The truth about bats - Amy Wray

Translator: himdad muhammed Reviewer: Daban Q Jaff

Flying through the night, I watch over this world,

لە شەواندا لە کاتی فڕین، سەیری ئەم جیھانە دەکەم،

a silent guardian, a watchful protector, a dark knight, I'm...

پاسەوانێکی بێدەنگ، پارێزەرێکی ھۆشیار، سوارچاکی ڕەش، من...

Okay, fine. So, I'm not Batman. I'm just a bat.

زۆر چاکە .کەواتە، من باتمان نیم. من تەنھا شەمشەمەکوێرەیەکم.

But like Batman, I'm often misunderstood.

بەلام وەکو باتمان، زۆر جار بەھەڵە لێم تێدەگەن.

People think I'm scary, strange and dangerous.

خەلک پێیوایە من ترسێنەرم، نامۆم و مەترسیدارم.

If they only knew my story, though, I'd be cheered as a hero.

تەنها ئەگەر چیرۆکی منیان زانیبایە، ئەوا، وەکو پالەوان سەیریان دەکردم.

When people think of bats,

کاتێک خەڵک بیریان لێدەکەنەوە،

many think of vampires who want to suck their blood.

زۆربەی بیر لە خوێن مژەکان دەکەنەوە کە دەیانەوێ خوێنیان بمژن.

But the truth is that out of over 1200 bat species,

بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە زیاتر لە ١٢٠٠ جۆری شەمشەمەکوێرە هەیە،

only three are vampire bats.

تەنھا ٣ دانەیان شەمشەمەکوێرەی خوێنمژن.

Out of these three, only one prefers the blood of mammals,

لەم ٣ جۆرەش، تەنھا ١ دانە خوێنی شیردەرەکانی لاپەسەندە،

and even these bats mostly feed on cattle.

و ھەرچەندە ئەم شەمشەمەکوێرانەش زۆربەی خۆراکیان لە ئاژەڵ دەستدەکەوێت.

Maybe that still doesn't seem so great,

لەوانەیە ئەمەش ھێشتا ھەر باش نەبێ،

but vampire bats can be a great help to humans.

بەلام شەمشەمەکوێرە خوێنمژەکان لەوانەیە یارمەتیدەرێکی باشی مرۆڤەکان بن.

A chemical known as desmoteplase found in vampire bat saliva

مادەیەکی کیمیایی بەناوی دیسمۆتپلس لە شەمشەمەکوێرەی ساڤیای خوێنمژ بەدی دەکرێت

helps break down blood clots,

کە چارەسەری خوێن مەین دەکات،

and is being tested by recovering stroke victims.

ئێستاش بەکاردەھێنرێ بۆ قوربانیانی جەڵتەی مێشک.

Of the remaining 1000+ species of bats, about 70% feed on insects.

زیاتر لەو ١٠٠٠ جۆرە شەمشەمەکوێری کە ماون لە ٪٧٠ لەسەر مێروەکان دەژین.

These bats help control the real vampires:

ئەم شەمشەمەکوێرانە جڵەوگیری خوێنمژە ڕاستەقینەکان دەکەن:

mosquitos, whose nasty bites are not just annoying

مێشەکان، گازە قێزەونەکانیان تەنھا بێزارت ناکەن

but spread diseases, like West Nile virus.

بەلکو نەخۆشی بڵاودەکەنەوە، وەکو ڤایرۆسی ڕۆژئاوایی نیل.

A single little brown bat can eat 1000 insects every hour,

شەمشەمەکوێرەیەکی قاوەیی بچوک دەتوانێت ١٠٠٠ مێروو بخوات لە ھەر کاتژمێرێکدا،

and a colony of Mexican free-tailed bats can eat several tons of moths

و کۆمەڵەی شەمشەمەکوێرە کلکدارە مەکسیکیەکان دەتوانن چەندین تەن لە مۆرانە بخۆن

in just one night.

تەنھا لە شەوێکدا.

In the United States alone,

بەتەنھا لە ئەمریکادا،

bats provide an estimated 3.7 billion dollars worth

شەمشەمەکوێرەکان نزیکی ٣.٧ بیلیۆن دۆلار دابین دەکەن

of free pest control for farmers,

بۆ پاراستنی کێڵگەکان،

which benefits everyone who eats the foods that they grow.

کە گشتیان سودی لێدەبینن لەو خواردنەی خزمەتیان کردووە.

Fruit bats, also called megabats because of their large size,

شەمشەمەکوێرە میوەخۆرەکان، مێگاباتیشیان پێدەوترێ بەھۆی قەبارە گەورەکەیانەوە،

are important for the role they play in plant pollination.

دەورێکی گرنگ دەبینن لە گواستنەوەی دەنکە ھەڵاڵەی ڕووەک.

By traveling between flowers while feeding on nectar and fruits,

کاتێک بەنێو گوڵەکاندا دەرۆن لە کاتی خواردنی شیلە و میوەکان،

these bats transport the pollen and seeds that help plants reproduce.

ئەم شەمشەمەکوێرانە ھەڵاڵە و تۆ دەگوازنەوە کە یارمەتی دروستبونەوەی ڕووەک دەدات.

In Southeast Asia, for example,

بۆنموونە، باشوری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا،

the cave nectar bat is the only pollinator of the durian fruit.

میوەی دوریان تەنھا بەھۆی شەمشەمەکوێرەی ئەشکەوتەکانەوە نێکتە شیلە دەگوازرێتەوە.

Other bats pollinate peaches, bananas,

جۆرەکانی تریش شیلەی قۆخ و مۆز دەگوازنەوە،

and the agave plants that tequila is made from.

و ڕووەکی ئەگەیڤ کە تەکیلەی لێ بەرھەمدێت.

Without them,

many of our food plants would be unable to produce the tasty fruits we enjoy.

بەبێ ئەوان،

زۆربەی خۆراکی ڕووەکەکانمان ناتوانن ئەمە بەرھەمبێنن کە ئێمە حەزی پێدەکەین.

As heroes of the ecosystem, bats have their own unique utility belts.

ھەر وەک پاڵەوانانی ژینگەی کارلێک کردوو، شەمشەمەکوێرەکانیش ڕۆڵی دەگمەنی خۆیان ھەیە.

Bats have been a source of inspiration for the design of flying robots

شەمشەمەکوێرەکان سەرچاوەی داڕشتنی بیرۆکەی فڕینی ڕۆبۆت بوون

and even an energy-efficient spy plane,

و تەنانەت فڕۆکەیەکی سیخوری وزە کارا،

as they are the only mammal capable of true powered flight.

ھەروەک ئەوان تەنھا شیردەرەکان توانای فرینی ڕاستەقینەیان ھەیە.

Echolocation, a type of biological sonar, is also used by bats as a way to navigate

ئێكو لوكێيشەن، جۆرە سۆنارێکی بایۆلۆجیە، کە شەمشەمەکوێرەکان بەکاری دێنن بۆ گەڕان

and find prey in the dark.

و دۆزینەوەی نێچیر لە تاریکی.

Although there's a common misconception that bats are blind,

گەرچی ھەڵەتێگەشتنێکی باو ھەیە کە شەمشەمەکوێرەکان کوێرن،

in truth, all species of bats have sight.

لە ڕاستیدا، گشت جۆری شەمشەمەکوێرە دەبینن.

And some have even adapted large eyes to see better in dim lighting.

و تەنانەت ھەندێکیان چاویان دەگونجێنن بۆ باشتر بینین لە تاریکیەکی لێڵدا.

Many people worry about getting infected by bats,

زۆر خەڵک نیگەرانن لەبارەی توشبونیان بەھۆی شەمشەمەکوێرەکان،

and like any other animals, bats can carry diseases, like rabies.

وەک ھەموو جۆرە ئاژەلەکانی تر، ئەوانیش نەخۆشی ھەڵدەگرن، وەکو گازی سەگ.

In reality, though, less than .5% of all bats carry this virus.

لە ڕاستىدا، كەمتر لە ٥٪ى هەموو شەمشەمەکوێرەکان ئەم ڤايرۆسە هەڵ دەگرن.

That's about the same odds as getting the same result on a coin flip

ئەمەش وەک دەست کەوتنی ھەمان ئەنجامە لە کاتی فرێدانی دراو

eight times in a row.

ھەشت جاری یەك بەدوای یەكدا.

The perception that bats are often diseased

وایدابنێ كە شەمشەكوێرەكان زۆربەی كات نەخۆشن

may come from the fact that sick bats,

لە ڕاستیدا شەمشەكوێرە نەخۆشەكان،

who may show unusual behavior, emerge during the daytime,

ئەوانەی ڕەفتارێكی نائاسایی دەكەن، لەڕۆژدا وەدەردەكەون،

or be unable to fly,

یاخود توانای فڕینیان نییە،

are more likely to be encountered by people.

دەگونجێ ڕووبەڕووی مرۆڤانێك بووبێتنەوە.

So a good way to protect yourself is to protect bats as well,

باشترین ڕێگە بۆ پارێزگاری لەخۆمان پاراستنی ئەوانیشە لەھەمان كاتدا،

keeping them healthy, protecting their habitats,

بەتەندروست ھێشتنەوەیان، و پاراستنی نشینگەیان،

and reducing their risk of transmitting disease.

و ڕێگریكردن لە مەترسیەكانی گوازرانەوەی نەخۆشی.

In North America, bats are threatened by a devastating sickness

لە ئەمریكایی باكووردا، شەمشەكوێرەكان لە ژێر ھەڕەشەی نەخۆشیەكی كوژەردان

called white-nose syndrome.

پێی دەڵێن نەخۆشی لوتى سپى.

This fungal infection causes bats to wake up

ئەم ھەوكردنە خۆڕسكە وا دەكات ئەوان بەئاگا بێنەوە

while hibernating during a winter.

لەكاتی بێئاگابوونەكانی وەرزی زستاندا.

Unable to find food, they expend large amounts of energy,

ناتوانن ھیچ جۆرێكی خواردن وەدەستبخەن، بۆیە وزەیەكی زۆر بەكاردێنن،

and eventually starve to death.

لەكۆتایدا دەمرن بەھۆی برسی بوونیانەوە.

White-nose syndrome has wiped out entire caves full of bats,

گشت شەمشەمەکوێرەکانی ئەشکەوتەکان بەھۆی نەخۆشی لوتی سپییەوە لەناو چوون،

with a mortality rate that can exceed 90%.

ڕەنگە ڕێژەی مردنیان بگاتە لە ٪ ٩٠.

Climate change and habitat destruction

گۆڕانی کەش و ھەوا و تێکچوونی ژینگەش

also pose serious threats to bat populations.

هەڕەشەن بۆ بنەچەی شەمشەكوێرەكان.

For example, in January 2014, a record heat wave in Australia

بۆ نموونە، لە بەفرانباری ٢٠١٤ لە، ئوستراڵیا شەپۆلێکی گەرمایی بەھێز تۆمارکرا

caused over 100,000 bats to die from heat exhaustion.

بووە ھۆی مردنی١٠٠،٠٠٠ شەمشەكوێرە.

Some people just want to watch the world burn,

خەڵکانێک تەنھا دەیانەوێ سەیری سوتانی جیھان بكەن،

and bats all over the world are threatened by damage to the places that we call home,

ئەوان لە سەرانسەری جیھاندا لەژێر مەترسی كاریگەری ئەو شوێنانەن كەپێیان دەڵێین ماڵ،

including mangrove swamps,

زۆنگاوەكانی مانگروڤ،

old-growth forests,

دارستانە كۆنە گەشە سەندووەكان،

and, of course, bat caves.

و، بێگومان، ئەشكەوتی شەمشەكوێرەكانیش.

So even though I'm the hero of the story, I do need to be saved.

لەگەڵ ئەوەی پاڵەوانی ئەم چیرۆكەم، بەڵام دەبێ پارێزگاریم لێ بكرێت.

And now that you know the true story about us bats,

ئێستا دوای ئەوەی چیرۆكە ڕاستەقینەكەی ئێمەت زانی،

you can learn how to protect such heroic animals.

دەتوانی فێری پاراستنی ئەم ئاژەڵە پاڵەوانانە ببیت.

Install a properly designed bat box,

سندوقی شەمشەكوێرەكان بەباشی وێنەكراوە،

one of the easiest ways to provide shelter for bats.

ئاسانترین ڕێگە بۆ دابینكردنی نشینگەیەكی شەمشەكوێرە.

Discourage the use of pesticides, which can harm bats

بەکارنەهێنانی دەرمانی مێروکوژەکانە، کە زیانیان پێدەگەیەنێت

when we try to feed on the insects you want to get rid of in the first place.

کاتێک کە خۆراک بە مێرووەکان دەدەین لەوەیە یەکەم کەس بیت کە شوێنەکە جێبێڵیت.

Avoid going into caves where you might disturb hibernating bats,

بەدووربە لەڕۆشتن بەنێو ئەشكەوتەكاندا لەو کاتەی ئەوان لە بێئاگای خۆیاندان،

and always decontaminate your gear after visiting a cave.

خۆپاكردنەوە لە دوای سەردانیكردنی ئەشكەوتەكان.

If you have unwanted bats living in an attic or barn,

گەر شەمشەكوێرەیەكی نەخوازراوت ھەیە لەژێر بنمیچەكەتدا،

contact your local government to safely and humanely relocate us.

پەیوەندی بەلایەنی پەیوەندیدارەوە بكە تا بەسەلامەتی ئێمە بگوازنەوە.

And if you come across a bat, do not attempt to handle it,

گەر تووشی شەمشەكوێرەیەك بوویتەوە، ھەوڵ مەدە خەریكی بیت،

but instead, call Animal Control.

لە جێی ئەوە پەیوەندی بە چاودێری ئاژەڵان بكە.

Batman might want to keep his identity secret,

لەوانەیە باتمان دەیەوێ ناسنامەکەی پارێزراو بێت،

but a great way to help real bats is by continuing to learn about them

بەلام باشترین ڕێگە بۆ یارمەتیدانی شەمشەمەکوێرەکان زیاتر فێربوونە دەربارەیان

and spreading the truth that they are real heroes,

و بڵاوكردنەوەی ڕاستیەكان کە ئەوان پاڵەوانی ڕاستەقینەن،

even if their good deeds are often unseen.

تەنانەت گەر كارە چاکەکانیان نەبینراویش بن.