A day in the life of an Aztec midwife - Kay Read

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Lord Sun dawns on the day called 7-Monkey,

နေမင်းကြီးက မျောက် ၇ ကောင်ဆိုတဲ့ နေ့မှာ အရုဏ်ကျင်းတယ်၊

his fingers slowly spreading a rosy sheen

သူ့ လက်ချောင်းတွေက တန်နိုချီတလန်ရဲ့ မီးလင်ဖို မီးတွေထဲကနေ

that mixes softly with smoke rising from Tenochtitlan’s many hearth fires.

တက်လာတဲ့ မီးခိုးနဲ့ ညင်သာစွာ ရောသွားတဲ့ နီတျာတျာအရောင်ကိုတဖြည်းဖြည်း ဖြန့်ခင်းတယ်။

The midwife, Xoquauhtli, has a difficult choice to make.

ဝမ်းတွင်းဆရာမ ရှိုကွာတလီမှာ ခက်ခဲတဲ့ ရွေးချယ်မှုတစ်ခု လုပ်ဖို့ရှိနေတယ်။

A momentous shift from rainy season to dry season is underway.

မိုးရာသီကနေ ခြောက်သွေ့တဲ့ရာသီကို သိသာစွာပြောင်းလဲနေဆဲပါ။

All summer, the gods have kept the people fed with corn,

တစ်နွေလုံး နတ်ဘုရားတွေက လူတွေကို ပြောင်းဖူးနဲ့ ဆက်ကျွေးမွေးထားပေမဲ့

but the fertile summer months are disappearing.

မြေသြဇာကောင်းတဲ့ နွေလတွေ ပျောက်ကွယ်နေတယ်။

This day occurs during the festival that marks the shift

ဒီနေ့ ဖြစ်ပေါ်တာက နတ်ဘုရားတွေက လူတွေကို ကျွေးမွေးချိန်၊ နွေရာသီနဲ့

between the summer season, when the gods feed the people,

လူတွေက နတ်ဘုရားတွေကို ကျွေးမွေးချိန်၊ ဆောင်းရာသီကြားက အပြောင်းအလဲကို

and the winter season, when the people feed the gods in return.

အပြောင်းအလဲကို အမှတ်အသားပြုတဲ့ ပွဲတော်အတွင်းမှာပါ။

Xoquauhtli owes a debt to her patron, Teteoinnan,

ရှိုကွာတလီဟာ ဒီပွဲတော်ရဲ့ အလယ်ဗဟိုက သူ့ရဲ့ စောင့်ရှောက်သူ၊

အမျိုးသမီး စစ်သည်တော် နတ်ဘုရားမ တေတေအိုအင်နန်ကို အကြွေးတင်နေတယ်။

the female warrior goddess at the center of this festival.

Teteoinnan wages war both on women’s battlefields of birth

တေတေအိုအင်နန်က အမျိုးသမီးတွေရဲ့ သားဖွား စစ်မြေပြင်တွေနဲ့ တေနိုချတီလန်ရဲ့

and in men’s battles with Tenochtilan’s enemies.

ရန်သူတွေနဲ့ အမျိုးသားတွေရဲ့ တိုက်ပွဲတွေမှာပါ စစ်ပွဲဆင်နွှဲတယ်။

သူ ဆက်ပျော်ရွှင်နေရမယ်၊ ဒါမှမဟုတ် ကံဆိုးမှု ကျရောက်မှာပါ။

She must be kept happy or she will bring bad luck.

The midwife should participate in the festival today,

ဒီနေ့ ပွဲတော်မှာ ဝမ်းဆွဲဆရာမ ပါဝင်သင့်ပေမဲ့၊

but one of her patients could go into labor any minute.

သူ့လူနာ တစ်ယောက်က မိနစ်ပိုင်းအတွင်းမှာ မီးဖွားနိုင်တယ်။

Xoquauhtli decides to check on her patient first.

ရှိုကွာတလီက သူ့လူနာကို ဦးဆုံး စစ်ဆေးဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

The expecting mother hasn’t worked too hard, chewed gum,

ကိုယ်ဝန်ဆောင် မိခင်ဟာ ပင်ပင်ပန်းပန်း အလုပ်လုပ်တာ၊ သစ်စေးဝါးတာ၊

or lifted heavy things.

အလေးအပင် မတာတွေကို မလုပ်ခဲ့ဘူး။

Her family is taking good care of her.

မိသားစုက သူ့ကို ကောင်းကောင်းဂရုစိုက်နေတယ်။

Surely Xoquauhtli can take a little time to honor her goddess.

ရှိုကွာတလီဟာ သူ့နတ်ဘုရားမကို ဂုဏ်ပြုဖို့ အချိန်မရှိသလောက်ဆိုတာ သေချာပါတယ်။

She leaves her apprentice in charge and heads to the center of the city.

သူက သူ့ရဲ့လက်ထောက်ကို တာဝန်ပေးပြီး မြို့လယ်ခေါင်ကို ဦးတည်သွားတယ်။

Along the way, she sees women sweeping the roads and hanging gourds

လမ်းတစ်လျှောက် အမျိုးသမီးတွေ ပွဲတော်အတွက် ပြင်ဆင်ရာမှာ လမ်းတွေပေါ်မှာ

in preparation for the festival.

တံမြက်လှည်းတာ၊ ဘူးသီးတွေ ချိတ်နေတာကို တွေ့တယ်။

Finally, she reaches the Great Pyramid.

နောက်ဆုံး သူဟာ ပိရမစ်ကြီးဆီ ရောက်သွားတယ်။

On top are two temples: the north,

အပေါ်မှာ ဘုရားကျောင်း နှစ်ကျောင်းရှိတယ်၊

where rituals honor the rain god in the summer,

နွေမှာ မိုးနတ်ကို ဂုဏ်ပြုတဲ့ ထုံးစံတွေရှိရာ မြောက်ဘက်၊

and the south one is where rituals honor the war god in the winter.

ဆောင်းမှာ စစ်ပွဲနတ်ကို ဂုဏ်ပြုတဲ့ ဓလေ့ထုံးတမ်းတွေ ရှိရာ တောင်ဘက်၊

On the equinox, the sun rises between the two sides.

နှစ်ဖက်ကြားက နေထွက်လာရာ နေ့၊ညတူတဲ့အရပ်

The ceremony begins with a mock battle between the midwives

အခမ်းအနားကို အခြားဝမ်းဆွဲသည်တွေနဲ့ သမားတော်တွေအကြား

and the other physicians.

ပုံစံတူ စစ်ပွဲတစ်ခုနဲ့ စလိုက်တယ်။

Xoquauhtli’s team battles heartily, throwing nochtles, marigolds,

ရှိုကွာတလီရဲ့ အသင်းက အားရပါးရ တိုက်ပြီး သစ်တော်သီးတွေ၊ ထပ်တစ်ရာပန်းတွေ၊ကျူရိုးနဲ့

and balls made of reed and moss.

ရေညှိတွေနဲ့ လုပ်ထားတဲ့ ဘောလုံးတွေကို ပစ်ပေါက်ကြတယ်။

They joke, call their rivals names, and laugh.

သူတို့က နောက်ပြောင်တယ် ပြိုင်ဘက်တွေကို ဆဲရေးပြီး ရယ်မောကြတယ်။

But then, a girl comes running with a message for Xoquauhtli.

ဒီနောက်မှာ မိန်းကလေးတစ်ယောက်က ရှိုကွာတလီ အတွက် သတင်းနဲ့အတူ ပြေးလာတယ်။

Her patient is in labor!

သူ့ရဲ့လူနာက မီးဖွားတော့မှာပါ။

She hurries back to the house.

သူ အိမ်ကို အမြန်ပြန်သွားတယ်။

All the old women from the extended family

ဆွေမျိုးသားစုက အဖွားအိုအားလုံးက

have already gathered for the birth—

မွေးဖွားတာအတွက် စုဝေးနေကြပါပြီ။

their experience is very valuable if anything goes wrong.

တစ်ခုခုမှားရင် သူတို့ရဲ့အတွေ့အကြုံက အလွန်တန်ဖိုးရှိပါတယ်။

She readies herself with a prayer praising her most important tools, her fingers.

အရေးအကြီးဆုံးကိရိယာ သူ့လက်ချောင်းတွေကို ချီးမွမ်းတဲ့ ဆုတောင်းနဲ့ အသင့်ပြင်တယ်။

Then she doses the patient with cihuapatli to help expel the baby,

ဒီနောက် ကလေးငယ်ကို ကူညီ ဆွဲထုတ်ဖို့ လူနာကို ဆေးရွက်တစ်မျိုး တိုက်ပြီး

massages her in the sweathouse, and rubs her stomach with tobacco.

ချွေးအောင်းခန်းထဲမှာ နှိပ်နယ်ကာ ဝမ်းဗိုက်ကို ဆေးရွက်ကြီးနဲ့ ပွတ်ပေးတယ်။

Offering Teteoinnan a short prayer,

တေတီအင်နန်ထံ ခဏလေး ဆုတောင်းပြီး

she urges her patient to act like a warrior.

လူနာကို စစ်သည်တစ်ယောက်လို ပြုမူဖို့ တိုက်တွန်းတယ်။

A strong baby girl slips into her waiting hands

သန်စွမ်းတဲ့ ကလေးလေးတစ်ယောက် စောင့်နေတဲ့ လက်တွေထဲကို လျှောကျလာပြီး

and the old women shout triumphant cries.

အဖွားအိုတွေက အောင်ပွဲခံ အော်ဟစ်ကြတယ်။

Xoquauhtli takes a few drops of water from a jade bowl, breaths on them,

ရှိုကွာတလီဟာ ကျောက်စိမ်း ဇလုံတစ်လုံးကနေ ရေစက်အနည်းငယ်ယူပြီး ရေစက်တွေကို ရှူကာ

and places them on the baby’s tiny tongue.

ကလေးငယ်ရဲ့ လျှာပိစီလေးအပေါ်မှာ တင်ပေးတယ်။

She calls her a precious greenstone, a little warrior,

သူက ကလေးလေးကို အဖိုးတန် အစိမ်းရောင် ကျောက်တုံး၊ စစ်သည်လေးလို့ ခေါပြီး

and tells her how the Lord and Lady of the Ninth Sky

နဝမ ကောင်းကင် သခင်နဲ့ သခင်မက သူ့ကို အသက်သွင်းပေးပြီး

breathed life into her, sending her to this place of burden and torment.

ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးနဲ့ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်တဲ့ နေရာကို ပို့ပေးခဲ့ပုံကို ပြောပြတယ်။

She then turns to the new mother, praising her,

ဒီနောက်မှာ ကလေးကို ချီးမွမ်းရင်း၊ လင်းယုန်စစ်သည်၊

telling her she acted like an eagle warrior, a jaguar warrior.

ကျားသစ်စစ်သည်တစ်ယောက်လို သူ ပြုမူခဲ့တာကို ပြောပြရင်း မိခင်အသစ်ဆီ ပြန်ပေးလိုက်တယ်။

By the time they finish, it’s late, and the flames of the fire have died down.

ပြီးဆုံးချိန်မှာတော့ နောက်ကျနေပါပြီ၊ မီးဖိုက မီးတောက်တွေ သေသွားပါပြီ။

Xoquauhtli piles the remaining hot coals in the center of the hearth,

ရှိုကွာတလီဟာ ကျန်နေတဲ့ မီးသွေးပူတွေကို မီးပြင်းဖို့အလယ်မှာ စုပုံလိုက်ပြီး

stoking them to keep them going.

မီးဆက်ရှိနေဖို့ မီးထိုးလိုက်တာပါ။

She lays the baby in a woven basket, head facing the warming fire.

သူက မီးနွေးနွေးဘက်ကို ခေါင်းလှည့်ရင်း ရက်ထားတဲ့ ခြင်းထဲ ကလေးငယ်ကို ထည့်လိုက်တယ်။

This will warm her tonalli, an important “soul” center in the body

ဒါက ကျန်းမာ-သုခ အတွက် ဗဟို ချက်၊ အရေးပါတဲ့ ကိုယ်ခန္ဓာထဲက ” စိတ်ဝိဉာဉ်”

central to health and well-being.

ကလေးရဲ့ တိုနာလီကို နွေးထွေးစေမှာပါ။

It’s almost midnight— if Xoquauhtli hurries,

သန်းခေါင်တိုင်လုလုပါ။ ရှိုကွာတလီ အလျင်စလိုလုပ်ရင်၊

she can get back to the temple for the culmination of the festival.

ပွဲတော်ရဲ့ အထွတ်အထိပ်အတွက် ဘုရားကျောင်းကို ပြန်သွားနိုင်ပါတယ်။

She makes her way to the city center, where a priest carries a woman on his back

သူက မြို့လယ်ခေါင်ကိုသွားပြီး ဘုန်းကြီး တစ်ပါးက ပိရမစ်ထိပ်ဆီ အမျိုးသမီးတစ်ယောက်ကို

to the top of the pyramid.

ကျောပေါ် တင်ခေါ်သွားတယ်။

To begin the new season and feed the gods, she will be beheaded,

ရာသီသစ်စတင်ဖို့နဲ့ နတ်ဘုရားတွေကို ကျွေးမွေးဖို့၊ သူဟာ ခေါင်းဖြတ်ခံရမှာပါ။

symbolizing how corn is cut in the fields.

လယ်ကွင်းတွေမှာ ပြောင်း ရိတ်ပုံကို ပုံဆောင်တာပါ။

Afterward, she will be reborn as Lady Teteoinnan,

ဒီနောက်မှာတော့ သူဟာ သခင်မ တေတေအိုအင်နန် အဖြစ် ပြန်လည်မွေးဖွားပြီး၊

and preside over the induction of new warriors.

စစ်သည်အသစ်တွေ ဝင်ရောက်မှုကို ဦးဆောင်မှာပါ။