A day in the life of a Peruvian shaman - Gabriel Prieto

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q Jaff

At the temple of the fisherman, Quexo, the village shaman,

لە پەرستگای ماسی گرەکان، کێکسۆ. پیاوی ئاینی چارەسەرکەری گوندەکەیە،

looks out over the ocean and frowns.

بە گرژییەوە سەیری زەریاکەی دەکرد.

It’s a still morning– unusually still,

هێشتا بەیانییەکی نائاساییە،

and the lack of wind is the latest in a series of troubling signs.

و کەمی با دواترینە لە زنجیرە ئاماژەکانی گرفت.

The year is 1400 BCE.

ساڵی ١٤٠٠ پێش زاینە.

Quexo’s village sits in the dusty, treeless desert

گوندەکەی کویکسۆ لە ناو تەپووتۆز، بیابانێکی بێ درەخت هەڵکەوتووە

between the towering Andes and Pacific Ocean.

لە نێوان چیای ئەندێش و زەریای هێمن.

The villagers live off the sea, harvesting reeds,

گوندنشینەکان بەهۆی دەریاکەوە، لەژیان بەردەوامن و قەمیشەکان دەدوورنەوە،

drying them in the sun, and using them to build fishing boats.

لەبەر خۆر وشکیان دەکەنەوە، لە دروستکردنی بەلەمەی ماسی بەکاری دێنن.

Every day in the summer,

لە هەموو ڕۆژەکانی وەرزی هاوین،

the men set out on these boats to hunt shark and other fish

پیاوەکان بەلەمەکان دەبەنە ناو ئاوەکەوە تا ڕاوی قڕش و ماسیەکانی دیکە بکەن

while the women harvest shellfish and sea urchins.

لەکاتێکدا ژنەکان خەریکی کۆکردنەوەی گوێچکە ماسی و ژووشکی دەریان.

In winter, storms bring powerful waves, which cross the vast ocean unobstructed

لە زستاندا، زریانەکان شەپۆلی بەهێز لەگەڵ خۆیان دەهێنن، کە زەریا مەزنەکە بەربەستەکان

to detonate on these shores.

تێدەپەڕێنێت ئەم کەنداوانە وێران دەکات.

Most years, Quexo’s village catches more than enough fish.

زۆربەی ساڵەکان، گوندەکەی کویکسۆ بەشی خۆیان ماسی دەگرن.

But this year, the winds have died and the fish have dwindled.

بەڵام ئەم ساڵ، با نماوە و ماسیش کەم بۆتەوە.

Quexo has seen this pattern before:

کویکسۆ پێشتر ئەم بارودۆخەی بینوە:

the fish disappear, then the violent rains arrive,

ماسی وون دەبن، پاشان بارانێکی توندوتیژ دەگات، دەبێتە ھۆی هەورەتریشقە

causing flash floods that dissolve mud bricks and wash away settlements.

و لافاوەکان خشتە قورەکان دەتوێنەوە و شوێنی نیشتەجێبوونەکە کاول دەکات.

He needs to stop the bad weather before the storms come—

ئەو پێویستە ئەم کەشوهەوا خەراپە بوەستێنێت پێش ئەوەی زریانەکە بگات —

his only hope is a special ritual he’s been planning.

تاکە هیوای ئەو ڕێوڕەسمێکی ئاینی تایبەتە کە پلانی بۆ دادەڕێژێت.

Quexo spends much less time in the ocean than the other villagers.

کویکسۆ لە چاو گوندنشینەکانی دیکە کەمتر کاتەکانی لە زەریا بەسەر دەبرد.

He became a shaman after seeing a sign in the sea one morning—

بووبوو بە پیاوی ئاینی چارەسەرکەر پاش ئەوەی بەیانیەک ئاماژەکەی لە زەریاکە بینیبوو

like his father and grandfather before him.

هەورەکو باوک و باپیری پێش خۆی.

This morning,

ئەم بەیانییە،

he walks to the nearby sacred mountain as the sun rises.

بۆ چیایەکی پیرۆز دەڕوات لەکاتی خۆرهەڵاتن.

There, he gathers ceremonial cactus and herbs like “horse tail,”

لەوێ، ڕووەکە بیابانیە ئاهەنگیەکان و گژوکیای وەک" کلکی ئەسپ" کۆدەکاتەوە،

“stonebreaker," and valerian, along with the mineral hematite.

"بەرد شکێن" و ڤالێریەن، لەگەڵ بەردی خوێنی کانزایی.

Back in the village, everyone is preparing to leave

بۆ گوندەکە دەگەڕێتەوە، هەموو کەسێک ئامادەکاری بۆ ڕۆشتن دەکات

for a religious festival at a large temple inland.

بۆ فیستیڤاڵی ئاینی لە پەرستگای گەورەی ناوخۆیی.

The festival marks the beginning of what is usually the season of abundance,

ئەمەش ئاماژەیە بۆ دەستپێکی وەرزی بەخشندەیی، بەڵام

but with the signs pointing to storms, Quexo isn’t feeling too celebratory.

هەموو ئاماژەکان ئاماژە بە زریان دەکەن، کویکسۆ هەستی ئاهەنگکێڕانی نییە.

Whole families travel to the festival, where they camp for a few days.

هەموو خانەوادەکان بۆ فیستیڤاڵەکە گەشتیان کردوە بۆ چەند ڕۆژێک خێوەت هەڵدەدەن.

They’ve packed seaweed, carved bones, gourd bowls, reed mats,

گژوکیای دەریاییان هێناوە، ئێسکی نەخشیندراو گۆزەی گودو، حەسیری قامیش،

and other goods to trade in the market around the temple.

و شتی دیکە بۆ بارزگانی لە بازاڕی نزیکە پەرستگاکە.

Quexo inspects the goods to make sure everything is of the finest quality.

کویکسۆ پشکنین بۆ شتەکان دەکات تا لەوە دڵنیابێتەوە هەموو شتەکان باشترین کوڵێتین.

He brings the herbs he gathered to trade for cinnabar,

ئەم گژوگیایەی کۆیکردۆتەوە هێناویەتی تا لەگەڵ کبریتیدی جیوە باززگانی

a mineral that comes from the highlands in the Andes.

پێبکات، کانزایەکە کەوا لە لە دەشتە بەرزەکانی ئەندێسەوە دێت.

He needs cinnabar for his ritual to ward off the storms.

پێویستی بە کبریتیدی جیوەیە بۆ ڕێورەسمە ئاینیەکە تا ڕێگری لە زریانەکە بکات.

Around lunchtime, the sprawling temple rises out of the desert ahead.

نزیک کاتی نانخواردنی نیوەڕۆیە، پەرستگاکە لە سەری بیابانەکە بەدەردەکەوێت.

People have come from all along the coast and the foothills.

خەڵک لە کەندو و دامێن گردەکانەوە هاتوون.

The women handle trade transactions— they’re looking for cotton and ceramics.

ژنەکان کاری بازرگانییەکان دەکەن— بەدوای لۆکە و سیرامیک دەگەڕێن.

Men aren’t usually allowed to do the trading,

پیاوەکان ڕێگایان پێنەدراوە بازرگانی بکەن واتا کڕین و فرۆشتن،

but shamans are an exception.

بەڵام پیاوە ئاینیە چارەسەرکەرەکان جیاوازن.

Though Quexo is a man, during rituals he becomes half man, half woman,

هەرچەندە کویکسۆ پیاوە، لەماوەی ڕێورەسمە ئاینیەکە دەبێتە نیوە پیاو، نیوە ژن،

and this ambiguity makes his role more flexible outside ceremonies too.

و ئەم ناڕوونییە وادەکات ڕۆڵەکە لە دەرەوەی ئاهەنگەکە جێگیرتر بێت.

Quexo can’t find any cinnabar in the market,

کویکسۆ هیچ کبریتیدی جیوە لە بازاڕەکە دەست نەکەوت،

so he heads to the main temple,

هەربۆیە بەرەو پەرستگەی سەرەکی بەڕێکەوت،

dodging children playing in the plaza.

منداڵە هاروهاجەکان لە مەیدانە گشتیەکە یاریان دەکرد.

He puts on his ceremonial garb: red face paint, earrings,

پۆشاکی ئاهەنگی لەبەرکرد: ڕووخساری بە ڕەنگی سور نەخشاند، گوارەی لە گوێ کرد،

and a necklace of shark’s teeth and vertebrae.

ملوانکەیەک لە ددانی قرش و ئێسکی پشت دروستکراوی لە مل کرد.

Inside, the ceremonies are already underway,

لە ناو پەرستگاکە، ئاهەنگکێڕان دەستی پێکردبوو،

and the shamans have drunk the sacred cactus drink.

و پیاوە ئاینییە چارەسەرکەرەکان خوارنەوەی ڕووکی بیابانی پیرۆزیان دەخواردەوە.

Many of them are Quexo’s friends from festivals over the years,

زۆربەیان هاوڕێی کویکسۆ بوون لە فیستیڤاڵەکانی ساڵانی پێشترەوە،

but he doesn’t see the mountain shamans who would have cinnabar.

بەڵام ئەو پیاوە ئاینیە چارەسەرکەرەکانی چیای نەبینی کە ئەوان کبریتیدی جیوە پێیە.

He begins to panic.

ترسی لێنیشت.

If the highland shamans don’t show up,

ئەگەر پیاوە ئاینی چارەسەرکەرەکانی چیا بەدەرنەکەون،

his only option will be to make the long walk into the mountains.

تاکە بژاردەی ئەوەی بە پێ بۆ چیاکان بڕوات.

It’s a dangerous journey that takes five days,

ئەمەش گەشتێکی مەترسیدارە کە پێنج ڕۆژ دەخایەنێت،

precious time he doesn’t have to waste.

کات بەنرخە پێویستە بە فیرۆی نەدات.

But perhaps he has no choice.

بەڵام لەوانەیە هیچ بژاردەیەکی دیکەی نەبێت.

He refuses the sacred cactus and sets off toward the mountains.

ڕەتیکردەوە خواردنەوە ڕووکی بیابانە پیرۆزەکە بخواتەوە و بە رەو چیاکان ڕۆشت.

As he leaves the settlement behind, he sees a group approaching.

هەرک شوێنی نیشتەجێبوونەکە بە جێهێشت، کۆمەڵێک کەسی بینی کە دێن.

He recognizes them as highlanders by their llamas.

بەلامەکانی ئەوانی ناسییەوە کە خەڵکی چیای ئیلامن.

He dashes toward their shaman.

بۆ لای پیاوە ئاینیە چارەسەرکەرە ڕایکرد.

Barely pausing to say hello, he offers him hematite, dried seaweed,

بە هەناسە بڕکێوە گووتی چۆنن، بەردی خوێن و گژوگیای وەشککراوی دەریای پێشکەش کردن،

and empty shells to grind up for lime and chew with coca leaves.

و توێکڵی بە تاڵ بۆ ئەوەی لیمۆی تێبکەن و بنێشتی گەڵای کۆکە.

In return, the other shaman gives him the precious cinnabar.

لەبەرامبەرا، ئەوانیش کبریتیدی جیوە بەنرخیان پێدا.

With the key to his ritual in hand,

کلیلی ڕیورەسمە ئاینیەکە لە ناو دەستە،

Quexo heads home to the temple of the fisherman

بەرەوە ماڵ دەگەڕێتەوە بۆ پەرستگەی ماسی گرەکان

in hopes of turning the tide.

بەهیوای ئەوەی لافاوەکە بوەستێنێ.