The deadliest thing in your kitchen - George Zaidan

Translator: Nang Yin Mu Aung Reviewer: Sanntint Tint

Avocados may seem innocent,

ထောပတ်သီးတွေက အပြစ်ကင်းတဲ့ ပုံပေါက်ပေမဲ့

but these oblong fruits sent almost 9,000 people to US emergency rooms

ဒီရှည်မျောမျောအသီးတွေက ၂၀၀၈ တစ်နှစ်တည်းမှာကိုပဲ အမေရိကန်မှာ

လူ ၉၀၀၀ ကျော်လောက်ကို အရေးပေါ်အခန်းထဲ ရောက်အောင်လုပ်ခဲ့ကြတယ်။

in 2018 alone.

Injuries sustained by hacking at the pit or slicing while holding the fruit

အသီးကိုလက်နဲ့ကိုင်ထားပြီး ခွဲတာ၊ အစေ့ထုတ် ရင်းနဲ့ ခုတ်မိရာကနေ ဒဏ်ရာရတာကတွေ့ရများပြီး

have become so common, doctors have dubbed them avocado hand.

ဆရာဝန်တွေကတော့ ထောပတ်သီးလက်လို့ ခေါ်နေကြပြီ။

Of course, there is a safer way to cut avocados.

တခြားစိတ်ချရတဲ့ ထောပတ်သီး ခွဲနည်းတွေ ကတော့ရှိတာပေါ့။

But knives are just one of the hazards kitchens harbor.

ဒါပေမယ့် ဓားတွေကတော့ မီးဖိုချောင်ရဲ့ တကယ့်အန္တရယ်တွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တယ်။

In the US, between 2011 and 2022,

၂၀၁၁ နှင့် ၂၀၂၂တုန်းက USမှာ

the deadliest kitchen appliances were ovens and ranges—

အသေအပျောက်အများဆုံးဖြစ်စေတဲ့ မီးဖိုချောင်သုံးပစ္စည်းတွေက

ဟင်းချက်မီးဖိုတွေ၊မီးဖိုနဲ့မုန့်ဖုတ်ဖိုနဲ့ တွဲထားတဲ့မီးဖိုတွေပါ။

appliances that are stoves and ovens in one.

They took lives by causing fires and leaking carbon monoxide,

မီးတွေထလောင်တာ၊ ကာဗွန်မိုနိဆိုက်တွေ စိမ့်ထွက်တာတွေဖြစ်ပြီး အသက်ဆုံးရှုံးကြတယ်။

a gas that can cause suffocation at high concentrations.

ကာဗွန်မိုနိဆိုက်တွေများရင် အသက်ရှုရခက်ပြီး မွန်းကြပ်လာနိုင်ပါတယ်။

These kinds of sudden, catastrophic fatalities are thankfully rare.

ကံကောင်းစွာနဲ့ ဒီလို ရုတ်ချည်း သေစေတဲ့ ကြီးမားတဲ့ဖြစ်ရပ်တွေဟာ တွေ့ရခဲပါတယ်။

But the kitchen dangers that cause the most casualties

တကယ် လူတွေကို ချက်ချင်းမဟုတ်ဘဲ တဖြည်းဖြည်းနဲ့ သေစေနိုင်တဲ့

may actually be less immediate and more gradual—

မီးဖိုတွင်း အန္တရာယ်ကတော့ မီးဖိုထဲက

involving constant exposures, like stuff in the air we breathe.

အမြဲရှူနေရတဲ့ လေမှာပါတဲ့ အရာတွေပါ။

Ovens and stoves remain a major culprit here.

မီးဖိုတွေမှာ အဓိက လက်သည်တရားခံ ရှိနေပါတယ်

Indeed, the fourth leading cause of years of life lost globally is air pollution.

ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးမှာ လူသေစေနိုင်တဲ့ စတုတ္ထမြောက် အကြောင်းရင်းကြီးတခုကတော့

This includes indoor air pollution, most of which comes from cooking.

လေထုညစ်ညမ်းခြင်းပါ။ ဒီထဲမှာချက်ပြုတ်ရာက ထွက်လာတဲ့ အိမ်တွင်းလေညစ်ညမ်းခြင်းပါပါတယ်။

Over 2 billion people cook using a solid fuel, like charcoal and wood.

လူ၂ သန်းလောက်က အစိုင်ခဲလောင်စာတွေဖြစ်တဲ့ မီးသွေးနဲ့ ထင်းတုံးတွေနဲ့ ချက်ပြုတ်ကြတယ်။

As it burns, fire and oxygen can’t reach all of the fuel source,

သူတိုကို မီးရှို့တဲ့အခါအောက်ဆီဂျင်က လောင်စာရဲ့ နေရာအနှံ့ကိုမရောက်နိုင်တဲ့အခါ၊

leading to incomplete combustion.

အပြည့်အဝ လောင်စာ လောင်ကျွမ်းခြင်းတွေ မဖြစ်လာတော့ပါဘူး။

This produces pollutants like soot, carbon monoxide, nitrogen oxides,

အဲဒီတော့ ကြပ်ခိုးတွေ၊ ကာဗွန်မိုနိုဆိုက်၊ နိုက်ထရိုဂျင်အောက်ဆိုက်နဲ့အခြားသော

and lots of particulate matter—

အမှုန်မွှားသေးသေးလေးများစွာ ထွက်လာပါတော့တယ်

that is, solid and liquid particles that have become airborne

အသက်ရှုရင်ပါသွားလောက်တဲ့ထိ သေးငယ်တဲ့ အခဲ နဲ့ အရည်မှုန်တွေဟာ

and small enough to inhale.

လေထဲမှာ ပျံ့လွင့်ကုန်ပါတယ်။

A single particle can contain many different chemicals.

အမှုန်သေးသေးလေး တစ်ခုမှာ ဓာတုဓာတ်မျိုးစုံပါဝင်နေနိုင်တယ်

And especially tiny particles can penetrate deep into the lungs,

အထူးသဖြင် ရှုသွင်းပြီးအဆုတ်ထဲဖောက်ဝင်ပြီး သွေးကြောတွေထဲရောက်မယ်။

enter the bloodstream, and irritate tissues,

အဲဒီကနေ တစ်ရှုးအသားစထဲရောက် ကျိန်းစပ်လာစေပြီး ရောင်ရမ်းစေမယ်။

cause inflammation, and bring about more systemic problems.

ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ စနစ်လုပ်ဆောင်မှုတွေကို အနှောင့်ယှက်ပေးပါတော့တယ်။

It’s estimated that about 3 million people die prematurely each year

လောင်စာတွေမီးရှို့သုံးစွဲရာက လူတွေ ဖျားနာပြီး အရွယ်မတိုင်မီ သေဆုံးမှုတွေဟာ

from illnesses caused by burning solid fuels.

နှစ်စဉ် လူ ၃ သန်းခန့် ရှိနေကြတယ်လို့ ခန့်မှန်းကြပါတယ်။

Stoves and ovens that don’t use solid fuels produce far less pollution—

ဟင်းချက် မီးဖိုတွေနဲ့ မုန့်ဖုတ်စက်တွေက ကိုင်တွယ်လို့ရတဲ့ လောင်စာတွေ မသုံးလို့

လေထု ညစ်ညမ်းမှု သိပ်မထွက်ပေမဲ့ ညစ်ညမ်းမှုပမာဏ ကြီးကြီးမားမား ရှိနေဆဲပါ

but still a considerable amount.

There are two basic types: gas and electric.

ဂတ်မီးဖို့နဲ့ လျှပ်စစ်မီးဖိုဆိုပြီး အကြမ်းဖျင်း ၂ မျိုးရှိပါတယ်

Gas stoves primarily burn methane to create an open flame for cooking.

ဂတ်မီးဖိုက မီသိန်းလောင်ကျွမ်းပြီး ချက်ပြုတ်ဖို့ မီးရစေတယ်။

Traditional electric stoves use metal elements that radiate heat

သုံးနေကျ လျှပ်စစ်မီးဖိုတွေကတော့ သတ္တုတွေကနေ

when an electrical current is forced through them.

လျှပ်စစ်စီးကြောင်းဖြတ်စီးစေပြီး အပူဓာတ်ဖြန့်ထုတ်ပေးပါတယ်။

ခုခေတ်သုံးနေတဲ့ အပူထုတ်လျှပ်စစ်မီးဖိုနဲ့ မတူပါဘူး

They’re different from modern induction electric stoves,

ခုဟာက လျှပ်စစ်သံလှိက်လှိုင်းတွေသုံးပြီး လျှပ်စစ်စီးကြောင်းတွေ

which use electromagnetic waves to induce currents

ဖြစ်စေတာမျိုးပါ။ သံနဲ့စတီးလို ချက်ပြုတ် အိုးတွေကို တိုက်ရိုက်အပူပေးတာပါ။

that heat iron and steel cookware directly.

Gas stoves pollute more than electric ones.

ဂတ်မီးဖိုကတော့ လျှပ်စစ်မီးဖိုထက် ညစ်ညမ်းမှု ပိုထုတ်လွှတ်ပါတယ်

That's because natural gas combustion produces byproducts like carbon monoxide,

အကြောင်းက သဘာဝဂတ်ပေါက်ကွဲခြင်းက သူနဲ့အတူ ကာဗွန်မိုနိုဆိုက်၊

နိုက်ထရိုဂျင်နဲ့ ဖော်မယ်ဒီဟိုက်လိုမျိုး တခါတည်းထုတ်လွှတ်ပါတယ်။

nitrogen oxides, and formaldehyde.

Unravelling the causes of chronic diseases is incredibly difficult,

နာတာရှည်ရောဂါတွေမဖြစ်ဖို့ကတော့ အင်မတန် ခက်ခဲစေမယ်ဆိုပေမဲ့

but accumulating evidence suggests that gas stoves exacerbate asthma symptoms

အထောက်အထားတွေများလာတာနဲ့အမျှ သိလာရတာက ဂတ်မီးဖိုတွေက ပန်းနာရင်ကြပ်လက္ခဏာတွေကို

ပိုဆိုးရွားစေပြီးကလေးတွေကို ပန်းနာရင်ကြပ် ဖြစ်စေတဲ့အနေအထားကိုရောက်စေနိုင်တယ်။

and put children at increased risk of developing the condition.

Electric ranges are cleaner than gas ones,

လျှပ်စစ်မီးဖိုတွေကတော့ ဂတ်စ်ထက်တော့ သန့်ရှင်းပေမဲ့၊

ညစ်ညမ်းမှု လုံးဝ မဖြစ်စေတာတော့မဟုတ်ပါဘူး။ ဘယ်မီးဖိုကမှ မညစ်ညမ်းစေတာမျိုးမရှိပါဘူး

but they’re still not totally pollution-free— no ranges are.

At least some air pollution is inevitable from the cooking process,

ဘယ်လိုလောင်စာမျိုးပဲသုံးသုံး ချက်ပြုတ်ခြင်းကနေဖြစ်လာတဲ့ လေထုညစ်ညမ်းမှုက

no matter the fuel type.

ရှောင်လွှဲလို့မရပါဘူး

အပူချိန်ပြင်းပြင်းနဲ့ ချက်ပြုတ်တာက မီးအေးအေးနဲ့ချက်ပြုတ်တာထက်

High-heat cooking generally releases more pollutants

than lower heat methods;

ညစ်ညမ်းအမှိုက်တွေ ထွက်စေပါတယ်။

after all, charring a steak isn’t all that different from burning a solid fuel.

တကယ်တော့ အမဲသားတူးအောင်ချက်တာကလည်း လောင်စာခဲမီးရှို့တာနဲ့ တူတူပါပဲ။

And substances like oil and dust can accumulate

ဆီနဲ့ဖုန်တွေဟာ စုဝေးပြီးတော့

and release pollutants when heated.

အပူပေးလိုက်တဲ့အခါမှာ ညစ်ညမ်းအမှိုက်တွေ ထွက်လာပါတယ်။

Transitioning away from solid fuels is critical to improving indoor air quality—

လောင်စာခဲတွေကို မသုံးဘဲနေခြင်းဟာအိမ်တွင်း လေထုအရည်အသွေးကို အများကြီးကောင်းစေပါတယ်

and consequently, extending people’s lives.

နောက်ဆက်တွဲအနေနဲ့က လူတွေ အသက်ရှည်ရှည်ပိုနေနိုင်တာပေါ့။

Cooking with proper ventilation—

လေဝင်လေထွက်ကောင်းကောင်းနဲ့ ချက်ပြုတ်တာက

ideally, from a powerful range hood that vents to the outdoors—

အငွေ့တွေကို အားကောင်းကောင်းနဲ့ အပြင်ကို စုပ်ထုတ်ပေးနိုင်တဲ့ အငွေ့စုပ်စက်တွေသုံးတာ၊

and switching from gas to electric will also go a long way.

ဂတ်မီးဖိုကနေ လျှပ်စစ်မီးဖိုသုံးတာတွေဟာ ရေရှည်မှာအကျိုးများပါတယ်။

Electric appliances are less dangerous by another significant metric:

လျှပ်စစ်ပစ္စည်းတွေက အန္တရာယ်လည်း နည်းပါတယ်

ကမ္ဘာရာသီဥတုဖောက်ပြန်တာမျိုးပေါ့။

the global climate.

သဘာဝ ဓာတ်ငွေ့လို မြေကြီးထဲကလောင်စာတွေ သုံးခြင်းက လေထုပူနွေးစေတဲ့

Burning fossil fuels like natural gas

releases atmosphere-warming carbon dioxide,

ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်တွေ ထုတ်လွှတ်ပေးပါတယ် ဂတ်မီးဖိုတွေက မီသိန်းတွေယိုစိမ့်နိုင်ပြီး

and gas ranges can also leak methane, an even more potent greenhouse gas.

ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ပြင်းတွေတောင် ထုတ်လွှတ်နိုင်ပါတယ်။

ဓာတ်အားပေးစနစ်တွေက ပြန်လည် ပြည့်ဖြိုးမြဲ စွမ်းအင်ရင်းမြစ်တွေကို ပြောင်းသုံးနေတာမို့

Electric appliances, meanwhile,

should only become more and more climate-compatible

လတ်တလောမှာ လျှပ်စစ်ပစ္စည်းတွေက ပိုပိုပြီးတော့

as grids transition to renewable energy sources.

ရာသီဥတုနဲ့ ကိုက်ညီဖို့ပဲရှိပါတယ်။

In addition to being better for the climate and public health,

ဒစ်ဂျစ်တယ်မီးဖိုတွေဟာ ရာသီဥတုနဲ့ကျန်းမာရေး အတွက်ပိုကောင်းတဲ့အပြင်တခြားချက်ပြုတ်မီးဖို

electric induction stoves tend to rival or outperform all other stove types—

ဖြစ်တဲ့ဂတ်မီးဖိုနဲ့မီးကြိုးကွိုင်မီးဖိုတွေ ထက် စွမ်းဆောင်ရည် ပိုအားကောင်းတာ၊

electric and gas— when it comes to cooking efficiency and ease of cleaning.

ပိုပြီးယှဉ်ပြိုင်နိုင်စွမ်းရှိတာတွေ့ရမှာပါ သန့်ရှင်းရေးလုပ်ရလွယ်ကူတာ၊

Induction stovetops also only heat things

ချက်ပြုတ်နိုင်အား ပိုကောင်းတာတွေကြောင့်ပါ။ ဒစ်ဂျစ်တယ်မီးဖိုတွေကသံလိုက်စက်ကွင်းအတွင်းက

that respond strongly to their magnetic fields,

so you can’t burn yourself on them directly.

အရာတွေကိုပဲ အပူပေးတာဖြစ်တဲ့အတွက်

တိုက်ရိုက်မီးပူလောင်တာမျိုး မဖြစ်တော့ပါဘူး

Given the considerable health and climate concerns around gas appliances,

ဂတ်ငွေ့အသုံးပြုတဲ့ ပစ္စည်းတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျန်းမာရေးနဲ့ ရာသီဥတုဖောက်ပြန်တာတွေ

some governments have banned them from new developments

ထောက်ရှုပြီးတချို့အစိုးရတွေကဂတ်ပစ္စည်းအသစ် ထွင်တာတွေကို တားမြစ်ထားပါတယ်။

and many are helping subsidize the transition from gas to electric.

အစိုးရအများစုကတော့ဂတ်အစားလျှပ်စစ် ပြောင်းသုံးဖို့ထောက်ပံ့ကြေးပေးတာမျိုးတွေ

Knives will probably be staying the same, though,

so please stop stabbing at avocados while they’re in your hand.

လုပ်ပေးနေပါတယ်။ မီးဖိုသုံးဓားတွေကလည်း အလားတူပဲ ဖြစ်မှာပါပဲ။

ဒါကြောင့် ထောပတ်သီးကို လက်ထဲကိုင်ပြီး ဓားနဲ့ ထိုးခွဲတာမျိုးတွေ မလုပ်ပါနဲ့တော့။