What is a gift economy? - Alex Gendler

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Rysia Wand

This holiday season,

W te święta

people around the world will give and receive presents.

ludzie na całym świecie będą obdarowywać się prezentami.

You might even get a knitted sweater from an aunt.

Może dostaniesz od cioci sweter zrobiony na drutach.

But what if instead of saying "thanks" before consigning it to the closet,

A co, gdyby zamiast zwykłego “dzięki” poprzedzającego wrzucenie go do szafy,

the polite response expected from you

względy grzeczności wymagały od ciebie

was to show up to her house in a week with a better gift?

pojawienia się w jej domu nie dalej niż za tydzień z lepszym prezentem?

Or to vote for her in the town election?

Albo oddania na nią głosu w wyborach na burmistrza?

Or let her adopt your firstborn child?

Albo zgody na adoptowanie twojego pierworodnego?

All of these things might not sound so strange

Żadna z tych opcji nie brzmi aż tak dziwnie,

if you are involved in a gift economy.

jeśli jesteś częścią ekonomii daru.

This phrase might seem contradictory.

Ten termin zdaje się zawierać sprzeczność.

After all, isn't a gift given for free?

Bo czy dar nie jest czymś, co dajemy bezinteresownie?

But in a gift economy, gifts given without explicit conditions

W tym systemie jednak dary wymienia się bez jasno określonych zasad,

are used to foster a system of social ties and obligations.

by zacieśniać więzy społeczne i sieć wzajemnych zobowiązań.

While the market economies we know are formed by relationships

Podczas gdy znana nam wszystkim gospodarka rynkowa

between the things being traded,

opiera się na wymianie dóbr na pieniądze,

a gift economy consists of the relationships

ekonomia daru opiera się na relacjach

between the people doing the trading.

między ludźmi - stronami wymiany.

Gift economies have existed throughout human history.

Ekonomia daru funkcjonuje od początków ludzkości.

The first studies of the concept

Temat ten jako pierwsi

came from anthropologists Bronislaw Malinowski and Marcel Mauss

zbadali antropolodzy, Bronisław Malinowski i Marcel Mauss,

who describe the natives of the Trobriand islands

którzy opisali mieszkańców Wysp Triobrandzkich,

making dangerous canoe journeys across miles of ocean

wypływających czółnami w ocean na niebezpieczne wyprawy,

to exchange shell necklaces and arm bands.

by wymieniać się naszyjnikami i bransoletami z muszli.

The items traded through this process, known as the kula ring,

Przedmioty przekazywane w rytuale zwanym Kula

have no practical use,

nie mają praktycznego zastosowania.

but derive importance from their original owners

Są ważne ze względu na to, kto miał je wcześniej,

and carry an obligation to continue the exchange.

i wiążą się z obowiązkiem kontynuowania wymiany.

Wymiana darów może obejmować i użyteczne przedmioty,

Other gift economies may involve useful items,

such as the potlatch feast of the Pacific Northwest,

jak ceremonia potlaczu praktykowana na Wybrzeżu Północno-Zachodnim,

where chiefs compete for prestige by giving away livestock and blankets.

podczas której wodzowie rywalizują o prestiż, rozdając bydło i koce.

We might say that instead of accumulating material wealth,

Zamiast gromadzić dobra materialne,

participants in a gift economy use it to accumulate social wealth.

uczestnicy wymiany darów gromadzą kapitał społeczny.

Though some instances of gift economies may resemble barter,

Choć niektóre z tych wymian mogą przypominać barter,

the difference is that the original gift is given without any preconditions

odróżnia je to, że pierwszy dar jest wręczany bez warunków wstępnych,

bez targowania się.

or haggling.

Instead, the social norm of reciprocity

Norma społeczna zwana zasadą wzajemności

obligates recipients to voluntarily return the favor.

zobowiązuje obdarowanego, by zrewanżował się dobrowolnie.

But the rules for how and when to do so vary between cultures,

Zasady mówiące, jak i kiedy odwzajemnić przysługę, są różne w różnych kulturach,

a rewanż może przyjmować wiele form.

and the return on a gift can take many forms.

A powerful chief giving livestock to a poor man

Potężny wódz, który daje bydło biedakowi,

may not expect goods in return,

nie oczekuje w zamian żadnych dóbr,

ale dzięki obdarowanemu zyskuje prestiż.

but gains social prestige at the debtor's expense.

And among the Toraja people of Indonesia,

U indonezyjskiego ludu Toraja

the status gained from gift ceremonies even determines land ownership.

status uzyskany w wyniku wymiany darów przesądza nawet o własności ziemi.

The key is to keep the gift cycle going,

Nie wolno dopuścić do przerwania wymiany darów,

with someone always indebted to someone else.

tak by ktoś komuś zawsze coś zawdzięczał.

Repaying a gift immediately,

Natychmiastowy rewanż

or with something of exactly equal value,

albo odwzajemnienie daru darem tej samej wartości

may be read as ending the social relationship.

może być odczytane jako zerwanie więzi społecznej.

So, are gift economies exclusive to small-scale societies

Czy zatem ekonomia daru ma zastosowanie wyłącznie w małych społecznościach

outside the industrialized world?

spoza granic uprzemysłowionego świata?

Not quite.

Niekoniecznie.

For one thing, even in these cultures,

Po pierwsze, nawet w tych kulturach

gift economies function alongside a market system for other exchanges.

ekonomia daru współistnieje z wymianą rynkową.

And when we think about it,

A gdyby się nad tym zastanowić,

parts of our own societies work in similar ways.

w naszych społeczeństwach są obszary, które działają na podobnych zasadach.

Communal spaces, such as Burning Man,

Podczas wydarzeń takich jak Burning Man

operate as a mix of barter and a gift economy,

barter spotyka się z ekonomią daru,

where selling things for money is strictly taboo.

a sprzedawanie rzeczy za pieniądze jest kwestią tabu.

In art and technology,

Sztuka i technologia

gift economies are emerging as an alternative to intellectual property

to sfery, gdzie ekonomia daru jest alternatywą dla własności intelektualnej,

where artists,

gdzie artyści,

musicians,

muzycy,

and open-source developers

i programiści

distribute their creative works, not for financial profit,

upowszechniają swoją twórczość nie po to, by osiągnąć zysk,

but to raise their social profile or establish their community role.

ale by zwiększyć rozpoznawalność lub wzmocnić pozycję.

And even potluck dinners and holiday gift traditions

Nawet wspólnymi posiłkami i prezentami na święta

involve some degree of reciprocity and social norms.

rządzą zasada wzajemności i normy społeczne.

We might wonder if a gift is truly a gift

Można wątpić, czy prezent jest prezentem,

if it comes with obligations or involves some social pay off.

jeśli wiąże się ze zobowiązaniem lub wymaga rewanżu,

But this is missing the point.

ale nie w tym rzecz.

Our idea of a free gift without social obligations

Nasza idea prezentu - za darmo i bez zobowiązań -

prevails only if we already think of everything in market terms.

ma więcej sensu tylko wtedy, gdy patrzymy na wszystko w kategoriach rynkowych.

And in a commericalized world,

W skomercjalizowanym świecie

the idea of strengthening bonds through giving and reciprocity

zacieśnianie więzi przez dzielenie się z innymi i odwzajemnianie darów

may not be such a bad thing, wherever you may live.

może nie być wcale fatalnym pomysłem - niezależnie od tego, gdzie żyjemy.