Mysteries of vernacular: Jade - Jessica Oreck and Rachael Teel

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Aga Ismael

Mysteries of vernacular:

سەیر و سەمەرەی زمان:

Jade,

Jade،

a hard, typically green stone.

بەردێکی توندی سەوزە.

Until relatively recently,

تا ئەم ماوەیەش،

gemstones were believed

بەردە گەوهەرەکان

to have magical, medicinal properties,

وا دەبینران کە توانایی جادوویان هەبێت،

and nothing was more effective

هیچ شتێک وەک بەردە گەوهەرەکان

at treating a kidney disorder than jade.

لە چارەسەر کردنی گورچیلە باشتر نەبوون.

In the 16th century,

لە سەدەی شانزدەهەمدا،

the Spanish returned from the New World

ئیسپانییەکان لە جیهانی تازە دەگەڕێنەوە

with the mineral in their cargo holds

کانزایان بار کرد بوو،

and christened it, "piedra de la ijada,"

ناویان نا بوو piedra de la ijada.

or loin stone.

یان پێ دەوترا بەردی شێر.

It quickly became popular throughout Europe,

زۆر زوو لە ئەوروپا بەناوبانگ دەبێت،

both as a cure for internal ailments

بۆ چارەسەری نەخۆشییە ناوەکییەکان

and as a decorative ornament

و جوانکاری بەکار دەهاتن

and was renamed jade by the French,

لە لایەن فەڕەنسیەکان ناوی Jadeی پێدەبەخشرێت.

a word that was borrowed by the English

ئینگلیزەکان ئەم ناوە وەردەگرن

and remains in use to this day.

و تا ئەمڕۆش بەکار دێت.

In the 19th century,

لە سەدەی نۆزدەهەمدا،

French mineralogists discovered

کانزاناسێکی فەڕەنسی

that jade was being used

دوو کانزای

to describe two distinct minerals:

لە ناو ئەم بەردانە دۆزیەوە:

jadeite, which takes its name from jade,

jadeite کە ناوەکەی لە Jade وەدەگرێت.

and the more common nephrite,

و نیفرات،

the root of which is the Greek word nephros,

کە لە وشەی nephros ی گریکەکان وەرگیراوە،

meaning kidney.

بە واتایی گورچیلە دێت.

In addition to describing these two minerals,

سەڕەڕای شیکردنەوەی ئەم دوو کانزایە،

jade also has an English homonym.

وشەی jade لە زمانی ئینگلیزی هاوشێوەی هەیە.

With roots that predate the popularity

کە مێژووەکەی لە پێش سەرهەڵدانی

of the lustral gemstone,

ئەم بەردە گەوهەرانە کۆنترە.

jade was used to refer to

jade بۆ ئاماژە کردن بە

either a disreputable woman

ژنێکی کەم ڕەوشت

or a broken-down horse.

یان ماڵێکی خاپوور بەکار دەهات.

Thus, the word jaded, meaning worn out

بۆیە گرێی jaded بە واتایی هیلاک بەکار دێت

or lacking enthusiasm,

یان نەبوونی هێز،

has nothing to do with the gemstone,

و هیچ پەیوەندییەکی بە بەری گەوهەر نییە،

and instead, comes from the archaic,

بەڵکو لە وشە مردەکان سەرچاوە دەگرێت

equine-related definition.

کە بۆ سوارچاکی بەکار دەهێنرا.