The Romans flooded the Colosseum for sea battles - Janelle Peters

Translator: saba gushad Reviewer: Daban Q Jaff

The cry of the crowd. The roar of a lion. The clash of metal.

ھاواری جەماوەر. نەڕەی شێر. بەریەک کەوتنی شمشێر.

Starting in 80 CE these sounds rang through the stands of the Colosseum.

لە ٨٠ ی زانییەوە ئەم دەنگانە دەبیستران لە نێو یاریگا گەورەکەوە.

On hundreds of days a year,

سەد ڕۆژ جارێک لە ساڵێکدا،

over 50,000 residents of Rome and visitors from across the Roman Empire

زیاتر لە ٥٠ ھەزار دانیشتووی ڕۆما و سەردانیکەرانی لە ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانیەوە

would fill the stadiums’ four stories to see gladiators duel, animals fight,

یاریگاکەیان پڕ دەکرد بە چوار چین لەسەر یەک بۆ بینینی شەڕی زۆرانبازەکان، ئاژەڵان،

and chariots race around the arena.

و پێشبڕکێی گالیسکە لە دەوری یاریگاکە.

And for the grand finale, water poured into the arena basin,

و بۆ کۆتا قۆناغ، ئاوییان دەڕشتە نێو یاریگاکە

submerging the stage for the greatest spectacle of all:

شوێنی نمایشەکەیان پڕ ئاو دەکرد بۆ بینینی گەورەترین نمایشی نێو ھەموو نمایشەکان:

staged naval battles.

نمایشی جەنگی دەریایی.

The Romans’ epic, mock maritime encounters, called naumachiae,

داستانی ڕۆمانی، ڕوبەڕوبونەوەی خەیالی پێی دەوترا نەوماکیا،

started during Julius Caesar’s reign in the first century BC,

دەستی پێکرد لە سەردەمی جۆلیۆس سیزار لە سەدەی یەکەمی پێش زاین،

over a hundred years before the Colosseum was built.

دوای زیاتر لە سەد ساڵ لە دروست کردنی یاریگا گەورەکە.

They were held alongside other aquatic spectacles

ئەنجام دەدران لەگەڵ چەند نمایشێکی تری ئاوی

on natural and artificial bodies of water around Rome

لە ناوچەی ئاوی سروشتی و دروستکراو لە دەوروبەری ڕۆما

up through Emperor Flavius Vespasian,

ھەتا کاتی ئیمپراتۆر فلاڤیەس ڤیسپەیشن،

who began building the Colosseum in 70 CE on the site of a former lake.

کە دەستی کرد بە دروست کردنی یاریگا گەورەکە لە٧٠ی زاینی لە شوێنێک کە پێشتر دەریاچە بوو.

The Colosseum was intended to be a symbol of Rome’s power in the ancient world,

دەیویست یاریگاکە ببێتە ھێمایەک بۆ ھێزی ڕۆما لە جیھانی کۆندا.

and what better way to display that power

و چی ڕێگەیەک باشتر ھەیە بۆ پیشاندانی ئەو ھێزە

than a body of water that could drain and refill at the Emperor’s command?

لە جەستەی ئاوێک کە دەکرێت وشک بکرێت و پڕ بکرێتەوە بە فەرمانی ئیمپراتۆر؟

Vespasian’s son Flavius Titus fulfilled his father’s dream in 80 CE

'کوڕەکەی ڤیسپەیشن 'فلاڤیەس تایتەس خەونەکەی باوکی بەدی ھێنا لە ٨٠ ی زاینی

when he used war spoils to finish the Colosseum–

کاتێک غەنیمەکانی شەڕی بەکارھێنا بۆ تەواوکردنی یاریگا گەورەکە

or as it was known at the time, the Flavian Amphitheater.

یان وەک ئەوەی لەو کاتەدا بە یاریگای فلەیڤیان ناسراو بوو،

The grand opening was celebrated with 100 days of pageantry and gladiatorial games,

ئاھەنگی کردنەوەی یاریگاکە بریتی بوو لە میھرەجانێکی ١٠٠ ڕۆژی و شەڕی زۆرانبازەکان،

setting the precedent for programming that included parades,

پێشتر بەرنامەڕیژی بۆ کرا بوو کە چالاکیەکانی

musical performances, public executions, and of course, gladiatorial combat.

میوزیک و، لە سێدارەدانی کراوە، و بێگومان شەڕی زۆرنبازەکانیش لە خۆ بگرێت.

Unlike the games in smaller amphitheaters funded by wealthy Romans,

پێچەوانەی یاری لە نێو یاریگا بچوکەکان کە لە لایەن ڕۆمانیە دەوڵەمەندەکانەوە دەکران،

these lavish displays of Imperial power were financed by the Emperor.

ئەم نمایشە شاھانەییە زۆر تێچووە پشتگیری ئابوری دەکرا لەلایەن ئیمپراتۆرەوە.

Parades of exotic animals, theatrical performances,

نمایشی ئاژەڵە بیانییەکان، نمایشی شانۆیی،

and the awe-inspiring naumachiae were all designed

و کێبڕکێ ترسناک و ناوازەکانی نەوماکیا کە ھەموویان دروست کرا بوون

to bolster faith in the god-like Emperor,

بۆ بەھێز کردنی متمانە بە ئیمپراتۆری خودا ئاسا،

who would be declared a god after his own death.

کە دوای مردنی دەکرێت بە خودا.

It’s still a mystery how engineers flooded the arena to create this aquatic effect.

ھێشتا ئاشکرا نییە چۆن ئەندازیاران یاریگایان پڕ دەکرد لە ئاو بۆ دروست کردنی ئەو نمایشە.

Some historians believe a giant aqueduct was diverted into the arena.

ھەندێک لە مێژوو ناسان بڕوایان وایە کە جۆگەی ئاوی گەورە ڕاکێشراوە بۆ نێو یاریگاکە

Others think the system of chambers and sluice gates used to drain the arena,

ئەوانی تر پێیان وایە سیستەمی ژورەکان و دەرگای عەماراو بەکارھاتووە بۆ وشک کردنەوە و،

were also used to fill it.

پڕ کردنەوەی یاریگاکە.

These chambers could’ve been filled with water prior to the event

دەکرێت ئەم ژورانە پڕ کرابێتن لە ئاو پیش نمایشەکان

and then opened to submerge the stage

دواتر بەردرابێتن بۆ پڕ ئاو کردنی شوێنی نمایشەکە

under more than a million gallons of water, to create a depth of five feet.

نزیکەی یەک ملیۆن گاڵۆن ئاو، بۆ پڕ کردن بە قوڵایی پێنج پێ ئاو.

But even with all that water,

بەڵام تەنانەت بەو ھەموو ئاوەشەوە،

the Romans had to construct miniature boats with special flat bottoms

ڕۆمانەکان دەبوو بەلەمی بچووکی ژێر تەخت دروست بکەن

that wouldn’t scrape the Colosseum floor.

تا بەر زەوی یاریگا گەورەکە نەکەون.

These boats ranged from 7 to 15 meters long,

درێژی بەلەمەکان لە نێوان ٧ بۆ ١٥ مەتر بوو،

and were built to look like vessels from famous encounters.

و وا دروست کرا بوون کە لەو بەلەمانە بچن کە لە شەڕی ڕاستی بەکاردێن.

During a battle, dozens of these ships would float around the arena,

لە کاتی شەڕدا، دوو دەرزەن لەم بەلەمانە سەر ئاو دەکەوتن دەوروبەری یاریگاکە،

crewed by gladiators dressed as the opposing sides of the recreated battle.

زۆرانبازەکان لێیان دەخوڕی کە جلیان وەک دوو لایەنی شەڕە دروستکراوەکە پۆشی بوو.

These warriors would duel across ships;

ئەم شەڕکارانە دەجەنگان لەسەر بەلەمەکانەوە،

boarding them, fighting, drowning, and incapacitating their foes

دەچوونە ناوی، دەجەنگان، دەخنکان و دوژمنەکانیان لاواز دەکرد

until only one faction was left standing.

ھەتا ئەو کاتەی یەک کۆمەڵەیان دەمایەوە.

Fortunately, not every watery display told such a gruesome story.

خۆشبەختانە، ھەموو نمایشێکی ئاوی ئەم جۆرە چیرۆکە ترسنکەی تیا نەبوو

In some of these floodings,

لە ھەندێکیاندا،

a submerged stage allowed chariot drivers to glide across the water

سەکۆی ژێر ئاو کەوتووەکە کراوە دەبوو بۆ لێخوڕینی گالیسکە بە سەر ئاوەکەیدا

as though they were Triton, making waves as he piloted his chariot on the sea.

وەک ئەوەی ئەوان خوای دەریایی "تریتۆن" بن کە لەگەڵ ڕۆشتنیدا شەپۆلی دروست دەکرد.

Animals walked on water, myths were re-enacted by condemned prisoners,

ئاژەڵان دەڕۆشتن بە سەر ئاوەکەدا، ئەفسانەکان نمایش دەکران لە لایەن بەندکراوە تاوانبارەکان،

and at night, nude synchronized swimmers would perform by torchlight.

و لە شەودا، مەلەوانە ڕووتەکان نمایشیان دەکرد لە بەر ڕوناکی گڕی مەشخەڵدا.

But the Colosseum’s aquatic age didn’t last forever.

بەڵام سەردەمی یاریگای ئاوی نەمایەوە بۆ ھەمیشە.

The naval battles proved so popular they were given their own nearby lake

شەڕە دەریاییەکان زۆر بەناوبانگ بوون دەریاچە نزیکەکەیان تەرخان کرد بۆی

by Emperor Domitian in the early 90s CE.

لەلایەن ئیمپراتۆر دۆمیشن لە سەرەتاکانی ٩٠ یی زاینی.

The larger lake proved even better for naumachiae,

دەریاچە گەورەکە زۆر باشتر بو بۆ نەوماکیا،

and the Colosseum soon gained a series of underground animal cages

و ھەر زوو یاریگاکە بووش شوێنی ئاژەڵە لە قەفەزکراوەکان

and trap doors that didn’t allow for further flooding.

و بەربەستی ئاوی زیاتر دانرا کە ڕێی نەدەدا بە لافاوی زیاتر.

But for a brief time,

بەڵام بۆ ماوەیەکی کورت،

the Flavian Emperors controlled the tides of war and water

ئیمپراتۆرەکانی فلەیڤیان باڵادەستب وون بەسەر لافاوی شەڕ و ئاو دا

in a spectacular show of power.

لە نمایشێکی سەرنج ڕاکێشی پیشاندانی ھێزدا.