiğimiz bu evrenin yapısını yeniden şekillendirecek.

But what are these powers fighting over?

Peki bu güçler ne uğruna savaşıyor?

We’ll find out when the Big Bang hits right... now!

Bunu Big-bang başlar başlamaz anlayacağız. Yani...

şimdi...

Let’s zoom in for the play-by-play.

Hadi, oyunu adım adım takip için yaklaşalım.

This epic event has brought three components into our infant universe.

Bu efsanevi hadise henüz yavru olan evrenimize üç bileşeni getirdi:

Dark matter, which only interacts with gravity.

Yalnızca yer çekimiyle etkileşime geçen karanlık madde,

Baryonic matter, which makes up all matter you’ve ever seen,

hem yer çekimi hem basınçtan etkilenen, gördüğünüz her şeyi oluşturan

is affected by both gravity and pressure.

baryonik madde

And radiation composed of innumerable particles of light,

ve foton olarak da bilinen sayısız ışık moleküllerinin

also known as photons.

bir araya gelmesiyle oluşmuş radyasyon.

In the moments just after the Big Bang,

Big-bang’in hemen sonrasındaki dakikalarda

all three components are in equilibrium,

bu üç bileşen denge içinde,

meaning no one location is denser than another.

yani hiçbir tarafı diğer tarafından daha yoğun değil

But as the universe starts expanding, differences in density start to emerge.

Ancak evren genişlemeye başlar başlamaz farklı yoğunluklar meydana geliyor.

Gravity immediately gets to work pulling matter together.

Yer çekimi hemen kütleleri çekmeye başlayarak işe koyuluyor.

Dark matter begins to collect at the center

Karanlık madde bu gitgide yoğunlaşan,

of these increasingly dense regions,

gelecekteki gezegenlerin temelleri olan alanları

forming the foundations of future galaxies.

merkezinde toplamaya başlıyor.

Meanwhile, pressure begins gathering its strength.

O sırada basınç iyice gücünü topluyor.

In this hot, high-energy environment,

Bu yüksek enerji ortamında protonlar ve elektronlar

protons and electrons can’t come together to form atoms,

atomları meydana getirmek için bir araya gelemiyor ve başıboş moleküller

so these loose particles zip around, freely interacting with ambient photons.

ortamda bulunan fotonlarla etkileşime girerek etrafta dolaşıyor.

The result is almost a fluid of baryonic matter and radiation.

Ortaya adeta akışkan bir baryonik madde ve radyasyon çıkıyor.

But the closer these baryonic particles get, the hotter the fluid becomes,

Fakat bu baryonik moleküller ne kadar yakınlaşırsa akıcı madde o kadar ısınıyor

pushing photons to ping around with incredible force.

ve fotonları iterek güçlü bir şekilde oradan oraya hareket ettiriyor.

This is the power of pressure, specifically radiation pressure,

İşte bu basıncın, özellikle radyasyon basıncının

battling to push things apart.

iterek şeyleri ayırma mücadelesi.

With each of gravity’s vicious tugs squeezing photons and matter together,

Yer çekiminin foton ve maddeleri birlikte sıkıştıran her şiddetli çekimine,

pressure exerts a forceful shove back.

basınç, muazzam bir itiş gücüyle karşılık veriyor.

And as the two giants struggle, they heave this fluid back and forth—

Ve bu iki dev mücadele ederken sıvıyı ileri geri hareket ettirerek

creating massive waves called baryonic acoustic oscillations.

baryonik akustik salınım adı verilen dev dalgalar oluşturuyorlar.

Bu BAS’ler neredeyse ışığın üçte iki hızında hareket ederek

Moving at almost two thirds the speed of light

these BAOs ripple across space,

boşlukta dalgalanıyor

impacting the universe on the biggest scale imaginable.

ve evreni akla gelebilecek en üst düzeyde etkiliyor.

These rolling waves determine the distribution of matter throughout space,

Bu dalgalar uzay boyunca madde dağılımını belirliyor;

meaning that today— almost 14 billion years after this fight began—

bu da bugün -bu mücadelenin başalmasından yaklaşık 14 milyar yıl sonra-

we're more likely to find galaxies at their peaks

onların ucunda galaksileri, oluğunda boş alanları bulma olasılığımızın

and empty space in their troughs.

daha yüksek olduğu anlamına geliyor.

And that’s not all.

Bununla da kalmıyor.

We can still see these ripples in the background radiation of the universe,

Bu dalgalanmaları, destansı mücadelenin daimi hatırlatıcısı olarak

a permanent reminder of this epic brawl.

evrenin arka planındaki radyasyonda hala görebiliyoruz.

But after being locked in a stalemate for roughly 370,000 years,

Aşağı yukarı 370 bin yıllık kısır döngünün ardından

the tide of our battle finally begins to turn.

mücadelenin akışı nihayet değişmeye başlıyor.

After all this time, the heat from the Big Bang has dissipated significantly,

Tüm bu zaman sonrasında, Big-bang’den gelen ısı önemli ölçüde dağılarak

cooling the universe down to a temperature

evrenin ısısını, serbest haldeki elektronların,

at which loose electrons start to pair up with protons.

protonlarla bir araya gelebileceği sıcaklığa düşürüyor.

Known as the “era of recombination,”

“Büyük Birleşme Dönemi” olarak bilinen bu dönem

this stops electrons from recklessly pinging around.

elektronların pervasızca gezinmesinin son bulduğu

This allows light to stream freely for the first time,

ışığınsa ilk kez özgürce

illuminating the universe.

evreni aydınlatarak dolaştığı dönemdir.

These photons now only exert a tiny force on the neutral atoms they interact with,

Şimdilerde bu fotonlar etkileştikleri nötr atomlar üzerinde

gradually reducing the power of pressure.

azıcık bir güç kullanarak basıncın kuvvetini gitgide azaltıyorlar.

And with that, it’s time to crown our champion!

Ve bunun sonucunda ise şampiyonumuzu taçlandırma zamanı geliyor!

The undefeated force, the most pervasive power in the universe:

Evrendeki en nüfuzlu yenilmez güç:

it’s gravity!

Yer çekimi!

And yet, this rivalry isn’t over.

Ancak bu mücadele henüz sona ermedi.

A similar battle continues between these two sworn enemies today,

Bu iki ezeli rakip arasındaki benzer mücadele

within every single star.

her bir yıldız içerisinde devam etmekte.

Yer çekimi bir yıldızın gaz bulutunu içine çekmeye başlar başlamaz

As gravity pulls a star’s gas inward,

pressure increases and pushes the matter back outward.

basınç artar ve maddeyi dışarı doğru iter.

This push and pull keeps the Sun, and all other stars,

Bu itme ve çekme Güneş ve diğer yıldızları

stable for billions of years.

milyarlarca yıl istikrarlı bir halde tutar

In fact, this clash of the titans is the same reason

Esasında, bu devlerin savaşma sebebi

Earth’s atmosphere doesn’t collapse to the ground.

Dünya atmosferinin çökmeme sebebiyle aynı.

So while their greatest fight might have ended,

Onların büyük savaşı sona ermiş olabilir

these two warriors are still to be locked in combat—

ancak bu iki savaşçı, hala mücadele içinde olacaklar,

even as a new challenger approaches.

yeni bir rakip yaklaşmakta olsa bile...