What is a gift economy? - Alex Gendler

Аудармашы: Assem Amantayeva Редактор: Bakytgul Salykhova

This holiday season,

Мейрам қарсаңында

people around the world will give and receive presents.

адамдар бір-біріне сыйлық беріп, сыйлық алып жатады.

You might even get a knitted sweater from an aunt.

Тәтең саған тіпті тоқылған жемпір сыйлауы да мүмкін.

But what if instead of saying "thanks" before consigning it to the closet,

Бірақ тәтеңе “рақмет” айтып, ол затты шкафқа салмас бұрын,

the polite response expected from you

сенен күтілетін сыпайы жауап:

was to show up to her house in a week with a better gift?

бір апта ішінде тәтеңнің үйіне одан да күшті сыйлықпен бару болса ше?

Or to vote for her in the town election?

Не тәтеңнің орнына сайлауда дауыс беру болса ше?

Or let her adopt your firstborn child?

Әлде тұңғыш балаңызды асырап алуға рұқсат бересіз бе?

All of these things might not sound so strange

Егер сыйлық экономикасымен айналыссаңыз,

if you are involved in a gift economy.

бұлардың бәрі біртүрлі болып көрінбес еді.

This phrase might seem contradictory.

Бұл сөйлемде қарама-қайшылық бар сияқты.

After all, isn't a gift given for free?

Сайып келгенде, сыйлық деген тегін берілмей ме?

But in a gift economy, gifts given without explicit conditions

Бірақ сыйлық экономикасында нақты шартсыз берілген сыйлық,

are used to foster a system of social ties and obligations.

әлеуметтік байланыстар мен міндеттерді нығайту үшін маңызды.

While the market economies we know are formed by relationships

Біз білетін нарық экономикасы саудаға түсетін

between the things being traded,

заттар алмасуынан тұрса,

a gift economy consists of the relationships

сыйлық экономикасы

between the people doing the trading.

адамдар арасындағы қарым-қатынастардан тұрады.

Gift economies have existed throughout human history.

Сыйлық экономикасы адамзат тарихында бұрыннан бар.

The first studies of the concept

Оны алғаш рет зерттеген

came from anthropologists Bronislaw Malinowski and Marcel Mauss

Бронислав Малиновский мен Марсель Маус атты антропологтар,

who describe the natives of the Trobriand islands

олар Тробриан аралындағы жергілікті тұрғындардың

making dangerous canoe journeys across miles of ocean

басын қауіпке тігіп мұхитты каноэмен жүзіп өтіп,

to exchange shell necklaces and arm bands.

кішкентай алқалар мен білезіктер алмасқанын айтады.

The items traded through this process, known as the kula ring,

Осылай алмасқан заттар Кула сақинасы деген атаумен белгілі,

have no practical use,

бұл заттардың пайдасы болмаса да,

but derive importance from their original owners

олар өз иелеріне маңызды болды әрі

and carry an obligation to continue the exchange.

алмасуды ары қарай жалғастыру міндетін атқарды.

Сыйлық экономикасында басқа да пайдалы алмасулар бар.

Other gift economies may involve useful items,

such as the potlatch feast of the Pacific Northwest,

Мысалы, Тынық мұхитының солтүстік батысындағы Потлатч тойлауы.

where chiefs compete for prestige by giving away livestock and blankets.

Мұнда бастықтар мал мен көрпе алмасып, даңқ үшін бақталасады.

We might say that instead of accumulating material wealth,

Материалдық игіліктерді жинаудың орнына,

participants in a gift economy use it to accumulate social wealth.

сыйлық экономикасының қатысушылары әлеуметтік байлық жинайды.

Though some instances of gift economies may resemble barter,

Сыйлық экономикасының кейбір сипаттары бартерге ұқсас болғанымен,

the difference is that the original gift is given without any preconditions

айырмашылығы бар: бастапқы сыйлықтың алғышартсыз,

саудаласпай жүзеге асырылуы.

or haggling.

Instead, the social norm of reciprocity

Бұл өзара қарым-қатынастың әлеуметтік нормасы

obligates recipients to voluntarily return the favor.

қатысушыларға өз еркімен сыйлық беруді міндеттейді.

But the rules for how and when to do so vary between cultures,

Бірақ қалай және қашан сыйлық беру керегі әр мәдениетке байланысты,

әрі сыйлық беру әртүрлі сипатта болуы мүмкін.

and the return on a gift can take many forms.

A powerful chief giving livestock to a poor man

Күшті басшы кедейге мал беріп,

may not expect goods in return,

одан бірнәрсе алам деп күтпеуі мүмкін.

Бірақ борышкер есебінен әлеуметтік беделге ие бола алады.

but gains social prestige at the debtor's expense.

And among the Toraja people of Indonesia,

Ал Индонезияның Тораджа халқының арасында

the status gained from gift ceremonies even determines land ownership.

сыйға тарту рәсімінен алынған мәртебесі тіпті жерге меншік құқығын да анықтайды.

The key is to keep the gift cycle going,

Сыйлық беру циклін жалғастырудың кілті –

with someone always indebted to someone else.

біреу әрқашан басқа біреуге қарыз болады.

Repaying a gift immediately,

Сыйлыққа бірден жауап беру,

or with something of exactly equal value,

немесе дәл сондай құнды зат сыйлау

may be read as ending the social relationship.

әлеуметтік қарым-қатынастың соңы деп қабылдануы мүмкін.

So, are gift economies exclusive to small-scale societies

Сонымен, сыйлық экономикасы шағын қоғамдарға,

outside the industrialized world?

индустрия әлемінен тыс жерлерге тән бе?

Not quite.

Олай емес.

For one thing, even in these cultures,

Бір жағынан, бұл мәдениеттерде де,

gift economies function alongside a market system for other exchanges.

сыйлық экономикасы басқа алмасумен қатар нарық жүйесінде жүріп жатады.

And when we think about it,

Әрі біз бұл туралы ойласақ,

parts of our own societies work in similar ways.

қоғам мүшелері ұқсас жолдармен қарым-қатынас жасайды.

Communal spaces, such as Burning Man,

Burning Man сияқты коммуналдық кеңістіктер

operate as a mix of barter and a gift economy,

бартер мен сыйлық экономикасының жиынтығы ретінде,

where selling things for money is strictly taboo.

заттарды ақшаға сату - табу деп саналатын жүйе.

In art and technology,

Өнер мен технологияда

gift economies are emerging as an alternative to intellectual property

сыйлық экономикасы зияткерлік меншікке балама ретінде

where artists,

өнер адамдары,

musicians,

музыканттар және

and open-source developers

ашық код бағдарламашылары

distribute their creative works, not for financial profit,

өздерінің креатив жұмыстарын ақша үшін емес,

but to raise their social profile or establish their community role.

әлеуметтік профилін немесе қауымдастық рөлдерін көтеру үшін жасайды.

And even potluck dinners and holiday gift traditions

Тіпті кешкі ас пен мерекелік сыйлық дәстүрлері

involve some degree of reciprocity and social norms.

белгілі бір дәрежеде өзара және әлеуметтік нормаларды қамтиды.

We might wonder if a gift is truly a gift

Біз бұл шынымен сыйлық па, жоқ па деп,

if it comes with obligations or involves some social pay off.

оның міндеттері немесе әлеуметтік ақысы бар болса, ойлануымыз мүмкін.

But this is missing the point.

Бірақ мұнда бір ой ескерілмей қалады.

Our idea of a free gift without social obligations

Әлеуметтік міндеттемесіз жасалатын тегін сыйлық идеясы,

prevails only if we already think of everything in market terms.

біз бәрін нарық тұрғысынан ойласақ қана басым болады.

And in a commericalized world,

Коммерцияланған әлемде

the idea of strengthening bonds through giving and reciprocity

сыйлық беру әрі өзара қарым-қатынас жасау арқылы байланысты нығайту идеясы

may not be such a bad thing, wherever you may live.

қай елде тұрсаңыз да, жаман нәрсе болмауы мүмкін.