Inside your computer - Bettina Bair

შიგნით, კომპიუტერში - ბეტინა ბეირი

Translator: Anamaria Sukhitashvili Reviewer: Levan Lashauri

Do you remember when you first realized

გახსოვთ, როცა პირველად გაიაზრეთ,

that your computer was more

რომ თქვენი კომპიუტერი უფრო მეტი იყო,

than just a monitor and keyboard?

ვიდრე მონიტორი და კლავიატურა?

That between the mouse click and the video playing,

რომ მაუსის დაწკაპუნებასა და ვიდეოს ჩართვას შორის,

there was something that captured your intention,

იყო რაღაც, რაც ხვდებოდა თქვენს განზრახვას,

understood it,

ესმოდა ის,

and made it real?

და ნამდვილს ხდიდა?

What is that something?

რა არის ეს რაღაც?

Is it gremlins?

გრემლინებია?

Let's imagine that we can shrink down

მოდი წარმოვიდგინოთ, რომ შეგვიძლია

to the size of an electron

ელექტრონის ზომის გავხდეთ

and inject ourselves into a click of a mouse.

და მაუსის ღილაკში ჩავძვრეთ.

If you took your mouse apart,

თუ თქვენ მაუსს დაშლით დაინახავთ,

you'd see that it's really a very simple machine.

რომ ის, სინამდვილეში ძალიან მარტივი მექანიზმია.

It has a couple buttons

ორი ღილაკი აქვს

and a system for detecting motion and distance.

და სისტემა, რომელიც აფიქსირებს მოძრაობასა და მანძილს.

You might have an optical mouse

შეიძლება ოპტიკური მაუსი გაქვთ,

that makes these measurements with lights and sensors,

რომელიც სინათლითა და სენსორებით ახორციელებს გაზომვებს,

but older ones did this with a hard rubber ball

მაგრამ უფრო ძველი ვერსიები ამას რეზინის ბურთულით

and some plastic wheels.

და პლასტმასის ბორბლებით ახერხებდნენ.

Same concept.

იგივე კონცეფციაა.

When you click the button on your mouse,

როცა მაუსის ღილაკს აწკაპუნებთ,

it sends a message to the computer

მაუსი კომპიუტერს უგზავნის ინფორმაციას

with information about its position.

თავისი ადგილსამყოფელის შესახებ.

When your mouse click is received,

როცა თქვენი მაუსის დაწკაპუნება მივა კომპიუტერთან,

it's handled by the basic input/output subsystem.

მას შეტანა-გამოტანის საბაზისო სისტემა ხვდება.

This subsystem acts like the eyes and ears

ეს ქვესისტემა მოქმედებს, როგორც კომპიუტერის თვალები და ყურები,

and mouth and hands of the computer.

პირი და ხელები.

ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, კომპიუტერს საშუალებას აძლევს,

Basically, it provides a way for the computer

to interact with its environment.

რომ გარემოსთან ურთიერთობა მოახერხოს.

But it also acts like a buffer

ის ასევე მოქმედებს, როგორც ბუფერი

to keep the CPU from being overwhelmed by distractions.

იმისათვის, რომ დაიცვას CPU ზედმეტი გადატვირთულობისგან.

In this case, the I/O subsystem decides

ასეთ შემთხვევაში, შეტანა-გამოტანის ქვესისტემა წყვეტს,

that your mouse click is pretty important

რომ თქვენი მაუსის დაჭერა საკმაოდ მნიშვნელოვანია,

so it generates an interrupt to the CPU.

ამიტომ CPU-სთვის აგენერირებს წყვეტას.

"Hey, CPU! Got a click here."

"ჰეი, CPU, დაწკაპუნება მივიღე".

The CPU, or central processing unit,

CPU, ანუ ცენტრალური პროცესორი,

is the brains of the whole computer.

არის კომპიუტერის ტვინი.

Just like your brain doesn't take up your whole body,

ისევე როგორც თქვენი ტვინი არ იკავებს მთელს თქვენს სხეულს,

the CPU doesn't take up the whole computer,

CPU-ც არ იკავებს მთელს კომპიუტერს,

but it runs the show all the same.

მაგრამ შოუს მთავარი გმირი მაინც ისაა.

And the CPU's job, its whole job,

CPU-ს მთელი საქმე ისაა,

is fetching instructions from memory

რომ მეხსიერებიდან ინსტრუქციები მიიღოს

and executing them.

და შეასრულოს ისინი.

So, while you're typing, typing, typing,

როცა თქვენ კრეფთ, კრეფთ, კრეფთ,

maybe really fast,

შეიძლება ძალიანაც ჩქარა,

like 60 words a minute,

მაგალითად 60 სიტყვას წუთში,

the CPU is fetching and executing

CPU - იღებს და ასრულებს

billions of instructions a second.

მილიარდობით ინსტრუქციას წამში.

Yes, billions every second:

დიახ, მილიარდობით - ყოველ წამს:

instructions to move your mouse around on the screen,

ინსტრუქციას, რომ გაამოძრაოს თქვენი მაუსი ეკრანზე;

to run that clock widget on your desktop,

რომ საათის ვიჯეტი ამუშაოს ეკრანზე;

play your internet radio,

უკრას თქვენი ინტერნეტ-რადიო;

manage the files you're editing on the hard drive,

მართოს ის ფაილები მყარ დისკზე, რომლებსაც თქვენ არედაქტირებთ

and much, much more.

და კიდევ ბევრად მეტი და მეტი!

Your computer's CPU is one heck of a multitasker!

თქვენი კომპიუტერის CPU ერთი დიდი მულტიტასკერია!

"But oh my gosh

"მაგრამ ო, ღმერთო ჩემო,

there's a very important mouse click

ახლა ძალიან მნიშვნელოვანი მაუსის დაწკაპუნება გვიახლოვდება!

coming through now!

Let's drop everything now and deal with that!"

მოდით ყველაფერი დავივიწყოთ და მას მივხედოთ!"

There are programs for everything

ყველაფრისთვის, რასაც CPU აკეთებს, არსებობს პროგრამები.

that the CPU does.

მაუსისთვის სპეციალური პროგრამაა,

A special program for the mouse,

for the clock widget,

ცალკეა საათის ვიჯეტისთვის,

for the internet radio,

ინტერნეტ რადიოსთვის

and for dealing with letters sent by the keyboard.

და წერილებისთვის, რომლებიც კლავიატურაზე იკრიფება.

Each program was initially written by a human

თითოეული პროგრამა თავდაპირველად ადამიანმა დაწერა

in a human-readable programming language,

ადამინასთვის გასაგებ, პროგრამირების ენაზე,

like Java,

როგორიცაა ჯავა,

C++,

C++,

or Python.

ან პითონი.

But human programs take up a lot of space

მაგრამ ადამიანების მიერ შექმნილი პროგრამები დიდ ადგილს იკავებენ

and contain a lot of unnecessary information to a computer,

და შეიცავენ ბევრ, კომპიუტერისათვის უსარგებლო ინფორმაციას,

so they are compiled and made smaller

ამიტომ ისინი კომპილირდებიან, პატარავდებიან

and stored in bits of ones and zeros in memory.

და კომპიუტერის მეხსიერებაში, ერთეულოვან და ნულოვან ბიტებად ინახებიან.

The CPU realizes that it needs instructions

CPU იაზრებს, რომ მას ინსტრუქციები სჭირდება,

for how to deal with this mouse click,

რომ მიხედოს ამ მაუსის დაწკაპუნებას.

so it looks up the address for the mouse program

ასეთ დროს, ის მოძებნის მაუსის პროგრამის მისამართს,

and sends a request to the memory subsystem

გაუგზავნის მოთხოვნას მეხსიერების ქვესისტემას,

for instructions stored there.

რომ მან იქ შენახული ინსტრუქციები მოაწოდოს.

Each instruction in the mouse device driver

მაუსის დრაივერის თითოეული ასეთი ინსტრუქცია,

is duly fetched and executed.

ზედმიწევნით ამოიღება და სრულდება.

And that's not nearly the end of the story!

და ეს ჯერ კიდევ არ არის ისტორიის დასასრული!

Because the CPU learns that the mouse was clicked

CPU ახლა იგებს, რომ როცა მაუსი დააწკაპუნეს,

when the cursor was over a picture

კურსორი მონიტორზე გამოსახულ ღილაკის ფოტოზე იყო გაჩერებული,

of a button on the monitor screen,

and so, the CPU asks memory for the monitor program

ამიტომ CPU მეხსიერებას, მონიტორის პროგრამას სთხოვს,

to find out what that button is.

რომ გაიგოს რა ღილაკია ეს.

And then the CPU has to ask memory

შემდეგ CPU-მ მეხსიერებას

for the program for the button,

ღილაკის პროგრამა უნდა სთხოვოს,

which means that the CPU needs

რაც ნიშნავს, რომ CPU-ს

the monitor program again

ისევ მონიტორის პროგრამა სჭირდება

to show the video associated with the button,

იმისათვის, რომ ამ ღილაკთან დაკავშირებული ვიდეო ჩართოს,

and so it goes.

და ვიდეოც ეშვება.

And let's just say there are a lot of programs involved

მარტივად რომ ვთქვათ, ძალიან ბევრი პროგრამაა ჩართული იქამდე,

before you even see the button on the screen

სანამ დაინახავთ, რომ ის ერთი წერტილი,

light up when you clicked it.

რომელსაც დააჭირეთ, განათდა.

So, just the simple task of clicking your mouse

ესე იგი, ისეთი მარტივი დავალება, როგორიც მაუსის დაწკაპუნებაა,

means visiting all of the critical components

კომპიუტერის ყველა მნიშვნელოვანი კომპონენტის მონახულებას ნიშნავს:

of your computer's architecture:

peripherals,

პერიფერიების,

the basic input-output system,

შეტანა-გამოტანის საბაზისო სისტემის

the CPU,

და CPU-ს,

programs,

პროგრამების,

and memory,

და მეხსიერების,

and not one gremlin.

და არც ერთი გრემლინის!