Who owns the "wilderness"? - Elyse Cox

Translator: Rastbêjê Çalî Reviewer: Daban Q. Jaff

In 1903, the President of the United States

li 1903-an, serokê welatên êk girtî

took a three-day camping trip in California’s Yosemite Valley.

gereka sê rojî kir li geliyê yosemite ya california.

President Theodore Roosevelt slept in a grove of towering Sequoia trees,

serok Theodore Roosevelt raza di nav daristaneke darên sequoia yên berjêr de,

camped in a snowstorm, and spent hours talking around the campfire

di bagereke berfê de kon kirin, û bi demjimêran li dora agirê kempê axiftin

with his host and guide, conservationist John Muir.

digel mêhvandar û rêberê xwe, parêzvan john muir.

Roosevelt famously loved the outdoors,

roosvelt bi navûdengî ji derve hez dikir,

but Muir had invited him there for more than just camping:

lê muir ew vexwendibû vir ji bo zêdetir ji kon kirinê:

Yosemite was in danger.

yosemite di metirsiyê de bû.

Though Yosemite became protected land in 1864,

herçende ku yosemite bu axa parastî li 1984 de,

the valley was still at risk for overdevelopment in 1903.

gelî hê jî di metiraiyê de bû ji bo pêşkeftina di 1903-an de.

It was at the heart of a decades-old struggle to set aside land

ew di dilê têkoşînek dehsalî de bû ku axê veqetîne

for both preservation and public use—

hem ji bo parastin û karanîna gelemeperî

two goals that were much easier said than done.

du armancên ku ji kirinê pir hêsantir dihat gotin.

The battle over Yosemite began with the 1849 gold rush,

şer li ser yosemite dest pê kir bi gera zêrîn a 1849-an,

when miners surged west, seeking gold in the Sierra Nevada foothills.

dema ku karkerên madenê rojavayî mezin dibin, li zozanên sierra nevada li zêr digerin.

In 1851, a state-sanctioned militia,

di 1851-an de, leşkerê nerêzikî ê dewletê pejirandî,

drove the Ahwahneechee tribe from Yosemite Valley.

hoz a ahwahneechee derxistin ji geliyê yosemite.

Those who managed to return witnessed white settlers claiming the land,

yên ku bi vî karî vegeriyan bûn dîdevanên rûniştvanên spî yên ku daxwaza axê dikin,

felling giant sequoias, and building hotels and saloons.

sekuoyên mezin hilwişandin, û otêl û salon ava kirin.

In response, a small group of concerned Californians

di bersivê de, komek biçûk a têkiliyên california yê

lobbied senator John Conness to protect the valley from private interests.

bizavên razîkirinê li senator johnconness kir ku gelî ji berjewendiyên taybetî biparêze.

In 1864, Congress passed Conness’ bill,

di 1864-an de, kongireyê pêşnûme yasa erê kir,

granting the Yosemite Valley to the State of California,

dayîna geliyê yosemite ji bo welatê california,

marking the first time the U.S. government brought land under public protection.

êkem car hikûmeta welatên yekbûyî zevî xist bin parastina giştî.

But the management of that land remained an open question,

lê rêveriya wî welatî pirsek vekirî ma,

one that would only become more complicated

ya ku wê tenê tevlîhevtir bibe

as more lands came under similar protection.

ji ber ku zeviyên din ketin bin heman parastinê.

Seven years later, geologist Ferdinand Hayden

piştî heft salan, zevînas ferdinand hayden

led an expedition to the Yellowstone Plateau,

lêgerînek ber bi deşta yellowstone ve meşand,

which many Native American tribes used for ceremonies, hunting, and trade.

ku gelek hozên xwecihên emrîkî ji bo merasîman bikar di anîn, nêçîr û bazirganî.

The expedition’s scientists and artists brought back news

zanyar û hunermendên lêgerînê nûçe anîn

of spectacular geysers and hot springs,

ji germavên berbiçav û çavkaniyên germ,

inspiring widespread support to bring Yellowstone under government protection—

piştgiriyek berfireh xwedza dike ku yellowstone têxe bin parastina hikûmetê

and restrict native people’s access to the land.

û sinûrdar kirina çûnûhatina mirovên xwecihî ji bo zeviyê.

However, unlike Yosemite, Yellowstone couldn’t be granted to a state—

lê belê, berevajî yosemite ê, yellowstone nedihat dayîn welatekî

it was part of three U.S. territories that hadn’t become states yet.

ew beşek ji sê herêmên DY bû ku hêj nebûne welat.

Instead, Congress brought Yellowstone under federal stewardship in 1872,

di şûna wê de, kongireya yellowstone ê di 1872-an de xist bin rêveberiya fedral,

creating the world’s first true National Park.

çêkirina êkemîn parka neteweyî ya rastîn a cîhanê.

During his presidency, Teddy Roosevelt was instrumental

di demê serokatiya xwe de, teddy roosevelt girîng bû

in expanding the lands under public protection.

di berfirehkirina zeviyên di bin parastina giştî de.

By 1916, there were fifteen national parks.

heya sala 1916 ê, pazdeh parkên netewî hebûn.

But the problem of management remained unsolved,

lê pirsgirêka rêvebirinê çareser nekirî ma,

and maintenance of the park was handled haphazardly

û parastina parkê bi gotre hate meşandin

over multiple government departments.

li ser gelek dezgehên hikûmetê.

Straightforward tasks like building roads and hiring personnel

karên rasterast mîna çêkirina rêyan û girtina karmendan

required inefficient bureaucratic maneuvering.

pêdvî bi înan û birina bîrokratîkî ya bêbandor dike.

None of the departments had set rules for conduct in the park,

tu dezgehan rêzikên reftar kirinê li parkê ne danîbûn,

so hunters killed park wildlife, cattle overgrazed fields,

wisa nêçîrvanan parka jiyana kovî kuştin, dewaran zevî zêde çerandîn,

and visitors vandalized landmarks.

û seredêran navnîşan xera kirin.

The solution came from Canada,

çareserî ji canada hat,

which had a highly effective centralized park service.

ku karûbarekê parka nîvekîkirî ya pir bandor hebû.

In 1916, the United States established the National Park Service

di sala 1916-an de, welatên yekbûyî karûbarê parka neteweyî saz kir

based on this model.

li ser vê mînakê bingeh digre.

To this day, the mission for the park service is comprised of two goals

heya vê rojê, peywira karûbarên parkê ji dû armancan pêk tê

that sometimes conflict:

ku carinan dijber in:

to conserve the parks for the future

ji bo pêşerojê parkan biparêzin

and to allow the public to enjoy them.

û bihêlin ku gel ji wan kêfxweş bibe.

That’s a delicate balancing act: roads, trails, and other infrastructure

ew çalakiyek e hevsengiya nazik e: rê, şop, û binesaziya din

make the parks accessible to visitors, but also alter the landscape,

parkan ji mêhvanan re gihiştbar bikin, lê herwiha dîmenê jî biguherîne,

while visitors themselves can contribute to pollution, erosion,

dema ku seredêr bixwe dikarin beşdarî qirêjbûnê bibin, şûştin,

and damage of delicate ecosystems.

û zirara pergala xwezayên nazik.

The very history of preservation can also be at odds with this mission.

jixwe dîroka parastinê jî dikare li dij be bi vê erkî re.

Many parks were not, at the time of their founding,

pir park ne bûn, di demê damezrandinê de,

the uninhabited wilderness that’s become the standard for their preservation.

çola ne akincîkirî ku buye hevgirtî ji bo parastina wan.

Instead, many were homes or places of worship for native peoples,

di şûna wan de, pir xanî an cihên peristinê bûn ji bo mirovên xwe malî,

who lost access to these lands in the name of public use.

ku gihîştina van axan winda kir li ser navê karanîna gelemeperî .

Only recently has the National Park Service

tenê vê dawiyê xizmeta parka netewî heye

begun to reckon with this legacy and engage Native Americans

dest bi hijmartina vê mîratê kir û bi amerîkiyên xwemalî re mijûl bû

in park management.

di rêveberiya parkê de.

Around the world, indigenous communities play crucial roles

li seranserî cîhanê, civakên xwecihî niyarên girîng dilîzin

in land management and preservation.

di kargêrî û parastina axê de.

Today, there are thousands of national parks worldwide,

îro, li cîhanê bi hizaran parkên netewî hene,

and each must balance public use with historical and ecological preservation.

û her kes divê karanîna gelemeperî hevseng bike digel parastina dîrokî û jîngehî .

Parks in New Zealand, Iceland, Australia, and South Africa

parkên li new zealand ê, iceland ê, australia û afrîkaya başûr

have experienced severe erosion as visitor numbers have skyrocketed.

hilweşînek dijwar ezmûn kirine ji ber ku jimareyên serdêran zêde bûne.

hin, wekî parka neteweyî ya mu ko similan li tayland ê,

Some, like Mu Ko Similan National Park in Thailand,

have closed sections to tourists entirely to allow the ecosystem to recover.

beşên xwe ji geştiyaran re bi tevahî girtî ne da ku pergala xwezayî vegere.

National Parks have preserved irreplaceable landscapes

parkên neteweyî dîmenên neguhêrbar parastin

for future generations.

ji bo nifşê pêşerojê.

They also force us to reckon with hard questions:

ew jî zorê didin me ku pirsîn dijwar hijmar bikin:

what are our responsibilities to this planet, and to each other?

berpirsiyariyên me li hevber vê gerstêrkê çi ne? û li hevberî hev çi ne?