How tall can a tree grow? - Valentin Hammoudi

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Razaw Bor

Reaching heights of over 100 meters,

گەیشتن بە بەرزی زیاتر لە ۱۰۰ مەتر،

Californian sequoias tower over Earth’s other estimated 60,000 tree species.

زیاتر لە ٦۰،۰۰۰ هەزار داری زلی سیکوایای کالیفۆرنی لە سەر زەوی خەملێنراوە.

Growing in the misty Sierra Nevada mountains,

لە ناوچە شاخاوییە تەمو مژەکانی سیرییا نێڤادا گەشەیان کردووە،

their massive trunks support the tallest known trees in the world.

قەدی بەهێز و تۆکمەی درەختەکان بوونەتە ڕاگرێک بۆ درەختە بەرزترینەکان لە جیهاندا.

But even these behemoths seem to have their limits.

بەڵام تەنانەت ئەم ڕێژە مەزنەش سنوورێکی خۆی هەیە.

No sequoia on record has been able to grow taller than 130 meters –

هیچ درەختێکی کالیفۆڕنیا تۆمار نەکراوە کە بەرزیەکەی زیاتر بێت لە ۱۳۰ مەتر-

and many researchers say these trees won’t beat that cap

زۆربەی توێژەران دەڵێن هیچ درەختێک لەو بەرزییە تێ ناپەڕێت

even if they live for thousands of years to come.

ئەگەر هەزارەها ساڵی تریش تەمەن بکات.

So what exactly is stopping these trees from growing taller, forever?

کەواتە چ شتێک دەبێتە هۆکاری وەستاندنی گەشەی ئەم درەختانە بۆ هەمیشە؟

It all comes down to sap.

هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئاووگی درەختەکان.

In order for trees to grow,

بۆ گەشەکردنی درەختەکان،

they need to bring sugars obtained from photosynthesis

پێویستیان بەو شەکرە دەبێت کە لە کرداری ڕۆشنە پێکهاتندا هەیە

and nutrients brought in through the root system to wherever growth is happening.

مادەی خۆراکی لە ڕەگەوە بەدەست دەهێنرێت تا ئەو شوێنەی سیستمی گەشەکردن ڕوو بدات.

And just like blood circulates in the human body,

هەروەکو سووڕی خوێن لە جەستەی مرۆڤدا،

trees are designed to circulate two kinds of sap throughout their bodies –

درەختەکان دوو جۆر ئاوگیان تێدایە کە دەڕژێتە ناو خانەکانی جەستەیانەوە-

carrying all the substances a tree’s cells need to live.

هەموو ئەو ماددە خۆراکییانەی تێدایە کە خانەی درەختەکە پێویستیەتی بۆ ژیان.

The first is phloem sap.

ئاووگی یەکەم لە شێوەی لاسکێکی نەرمە.

Containing the sugars generated in leaves during photosynthesis,

کرداری دروستکردنی شەکر دەگرێتە ئەستۆ لە ماوەی کرداری ڕۆشنە پێکهاتندا،

phloem sap is thick, like honey,

ئەم لاسکی ئاووگە زۆر خەستە، وەکو هەنگوین،

and flows down the plant’s phloem tissue to distribute sugar throughout the tree.

بەناو شانەی درەختەکەدا دێتە خوارەوە بۆ بڵاوکردنەوەی ماددەی شەکر لەناویدا.

By the end of its journey,

لە کۆتایی گەشتەکەیدا،

the phloem sap has thinned into a watery substance,

ئاووگە شلەکە دەگوێزرێتەوە بۆ ناو ماددەیەکی ئاویی،

pooling at the base of the tree.

لە بنی درەختەکە دەنیشێت.

Right beside the phloem is the tree’s other tissue type: the xylem.

ڕێک لە تەنیشت ئەو لاسکە نەرمەوە جۆرێکی تری شانە هەیە پێی دەڵێن: زایلیم.

This tissue is packed with nutrients and ions like calcium, potassium, and iron,

کە پڕە لە ماددەی خۆراکی و ماددەی ئایۆنی، وەکو کالسیۆم، پۆتاسیۆم، لەگەڵ ئاسن،

which the tree has absorbed through its roots.

کە دڕەختەکە لە ڕەگەکەیەوە هەڵیمژیووە.

Here at the tree’s base,

لێرە لە بنی درەختەکە،

there are more of these particles in one tissue than the other,

ڕێژەی بوونی ئەم ماددانە لە شانەیەکدا زیاترە وەک بەشەکانی تر،

so the water from the phloem sap is absorbed into the xylem

ئاو لە ڕێگەی لاسکی نەرمەوە دەڕژێتە ناو زایلیم بەشە ڕەقەکەی درەخت

to correct the balance.

بۆ دووبارە هاوسەنگ کردنەوە.

This process, called osmotic movement,

ئەم پڕۆسەیەش پێی دەووترێت جوڵەی دەڵاندن،

creates nutrient-rich xylem sap,

ئاوگێکی پڕ ماددەی خۆراکی دەوڵەمەند ‌‌دروستدەکات،

which will then travel up the trunk to spread those nutrients through the tree.

بۆ سەرەوەی قەدەکە دەڕوات وماددە خۆراکییەکان بەناو ڕووەکەکەدا دابەش دەکات.

But this journey faces a formidable obstacle: gravity.

لەم گەشتەکە ئاووگەکە ڕووبەڕوی بەربەستێکی گرنگ دەبێتەوە ئەویش: هێزی ڕاکێشانی زەوییە.

To accomplish this herculean task, the xylem relies on three forces:

بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەرکە قوورسەش، زایلیم پشت دەبەستێت بە سێ هێز:

transpiration, capillary action, and root pressure.

ئارەق کردنەوە، جووڵەی مولوولەکان، لەگەڵ پەستانی ڕەگ.

As part of photosynthesis, leaves open and close pores called stomata.

لە کرداری ڕۆشنە پێکهاتن، دەمیلەی گەڵاکان دەکرێنەوە و دادەخرێن پێیدەڵێن دەرچەی هەوا.

These openings allow oxygen and carbon dioxide in and out of the leaf,

ئەم کرانەوەیەش ڕێگە بە هاتووچۆی ئۆکسجین و دوانەئۆکسیدی کاربۆن دەدات لەناو گەڵاکەدا،

but they also create an opening through which water evaporates.

لەهەمان کاتدا ڕێگە بە ھەڵم بوونی ئاو دەدرێت لەناو ئەو کرانەوەیەدا.

This evaporation, called transpiration,

ئەم بەهەڵم بوونەش پێی دەڵێن، ئارەق کردنەوە، و پەستانێکی،

creates negative pressure in the xylem, pulling watery xylem sap up the tree.

نەرێنی لەناو زایلیم درووست دەکات، دەبێتە هۆی ڕاکێشانی ئاو بۆ سەرەوەی درەختەکە.

This pull is aided by a fundamental property of water called capillary action.

ئەم ڕاکێشانە بە یارمەتی تایبەتمەندیەکی ئاو ڕوودەدات پێی دەڵێن دیاردەی موویی.

In narrow tubes,

لەناو لوولە تەسکەکاندا،

the attraction between water molecules

هێزی ڕاکێشانی نێوان گەردیلەکانی ئاو

and the adhesive forces between the water and its environment can beat out gravity.

و هێزی پێکەوەنووسانی نێوان ئاو و ژینگەکەی زاڵ دەبێت بەسەر هێزی ڕاکێشانی زەوی دا.

This capillary motion is in full effect in xylem filaments

گەورەترین جووڵەی پاڵپێوەنان لەناو دەزووی باریکی زایلیم دا ڕوودەدات

thinner than human hair.

کە لە تاڵە مووی مرۆڤ باریکترە.

And where these two forces pull the sap,

لەو شوێنەی ئەم دوو هێزە ئاوگەکە ڕادەکێشن،

the osmotic movement at the tree’s base creates root pressure,

کرداری دەڵاندن لەبنی درەختەکەدا، پەستانێک لە ناو ڕەگەکەدا درووست دەکات،

pushing fresh xylem sap up the trunk.

ئاووگی نوێ پاڵپێوە دەنێت بۆ سەرەوەی قەدەکەی.

Together these forces launch sap to dizzying heights,

ئەم هێزانەش بەیەکەوە پاڵ بە ئاووگەکەوە دەنێن بۆبەرزییەکی ناجێگیر،

distributing nutrients, and growing new leaves to photosynthesize –

دابەشکردنی ماددەی خۆراکی، گەشەکردنی گەڵای نوێ بۆ ڕۆشنە پێکهاتن-

far above the tree’s roots.

لە بەشێکی زۆر دووری ڕەگەکەوە ڕوودەدات.

But despite these sophisticated systems,

سەرەڕای ئاڵۆزی ئەم سیستمانە،

every centimeter is a fight against gravity.

هەموو سانتیمەترێک شەڕێکە دژی هێزی ڕاکێشانی زەوی.

As trees grow taller and taller,

کە درەختەکان بەرزتر و بەرزتر ببنەوە،

the supply of these vital fluids begins to dwindle.

سەرچاوەی ئەم شلەمەنییە پێویستانە بەرەو کەمبوونەوە دەڕوات.

At a certain height,

لە بەرزییەکی دیاریکراودا، چیتر

trees can no longer afford the lost water that evaporates during photosynthesis.

ڕووەکەکە ناتوانێ بەرگەی لە دەستچوونی ئەو ئاوە بگرێت لە ڕێی ڕۆشنە پێکهاتنەوە دەبێتە هەڵم.

And without the photosynthesis needed to support additional growth,

بە بێ ڕۆشنە پێکهاتن کە پێویستە بۆ گەشەی زیادە،

the tree instead turns its resources towards existing branches.

درەختەکە لەبڕی ئەوەی ئەم سەرچاوەیە بگرێت بەرەو ئاڕاستەی لقەکان دەڕوات.

This model, known as the “hydraulic limitation hypothesis,”

ئەم مۆدێلەش بە "گریمانەیەکی هایدرۆلیکی سنوردار" ناسراوە،

is currently our best explanation for why trees have limited heights,

ئەمەش باشترین ڕوونکردنەوەیە کە دەڵێت بۆچی درەختەکان بەرزییەکی سنورداریان هەیە،

even in perfect growing conditions.

تەنانەت لە بارێکی گەشەکردنی تەواوەتیشدا.

And using this model alongside growth rates

بەکارهێنانی ئەم مۆدێلە و تێکڕای گەشەکردن

and known needs for nutrients and photosynthesis,

پێویستییەکی ناسراون بۆ ماددەی خۆراکی و ڕۆشنە پێکهاتن،

researchers have been able to propose height limits for specific species.

توێژەرەوان پێشبینی گەورەترین قەبارەیان کردووە بۆ جۆرێکی دیاریکراو.

So far these limits have held up –

ئەم سنوورانەش دەگیرێن--

even the world’s tallest tree still falls about fifteen meters below the cap.

تەنانەت درێژترین درەختەکانی جیهان پەنجا مەتر لە خوار ئەم ئاستەوەن.

Researchers are still investigating the possible explanations for this limit,

توێژەرەوان هێشتا بەردەوان لە گەڕان و لێکۆڵینەوە بۆ ئەم ئاستە، هێشتا هۆکارێکی

and there may not be one universal reason why trees stop growing.

زانستی جیهانی نەدۆزراوەتەوە ھۆکاری وەستانی درەختەکان لە گەشە ڕوون بکاتەوە.

But until we learn more,

تاوەکو زیاتر فێر ببین،

the height of trees is yet another way that gravity,

بەرزی درەختەکان ڕێگایەکی ترە کە هێزی ڕاکێشانی زەوی،

literally, shapes life on Earth.

ژیانی سەر زەوی وەک خۆی وێنا کردووە.