The emergence of drama as a literary art - Mindy Ploeckelmann

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Translator: dyare mala Reviewer: zhila mawlood

In the 11th and 12th centuries,

لە سەدەی ١١هەم و ١٢هەمدا،

most English commoners were illiterate.

زۆربەی خەڵکی ئینگلیز نەخوێندەواربوون.

Since they had no way to learn the Bible,

کاتێک هیچ ڕێگایەک نەبوو تا ئینجیل فێرببن،

the clergy came up with an inventive solution:

پیاوە ئاینیەکە دەرکەوت وەک چارەسەرێکی بارودۆخەکە:

they'd create plays out of certain Bible stories

هەستا بە دروست کردنی شانۆ لە هەندێک چیرۆکی ئینجیلدا

so even people who couldn't read could learn them.

تەنانەت ئەوکەسانەی خوێندەواریشیان نەبوو فێردەبوون.

These were called mystery plays

پێی دەگوترا شانۆی نادیار

because they revealed the mystery of God's word.

لەبەر ئەوەی وشەکان ڕەنگدانەوەی وتەکانی خوا بوون.

At about the same time,

لە هەمان کاتدا،

the clergy also developed plays

پیاوە ئایینیەکە گەشەی بە شانۆکەش دەدا

about the saints of the church,

لەسەر قەشەی پەرستگاکە،

called miracle plays.

پێی دەوترا شانۆی موعجیزە.

In the beginning,

لەسەرەتادا،

the clergy members acted out Bible stories

قەشەکان لەدەرەوەی ئینجیل شانۆیان کرد

on the steps outside the cathedral.

لەسەر چەند هەنگاوێک لەدەرەوەی کاتێدڕاڵ.

The audience reacted so well

خەڵکی زۆر بە باشی کاردانەوەیان هەبوو کە

that soon they needed to move out to the street

ئەوان پێویستیانە لەسەر شەقام شانۆبکەن

around the town square.

لە دەوری گۆڕه‌پانی شارۆچکەكه‌.

By building moving carts to put on each play

بە دروستکردنی عەرەبانەی جوڵاو بۆ پێشاندانی هەر شانۆیەک

and by lining up one after the other,

بە شێوازێک کە لە دوای یەک ڕیزببوون،

they could put on cycles of stories,

دەیان توانی چه‌ند چیرۆکێکی بازنەیی دابنێن،

which would take the viewer

کە بینەری له‌

from Genesis

لە دروستبوونەوە

to Revelation.

بۆ ده‌رخستنن ده‌برد

ئەو عەرەبانە گەڕۆکانە، پێیانده‌گوترا ئاهه‌نگی گشتی،

These movable carts, called pageants,

looked like huge boxes on wheels.

وەکو سندوقێکی گەورە وابوو لەسەر تایەکانی.

Each was two stories tall.

هەریەکەیان دوو نهۆم بوو.

The bottom story was curtained off

نهۆمی خوارەوە پەردەی پێدادرابوو

and was used for costumes, props, and dressing.

و بۆ جل، ورده‌واڵه‌، جل گۆڕین بوو.

The top platform was the stage for the performance.

سەکۆی سەرەوە ڕوگەیەک بوو بۆ پێشاندان.

Spectators assembled in various corners of the town,

بینەرەکان لە چەندین سوچی شارۆچکەکە کۆدەبوونەوە.

and the pageant would move around in the cycle

و ئاهه‌نگه‌ گشتیه‌كه‌ لەدەوری بازنەکه‌دا دەجوڵا

until the villagers had seen the entire series.

تاوەکو گوندنشینەکان تەواوی زنجیرەکەیان دەبینی.

هەر زوو، شانۆیه‌كان پێویستیان به‌ ئه‌كته‌ری زیاتر بوو

Soon, the plays required more actors

than the clergy could supply.

لەوەی کە پیاوە ئاینیەکە بتوانێت ئاماده‌یان بكات..

So, by the 13th century,

بۆیه‌، لە سەدەی ١٣هەمدا.

different guilds were asked to be responsible

سەندیکای جیاواز داوای بەرپرسیاریەتیان کرد

for acting out different parts of the cycle.

بۆ نواندنی شتی جیاوازتر لە بازنەکەدا.

The assignments were meant to reflect

مه‌به‌ستی ئەرکەکان پەرچدانەوەی

the guilds' professions.

پیشه‌ی ده‌سته‌كان بوو.

For example, the carpenter's guild might put on

بۆ نموونە، ده‌سته‌ی دارتاشەکان دەبێت پیشانده‌ری

the story of Noah's Ark,

چیرۆکی كه‌شتی نوح بن،

and the baker's guild might put on The Last Supper.

وە ده‌سته‌ی نانکەرەکان پیشانده‌ری كۆتا نانی ئێوارە بن.

Can you imagine what might happen to the story

دەتوانی بیهێنیتە پێشچاوت چیرۆکەکە چی لێدێت

if the butcher's guild put on The Crucifixion of Christ?

ئەگەر ده‌سته‌ی گۆشتفرۆشەکە پیشانده‌ری له‌ خاچ دانی مەسیح بێت؟

Yes, without the clergy,

بەڵێ، بەبێ قەشەکە

the plays soon started changing

شانۆکان بە زووی گۆڕانکاریان بەسەرداهات

from their true Bible stories.

لە چیرۆکە ڕاستەکانی ئینجیلەکەیان.

By the end of the 14th century, a new form of drama,

لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٤هەمدا، شێوه‌یه‌كی نوێی شانۆگەری،

کە پێی دەوترا شانۆی ڕەوشتایەتی، دەستی پێکرد.

called the morality play, had evolved.

Faith,

باوەڕ،

truth,

charity,

ڕاستی،

چاکە،

and good deeds

all became characters on the stage.

وە کردەوەی چاک

هەموو بوون بەكه‌سێتیی لەسەر ڕوگەکە.

And, at the same time, the opposite virtues

،لەهەمان کاتدا، بە پێچەوانەی چاکەکردن

of falsehood,

لە درۆ،

covetousness,

چاوچنۆکی،

worldly flesh,

ئارەزوی جیهان،

and the devil

became the antagonists.

و شەیتان

بوون بە دووژمن.

The morality plays were allegorical stories

شانۆ ڕەوشتیەکان چیرۆکی ڕاستەقینە بوون

in which these characters battled for the control of the soul.

كه‌ ئەو كه‌سێتییانه‌ شه‌ڕ بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ڕۆح ده‌كه‌ن.

Audiences loved the immoral characters,

بینەرەکان كه‌سێتییه‌ بێڕه‌وشته‌كانیان خۆشدەوێت،

and spectators were encouraged

و بینەرەکان بوێردەبن

to interact with the actors.

بۆ كارلێككردن له‌گه‌ڵ ئەکتەرەکان.

Throwing rotten food

تێگرتنی خۆراکی خراپبوو و

and even getting into scuffles with other spectators

تەنانەت شەڕه‌چەقۆ دروست بوون لەگەڵ بینەرەکانی تر

became very common.

ببووه‌ شتێکی زۆر باو.

The character of the devil

ڕۆڵگێڕی شەیتان

often would roam through the crowds

زۆرجار بەناو خەڵکدا تێدەپەڕێت

and pull unsuspecting watchers

و چاودێره‌ گوناملێنه‌كراوه‌كان ڕادەکێشێت

into a hell that was depicted as a dragon's mouth.

بۆ ناو دۆزەخێك کە هاوشێوەی دەمی ئەژدیها وه‌سفكراوه‌.

The virtuous Biblical stories had morphed

چیرۆکه‌ ئینجیلییە دروسته‌كان گۆردراوه‌

into crude and sometimes comic stories.

بۆ چیڕۆکی سه‌ره‌تایی و هەندێکجار چیرۆکی گاڵتە ئامێز.

The clergy intended to teach against immorality.

پیاوی ئاینیه‌كه‌ مه‌به‌ستی بوو لەدژی بێڕەوشتی فێریان بكات.

How ironic, then, that the morality plays

چه‌ند گاڵتە ئامێزە، کە شانۆ بەڕەوشتەکان

actually encouraged vices as more popular than virtues.

لە ڕاستیدا هانی خراپه‌یاندا زیاتر بڵاوبن وەک لە چاكه‌كاریی.

By the mid-15th century,

لە ناوەڕاستی سەدەی ١٥یەمدا،

the church started to outlaw these performances.

کڵێسا دەستی کرد بە یاخیبوون لە دژی ئه‌و پێشاندانانه‌.

Town charters required that any theater

دەستووری شارۆچکەکە ئەوەیە کە هەر شانۆیەک

must be built outside the city wall.

پێویستە لە دەرەوەی سنوری شارەکە دروست بکرێت.

One of the first theaters

یەکێک لە یەکەمین شانۆکان

was built like a larger version of a pageant,

وەک چاپێكی گەورەتری پاجیانت دروستکرا،

with tiers of gallery seating

لەگەڵ چه‌ند چینێك له‌كورسی دانراو لە هۆڵی شانۆیی

encircling a grassy area in front of the stage.

بە ڕووبەرێکی گیای دەوری گیرابوو لە پێش شانۆکە.

Sound familiar?

ناسراو دیاره‌؟

A young William Shakespeare

ویڵیام شکسپیری گەنج

developed his craft here at the theater

لێره‌ لەشانۆدا پەرەی بە پیشەکەی خۆیدا

that was eventually renamed The Globe.

لەکۆتایدا ناوی گۆی زه‌ویان لێنا.

The medieval morality play had led to Renaissance playwrights

شانۆی ڕەوشتی سەردەمی ناوەڕاست بووه‌ په‌یدابوونی نووسه‌ری شانۆیی سه‌رده‌می

who were inspired by the inner struggles

ژیانه‌وه‌ کە لە ململانێ ناوەکیەكان و

and the conscience of man.

ویژدانی مرۆڤ هه‌ڵده‌قوڵێن.

And that, in essence, is how drama emerged

و ئەمە، لە ڕاستیدا، چۆنیه‌تی ده‌ركه‌وتنی دراما بوو

as a literary art form.

وەک شێوازێكی هونەری ئه‌ده‌بی.