What happens during a stroke? - Vaibhav Goswami

Translator: munkhtur Bukhbold Reviewer: Indra Ganzorig

Every two seconds, someone somewhere in the world experiences a stroke.

2 секунд тутам хэн нэгэн, хаа нэгтээ цус харваж байдаг.

And one out of every six people will have one at some point in their lives.

Мөн 6 хүн тутмын 1 нь амьдралдаа хэзээ нэгэн цагт цус харвах магадлалтай.

Strokes deprive brain cells of oxygen

Тархинд очих хүчилтөрөгч дутагдсанаар цус харвадаг.

and are one of the most common causes of death

Энэ нь нас баралт болон урьдчилан сэргийлж болохуйц

and a leading cause of preventable disability.

хөгжлийн бэрхшээлийн хамгийн түгээмэл шалтгаан юм.

When someone experiences a stroke, quick medical care is critical,

Хэн нэгэн цус харвах үед яаралтай эмнэлгийн тусламж авснаар

and can often help avoid permanent brain damage.

цаашид учрах тархины гэмтлээс сэргийлэх боломжтой.

But what causes strokes in the first place?

Гэхдээ цус харвалтын шалтгаан нь юу вэ?

And what can doctors do to treat them?

Эмч нар үүнийг хэрхэн эмчилдэг вэ?

The brain makes up just 2% of your body’s mass

Тархи хүний биеийн жингийн хоёр хувийг эзэлдэг ч

but consumes more than 20% of the oxygen in your blood.

хүчилтөрөгчийн хориос илүү хувийг ашигладаг.

That oxygen is carried to the brain through a system of arteries.

Тэрхүү хүчилтөрөгч нь артерийн судсаар дамжин тархинд хүргэгддэг.

Carotid arteries supply the front of the brain,

Картотид артери тархины урд хэсгийг,

and vertebral arteries supply the back.

нугалмын артери ард хэсгийг тэтгэдэг.

These are connected to each other,

Эдгээр нь хоорондоо холбоотой ба

and divide into smaller and smaller vessels

хялгасан судсаар дамжин,

that get billions of neurons the oxygen they need.

хэдэн тэрбум мэдрэлийн эсүүдэд шаардлагатай хүчилтөрөгчийг өгдөг.

If the blood flow is interrupted, oxygen delivery stops and brain cells die.

Хэрэв цусны урсгал саатаж хүчилтөрөгч очихоо боливол мэдрэлийн эсүүд үхнэ.

There are two ways this can happen.

Ийм зүйл тохиолдох хоёр шалтгаан бий.

Hemorrhagic strokes are when a perforated vessel allows blood to leak out.

Тархины судас гэмтэж хагарснаас цус алдаж хурахыг цус алдалт гэнэ.

But the more common type is the ischemic stroke,

Гэхдээ хамгийн түгээмэл нь ишемийн цус харвалт ба

when a clot blocks a vessel and brings blood flow to a halt.

энэ нь тромб буюу цусны бүлэн үүсэж урсгалыг нь зогсоосноор үүсдэг.

Where do these clots come from?

Цусны бүлэн яагаад үүсдэг вэ?

On rare occasions, a sudden change in heart rhythm

Ховор тохиолдолд зүрхний цохилтод гэнэтийн өөрчлөлт орж

prevents the upper chambers of the heart from contracting normally.

зүрхний дээд булчингийн агших үйл ажиллагаа саардаг.

This slows down blood flow,

Ингэж цусны урсгал удаашран,

allowing platelets, clotting factors, and fibrin to stick together.

ялтас, фибрин бусад бүлэгнүүлэгч бодисууд хоорондоо нийлнэ.

The clot can be carried up

Цусны бүлэн зөөгдөж явсаар

towards the arteries and blood vessels supplying the brain

тархины бүр нарийн хялгасан судсаар багталгүй

until it gets to one it can’t squeeze through.

судсыг бөглөдөг.

This is called an embolism

Үүнийг цусны судасны бөглөрөл гэх ба

and it cuts off the oxygen supply to all the cells downstream.

энэ нь тархины эсийн хүчилтөрөгчийн хангамжийг зогсоодог.

The brain doesn't have pain receptors, so you can't feel the blockage itself.

Тархи өвчин мэдрэхгүй тул цус харваж байгаагаа хүн өөрөө мэддэггүй.

But oxygen deprivation slows brain function

Гэхдээ хүчилтөрөгчөөр дутсан тархины үйл ажиллагаа саардаг тул

and can have sudden, noticeable effects.

гэнэтийн, мэдэгдэхүйц өөрчлөлт ажиглагдана.

For example, if the affected area is responsible for speech,

Жишээ нь, хэрэв хүний хэл яриаг удирддаг хэсэгт харвасан бол

an individual’s words may be slurred.

тухайн хүн зуурч ярих магадлалтай.

If the stroke affects a part of the brain that controls muscle movement,

Хэрэв булчинг удирддаг тархины хэсэгт харвасан бол

it can cause weakness, often just on one side of the body.

ихэнхдээ хүний биеийн нэг тал нь сулбагар болно.

When this happens, the body will immediately try to compensate

Энэ үед хүний бие хүчилтөрөгч дутагдсан хэсэгт

by diverting blood flow to the affected area,

даруй цус шахах гэж оролдох ч

but this isn’t a perfect solution.

энэ нь үр дүнтэй шийдэл биш.

Eventually, the oxygen-deprived cells will start to die,

Эцэст нь хүчилтөрөгч дутагдсан хэсгийн эсүүд үхжиж,

leading to brain damage that may be severe or permanent.

тархийг маш хүнд эсвэл насан туршийн гэмтэлд оруулдаг.

That’s why it’s important to get medical care as fast as possible.

Ийм учир яаралтай эмнэлгийн туслалцаа авах нь маш чухал.

The first line of treatment is an intravenous medication

Эхний эмчилгээ нь

called Tissue Plasminogen Activator,

Эдийн Плазмын Хурдасгуур буюу

судасны бүлэнг задлах чадвартай бодисыг судсаар урсгаж

which can break up the blood clot

and allow blood to flow again in the compromised artery.

бөглөрсөн артерийн судасны урсгалыг тогтворжуулдаг.

If it’s delivered within a few hours,

Цус харваснаас хэдэн цагийн дотор хийгдвэл

this medication greatly increases the chance of surviving the stroke

өвчтөнийг аврах магадлал ихсэж

and avoiding permanent consequences.

нас барах, тархины гэмтэл авахаас сэргийлнэ.

If Tissue Plasminogen Activator cannot be given

Хэрэв өвчтөний одоо ууж байгаа эмээс болоод,

because the patient is on certain medications,

мөн өмнө нь их хэмжээгээр цус алдаж байсан,

has history of major bleeding,

эсвэл цусны бүлэн хэт том бол

or the clot is particularly large,

бол энэ эмчилгээг хийх боломжгүй.

doctors can perform a procedure called an endovascular thrombectomy.

Энэ тохиолдолд цусны бүлэнг авах мэс заслыг эмч нар хийдэг.

Using a fluorescent dye that illuminates the blood vessels under a strong x-ray,

Гэрэл цацруулагч будаг ба хүчтэй рентген туяа ашиглан

the physician inserts a long, thin, flexible tube called a catheter

судас хаана бөглөрснийг тодорхойлж дараа нь мэс засалч урт, уян катетерыг

into an artery in the leg

хөлийн артериас эхлэн оруулж

and maneuvers it all the way to the blockage.

бөглөрсөн хэсэг хүртэл судаснаас судас дамжин гүйлгэнэ.

A retriever is passed through this catheter.

Дэгээг катетер дотор оруулна.

It expands and anchors into the clot when it’s just past it.

Дэгээ нь цусны бүлэнд хүрээд томорч бүлэнг орооно.

The catheter then pulls the clot out when it’s removed.

Дараа нь катетераа авахдаа бүлэнг цуг татаж гаргана.

These treatments need to be delivered as soon as possible

Тархины үйл ажиллагааг хэвийн үлдээхийн тулд

to preserve brain function,

энэ мэс заслыг хурдан хийх хэрэгтэй.

which means figuring out fast if someone is having a stroke.

Энэ нь харвалтыг хурдан таних хэрэгтэй гэсэн үг.

So how can you tell?

Тэгвэл хэрхэн таних вэ?

Here are three quick things to try:

Дараах 3 зүйлийг хийгээрэй.

1. Ask the person to smile.

1. Харваж байгаа хүнийг инээлгэ.

A crooked mouth or facial drooping can indicate muscle weakness.

Далий уруул эсвэл нүүрний булчин унжиж байвал булчин нь суларсны шинж.

2. Ask them to raise their arms.

2. Гарыг нь өргүүл.

If one drifts downward, that arm weakness is also a sign of a stroke.

Нэг гар нь өөрөө бууж байвал энэ нь цус харвалтын шинж.

3. Ask them to repeat a simple word or phrase.

3. Ямар нэгэн үг эсвэл энгийн өгүүлбэр давтаж хэлүүл.

If their speech sounds slurred or strange,

Хэрэв яриа нь зуурсан, эсвэл хачин сонсогдвол

it could mean that the language area of their brain is oxygen-deprived.

хэл ярианы хэсгийн тархи хүчилтөрөгчийн дутагдалд орсны шинж.

This is sometimes called the FAST test, and the T stands for time.

Энэ аргыг заримдаа ХААХ арга гэдэг. (Харах, Алхах, Алдах, Хэлэх)

If you see any of those signs, call emergency services right away.

Хэрэв эдгээр шинж тэмдэг ажиглагдвал яаралтай түргэн тусламж дуудаарай.

Хүний амь нас таны гарт байж болзошгүйг санаарай.

Lives may depend on it.