Ethical dilemma: Should we get rid of mosquitoes? - Talya Hackett

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

Because of the pathogens they carry,

၎င်းတို့ သယ်ဆောင်လာတဲ့ ရောဂါပိုးတွေကြောင့်၊

mosquitoes are responsible for more human deaths every year than any other animal,

ခြင်တွေဟာ၊ အခြား လူသားတွေအပါအဝင်၊ အခြားတိရစ္ဆာန်တိုင်းထက်  နှစ်စဉ် လူတွေ

including other humans.

ပိုသေဆုံးမှုတွေအတွက် တရားခံဖြစ်နေတာပါ။

But very few of the 3,500 mosquito species

ဒါပေမဲ့၊ အလွန် နည်းပါးတဲ့ ခြင်မျိုးစိတ် ၃,၅၀၀ ကပဲ

actually transmit deadly diseases to humans.

လူတွေကို သေလောက်တဲ့ ရောဂါတွေ တကယ် ကူးစက်တာပါ။

So what if we could get rid of the most lethal mosquitoes?

ဒီတော့ အန္တရာယ်အများဆုံး ခြင်တွေကို ဖယ်ရှားနိုင်မယ်ဆိုရင်ကော။

Over the last two decades,

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်ခုအတွင်း၊

scientists have begun conducting experiments using engineered technologies

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက သီအိုရီအရ ဒါကို လုပ်ဆောင်နိုင်တဲ့ “gene drives”ဆိုတဲ့

called “gene drives” that could theoretically do just that.

ပြုပြင်ဖန်တီးထားတဲ့ နည်းပညာတွေကို အသုံးပြုရင်း စမ်းသပ်မှုတွေလုပ်ခဲ့တယ်။

So, should we?

ဒါဆို ကျွန်မတို့ လုပ်သင့်လား။

To begin grappling with this question,

ဒီမေးခွန်းကို စတင်ကိုယ်တွယ်ဖို့

we have to get a sense of how the technology works.

နည်းပညာ အလုပ်လုပ်ပုံကို ကျွန်မတို့ သိဖို့လိုတယ်။

In the usual process of inheritance,

ပုံမှန် အမွေဆက်ခံမှု လုပ်ငန်းစဉ်မှာ၊

the genomes of each parent recombine randomly.

မိဘတစ်ယောက်စီရဲ့ မျိုးဗီဇတွေက ကျပန်း ပြန်လည်ပေါင်းစပ်တယ်။

So their offspring end up with the DNA that’s a rough 50/50 mix

ဒီတော့ သားပေါက်က မိဘတွေဆီကနေ အကြမ်းဖျင်း ၅၀/၅၀ ရောနှောထားတဲ့

from their parents.

DNA ဖြစ်သွားတယ်။

But gene drives thwart this process and ensure they're passed on.

ဒါပေမဲ့၊ ဗီဇပြုပြင်မှုတွေက ဒီဖြစ်စဉ်ကို တားဆီးပြီး ဒါတွေ သေဆုံးသွားစေတယ်။  

Gene drives are found in nature but,

ဗီဇပြုပြင်မှုတွေကို သဘာဝမှာ တွေ့ရှိရပေမဲ့၊

using new gene-editing technology,

ဗီဇ ပြောင်း နည်းပညာအသစ်ကို အသုံးပြုရင်း၊

scientists have also begun engineering them in contained labs.

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ဒါတွေကို ထိန်းချုပ် ဓာတ်ခွဲခန်းတွေမှာ စတင်ပြုပြင်ခဲ့ကြတယ်။

For example, in a 2018 study,

ဥပမာ၊ ၂၀၁၈ လေ့လာမှုတစ်ခုမှာ၊

researchers injected a gene drive into mosquito eggs

သုတေသီတွေက မွမ်းမံထားတဲ့ ဗီဇ မူပွား နှစ်ခုရှိတဲ့အခါ၊

that made females sterile when they had two copies of the modified gene.

အမတွေကို မြုံစေတဲ့ ခြင်ဥထဲကို   ဗီဇပြုပြင်မှူတစ်ခု ထိုးသွင်းခဲ့တယ်။

Such a modification would usually disappear quickly.

ဒီလို ပြုပြင်မှုက အများအားဖြင့် အမြန် ပျောက်ကွယ်သွားမှာပါ။

But it spread.

ဒါပေမဲ့၊ ပြန့်သွားတယ်။

The modified mosquitoes passed the gene drive onto some of their offspring.

ပြုပြင်ထားတဲ့ ခြင်တွေက ဗီဇပြုပြင်မှူကို သားပေါက်တချို့ဆီ လက်ဆင့်ကမ်းတယ်။

ခရိုမိုဆုမ်းတစ်ခုမှာ အမွေဆက်ခံခဲ့တဲ့၊ ဗီဇပြုပြင်မှုက သားပေါက်ရဲ့

The gene drive, which they inherited on one chromosome,

copied itself onto the other chromosome in the offspring’s sperm and egg cells,

သုက်ပိုးနဲ့ မျိုးဥဆဲလ်ထဲက အခြား ခရိုမိုဆုမ်းပေါ်ကို အလိုလို ကူးယူတယ်၊

ensuring it was passed on to their offspring,

ဒါက သူတို့ လက်ခံရရှိတဲ့ ခရိုမိုဆုမ်းကို ပဓာနမထားဘဲ၊

regardless of which chromosome they received.

သူတို့ရဲ့ သားပေါက်ကို လက်ဆင့်ကမ်းတာ သေချာစေတာပါ။

This process repeated as all males that carried the gene

 ဒီလုပ်ငန်းစဉ်က၊ ဗီဇ သယ်ဆောင်တဲ့ အထီးအားလုံးနဲ့ ဒါရဲ့ မူပွားတစ်ခု

and all females that had one copy of it, continued reproducing,

ပါတဲ့ အမတွေအားလုံးအဖြစ် ထပ်တလဲလဲဖြစ်နေတယ်၊ ဆက်မျိုးပွားတာ၊

spreading the gene drive.

ဗီဇပြုပြင်မှူကို ပျံ့နှံ့စေတာပါ။

As they did, they produced more females that had two copies of the gene—

လုပ်ဆောင်စဉ်မှာ၊ ဒါတွေက ဗီဇ မူပွား နှစ်ခုပါတဲ့ နောက်ထပ်အမတွေကို

and would therefore sterile.

မွေးထုတ်ပေးခဲ့တာကြောင့် မြုံသွားမှာပါ။

With a near 100% inheritance rate, the gene spread through the population

၁၀၀% နီးပါး အမွေဆက်ခံနှုန်းနဲ့အတူ၊ ဗီဇက ဦးရေကတစ်ဆင့် ပျံ့နှံ့ပြီး

and within 12 generations almost all females were sterile,

မျိုးဆက် ၁၂ ခုအတွင်း အမအားလုံးနီးပါး မြုံသွားကာ

and the populations crashed.

ဦးရေတွေက ပြိုပျက်သွားတယ်။

In 2020, the same team achieved a similar result

၂၀၂၀ ခုနှစ်မှာ၊ ဦးရေကို အထီးချည်း ဖြစ်စေတဲ့ ဗီဇပြုပြင်မှုနဲ့အတူ၊

with a gene drive that made populations male-only.

အလားတူ အဖွဲ့က အလားတူ ရလဒ်ကို ရရှိခဲ့တယ်။

Gene drives have proven powerful in the lab.

ဗီဇပြပြင်မှုတွေက ဓာတ်ခွဲခန်းမှာ အစွမ်းထက်တာကို သက်သေပြခဲ့တယ်။

So, implementing them in the wild is a big decision—

ဒါကြောင့် ဒါတွေကို တောရိုင်းမှာ အကောင်အထည်ဖော်တာက၊

one that’s being considered because of how the fight

ခြင်ကနေ ပေါက်ဖွားတဲ့ ရောဂါတွေကို   တိုက်ဖျက်နည်း ဖြစ်တာကြောင့်

against mosquito-borne diseases is going.

ထည့်စဉ်းစားရမယ့် အရေးပါတဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုပါ။

Existing mosquito control measures, like insecticide-treated bed nets,

ပိုးသတ်ဆေး စီရင်ထားတဲ့ ခြင်ထောင်တွေလို တည်ဆဲ ခြင်ထိန်းချုပ်ရေး အစီအမံတွေက

helped reduce the number of deaths from malaria,

၂၀၀၀ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၁၉ ခုနှစ်အတွင်း အသေအပျောက်အများဆုံး

the deadliest mosquito-borne disease, between 2000 and 2019.

ခြင်ကြောင့်ဖြစ်တဲ့ ငှက်ဖျားရောဂါကြောင့် သေဆုံးမှုအရေအတွက်ကို လျှော့ချနိုင်ခဲ့တယ်။

But fatalities have begun rising again.

ဒါပေမဲ့၊ သေဆုံးမှုနှုန်းက ပြန်မြင့်တက်လာခဲ့တယ်။

Many mosquitoes have developed insecticide resistance—

ခြင်အများအပြားက ပိုးသတ်ဆေးကို ခံနိုင်ရည်ရှိလာကြပြီး

and insecticides kill more than just mosquitoes.

ပိုးသတ်ဆေးတွေက ခြင်တွေထက် ပိုသေစေတာပါ။

In addition to the first-ever malaria vaccine,

၂၀၂၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှာ အတည်ပြုခဲ့တဲ့

approved in October of 2021,

ပထမဆုံး ငှက်ဖျားကာကွယ်ဆေးအပြင်၊

many see promise in gene drives.

လူများစွာဟာ ဗီဇပြုပြင်မှုတွေထဲက အလားအလာကို မြင်တယ်။

Experts are researching what it would look like to specifically target

ဒီနည်းပညာနဲ့အတူ၊ ကျွမ်းကျင်သူတွေက အထူးသဖြင့်၊ အန္တရာယ်အရှိဆုံး

the deadliest mosquito populations with this technology.

ခြင်ဦးရေကို ပစ်မှတ်ထားတာက ဘယ်လိုဖြစ်မယ်ဆိုတာကို သုတေသနပြုနေတယ်။

Like Anopheles gambiae, for instance:

ဥပမာ၊ အာဖရိက ငှက်ဖျား ခြင်တွေလိုပါ၊

the species overwhelmingly responsible for spreading malaria in Equatorial Africa,

ခြင်နဲ့ ဆက်စပ်တဲ့ သေဆုံးမှု အများစုကို ကြုံတွေ့နေရတဲ့ အပူပိုင်း

which experiences the vast majority of mosquito-related fatalities.

အာဖရိကမှာ ငှက်ဖျား ပျံ့နှံ့မှုအတွက် ကြီးမားတဲ့ တရားခံ မျိုးစိတ်တွေပါ။

The idea is that, when a gene-drive-affected population

အယူအဆက အာဖရိက ငှက်ဖျား ခြင်ရဲ့ ဗီဇပြုပြင်မှု အားနည်းတဲ့ ဦးရေက

of Anopheles gambiae drops low enough,

အလုံအလောက် နည်းသွားတဲ့အခါ၊

it would break the malaria transmission cycle.

ဒါက ငှက်ဖျားကူးစက်မှု သံသရာကို ပြတ်တောက်စေမှာပါ။

But before gene drive mosquitoes are actually released into the wild,

ဒါပေမဲ့၊ ဗီဇပြုပြင်မှုတွေကို တောရိုင်းထဲကို  တကယ် မလွှတ်ပေးခင်၊

some big questions need answers.

အရေးကြီး မေးခွန်းတချို့ကို ဖြေဖို့လိုအပ်တယ်။

Like, could gene drives cross into and cause the collapse of non-target species?

ဗီဇပြုပြင်မှုတွေကကျော်ပြီး ပစ်မှတ်မဟုတ်တဲ့ မျိုးစိတ်တွေကို ပြိုလဲစေနိုင်လား။

It doesn’t seem that many mosquito species interbreed,

ခြင်မျိုးစိတ်များစွာက မျိုးမတူဘဲ မိတ်လိုက်တာ

making this unlikely,

မဖြစ်နိုင်ဘူးလို့ ထင်ရပေမဲ့၊

but scientists are conducting research to be certain.

သေချာစေဖို့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက သုတေသနပြုလုပ်နေတယ်။

And how might a mosquito population’s collapse affect ecosystems?

ခြင်ဦးရေ ပြိုယွင်းမှုက ဂေဟစနစ်ကို ဘယ်လို သက်ရောက်နိုင်လဲ။

One team is examining the feces and stomach contents

အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့က ဒေသတွင်း အစာ ကွန်ရက်တွေမှာ အာဖရိက ငှက်ဖျား ခြင်ရဲ့

of insectivores in Ghana to gauge the role of Anopheles gambiae in local food webs.

ကဏ္ဍကို တိုင်းတာဖို့ ဂါနာက အင်းဆက်တွေရဲ့ မစင်နဲ့ အစာအိမ်ပါဝင်မှုတွေကို စစ်ဆေးနေတယ်။

And researchers are investigating

ဦးရေကို နှိမ်နှင်းတာက အခြား အင်းဆက်တွေကို

whether suppressing populations could make other insects more vulnerable

ပိုထိခိုက်လွယ်စေလား၊ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ မျိုးစိတ်တွေ သိမ်းပိုက်နိုင်တဲ့

or leave a niche open that a harmful species could occupy.

နယ်ပယ်တစ်ခု ချန်ထားလားဆိုတာကို သုတေသီတွေက စုံစမ်းစစ်ဆေးနေတယ်။

Scientists are also exploring alternatives to population collapse,

ခြင်တွေကို ငှက်ဖျားကပ်ပါးကို ခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့ ဗီဇပြုပြင်မှုတွေလို၊

like gene drives that instead make mosquitoes resistant

ဦးရေပြိုလဲမှုအတွက် အခြားနည်းလမ်းတွေကို

to the malaria parasite.

သိပ္ပံပညာရှင်တွေက စူးစမ်းနေတယ်။

And others are developing countermeasures to reverse

အခြားသူတွေက၊လိုအပ်ရင်၊ ဗီဇပြုပြင်မှုတွေရဲ့ သက်ရောက်မှုတွေကို

the effects of gene drives if needed.

ပြောင်းပြန်လှန်ဖို့ တန်ပြန်လုပ်ဆောင်မှုတွေ တီထွင်နေတယ်။

Meanwhile, some people have called for gene drive research to halt

တစ်ချိန်တည်း၊ တချို့က ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတဲ့ အကျိုးဆက်တွေအတွက် ပူပန်မှုကြောင့်၊

out of concern for the possible consequences.

ဗီဇပြုပြင်မှု သုသေသနကို ရပ်ဖို့ တောင်းဆိုခဲ့ကြတယ်။

This raises another question: who should decide whether to release gene drives?

ဒါက နေဗီဇပြုပြင်မှုတွေ ထုတ်လွတ်ဖို့ ဘယ်သူ ဆုံးဖြတ်သင့်လဲဆိုတဲ့ မေးခွန်းဖြစ်လာတယ်။

It’s essential that communities, scientists, regulators,

ခြင်ကြောင့် ကူးစက်တဲ့ ရောဂါဖြစ်ပွားမှု အများဆုံးနိုင်ငံတွေက

and governments of the countries most affected by mosquito-borne diseases

အသိုက်အဝန်းတွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ၊ စည်းကမ်းထိန်းသိမ်းရေးတွေနဲ့ အစိုးရတွေက

be highly involved in the research and decision-making processes.

သုတေသနနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ် တွေမှာ ပါဝင်နေဖို့ အရေးကြီးတာပါ။

Conversations are currently underway at all levels

ဒီသုတေသန နယ်ပယ်အသစ်နဲ့ ၎င်းမှာ ပါရှိတဲ့

to establish a system to manage this new area of research—

ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာ မေးခွန်းတွေကို စီမံဖို့ စနစ်တစ်ခုကို တည်ထောင်ဖို့ လောလောဆယ်

and the ethical questions it carries.

စကားဝိုင်းတွေက အဆင့်တိုင်းမှာ လုပ်ဆောင်နေဆဲပါ။