How smart are orangutans? - Lu Gao

Zein inteligenteak dira orangutanak? -Lu Gao

3,530,191 views ・ 2016-08-30

TED-Ed


Mesedez, egin klik bikoitza beheko ingelesezko azpitituluetan bideoa erreproduzitzeko.

Translator: Jone Aliri Lazcano Reviewer: Ainize Sarrionandia
00:06
Fu Manchu was one of the most notorious escape artists
0
6987
3830
Fu Manchu eskapismoaren artista ezagunenetakoa izan zen
00:10
at the Omaha Zoo in the 1960s.
1
10817
2960
Omahako zooan 1960.hamarkadan.
00:13
But he wasn't a performer,
2
13777
1721
Baina ez zen artista bat,
00:15
he was an orangutan.
3
15498
1722
orangutan bat zen.
00:17
The keepers who locked his enclosure every night
4
17220
2307
Bera gauero giltzaperatu behar zutenak
00:19
were baffled to find him outside the next day
5
19527
2101
txundituta geratzen ziren biharamunean kanpoan ikustean
00:21
hanging out with friends in a tree,
6
21628
1689
zuhaitzetan lagunekin,
00:23
or sunning on the roof.
7
23317
1730
teilatuan eguzkia hartzen.
00:25
Only after installing cameras did they realize
8
25047
2241
Kamerak ipini ostean soilik ohartu ziren
00:27
Fu Manchu had been picking the lock
9
27288
2380
Fu Manchuk atea, masail azpian gordetzen zuen
00:29
with a metal wire that he kept hidden under his cheek pouch.
10
29668
4129
metalezko alanbre batekin irekitzen zuela.
00:33
The keepers shouldn't have been surprised at Fu Manchu's cunningness.
11
33797
3612
Zaintzaileak ez ziren Fu Manchuren azkartasunaz harritu behar.
00:37
Along with our other great ape cousins,
12
37409
2389
Gure beste lehengusu tximino handiak bezela,
00:39
the gorillas,
13
39798
731
gorilak,
00:40
chimps,
14
40529
721
txinpantzeak
00:41
and bonobos,
15
41250
1049
eta bonoboak,
00:42
they belong to our Hominidae family tree,
16
42299
2629
gure zuhaitz genealogikoaren, Hominidae, parte dira
00:44
which stretches back 14 million years.
17
44928
3601
duela 14 milioi urtetatik.
00:48
But it's not just their striking red hair
18
48529
2129
Baina ez da euren ile gorri deigarria
00:50
that makes orangutans unique among our cousins.
19
50658
3041
gure lehengusuen artean bereziak egiten dituena.
00:53
As the only great apes from Asia,
20
53699
2151
Asiako simio handi bakarrak izanik,
00:55
orangutans have adapted to a life high in the rain forest canopies.
21
55850
4658
orangutanak basoetako goi adaburuetan bizitzera egokitu ziren.
01:00
Many of the skills they learn are transmitted through the special bond
22
60508
3312
Dituzten gaitasunetako asko amekin duten
01:03
they have with their mothers,
23
63820
1598
lotura bereziaren bidez lortzen dituzte,
01:05
the most extended in the animal kingdom next to humans.
24
65418
3550
animalien erreinuan, gizakien ostean, hedatuena.
01:08
Orangutan mothers usually give birth to one baby at a time,
25
68968
3040
Orangutanen amek normalean umeak banaka edukitzen dituzte,
01:12
waiting up to eight years before having another.
26
72008
3063
eta zortzi urte arte itxaroten dute beste bat izateko.
01:15
This gives the young,
27
75071
1278
Horrek, umeari,
01:16
who begin as fully dependent infants,
28
76349
2460
erabateko mendekotasunarekin hasten denari,
01:18
plenty of time to learn how to climb
29
78809
2190
denbora ematen dio gauzak ikasteko, hala nola, zuhaitz eta landareetara igotzen,
01:20
and distinguish the hundreds of plants and fruits that make up their diet.
30
80999
4111
ehundaka landareen ezberdintasunak, eta elikaduraren oinarrizko fruituak ezagutzen ikasteko.
01:25
Female orangutans even stay with their mothers into their teen years
31
85110
3720
Orangutan emeak amarekin geratzen dira 10 urte arte,
01:28
to learn child-rearing.
32
88830
1130
umeak hazten ikasteko.
01:29
As they grow up, orangutans also develop a complex set of cooperative social skills
33
89960
5939
Hazi ahala, gaitasun sozial kooperatibo konplexuak ere garatzen dituzte
01:35
by interacting with their peers and siblings.
34
95899
2810
anai arreba eta kideekin elkarrekintzan.
01:38
Much like ourselves,
35
98709
1231
Guk geuk bezala,
01:39
young orangutans involuntarily mimic the facial expressions
36
99940
3432
orangutan gazteek, oharkabean, jolas-kideen
01:43
and emotions of their playmates,
37
103372
2167
emozioak eta aurpegiko adierazpenak imitatzen dituzte,
01:45
with behaviors that closely parallel human smiling and laughter.
38
105539
4130
gizakion irrifarra eta barrea bezalako jokabideekin.
01:49
Once they finally venture out on their own,
39
109669
2091
Behin beraien kabuz ibiltzera ausartzean,
01:51
orangutans continue to develop their resourcefulness,
40
111760
3140
orangutanek euren asmamena garatzen jarraitzen dute,
01:54
putting the skills they've learned into practice.
41
114900
2686
ikasitako gaitasunak praktikan jarriz.
01:57
Adults build a new nest each night by carefully weaving twigs together,
42
117586
3927
Helduek habi berri bat eraikitzen dute gauero, adartxoak kontu handiz elkartuz,
02:01
topping them with soft leaves, pillows, and blankets.
43
121513
3837
hosto malguekin, burkoekin eta tapakiekin babestuz.
02:05
This process requires dexterity, coordination, and an eye for design.
44
125350
6271
Prozesu honek trebezia, koordinazioa eta diseinurako gaitasun bat eskatzen du.
02:11
Orangutans also use a variety of tools to make their lives in the jungle easier.
45
131621
4528
Orangutanek ohianeko euren bizitza errazteko hainbat tresna ere badituzte,
02:16
They turn branches into fly swatters and back scratchers,
46
136149
3321
adarrak "euli-hilgarri" eta "bizkar-hazkari" bihurtzen dituzte,
02:19
construct umbrellas when it rains,
47
139470
2390
aterkiak egiten dituzte euria egitean,
02:21
make gloves from leafy pads,
48
141860
2073
eskularruak hosto askorekin, eta,
02:23
and even use leaves as bandages to dress their wounds.
49
143933
3788
zauriak estaltzeko hostoak ere erabiltzen dituzte.
02:27
But orangutan intelligence goes far beyond jungle survival.
50
147721
3689
Baina orangutanaren inteligentzia, oihaneko biziraupenetik haratago doa.
02:31
Research in controlled environments has shown that orangutans are self-aware,
51
151410
4501
Testuinguru kontrolatuetako ikerketek orangutanak euren buruaz konsziente direla erakutsi dute,
02:35
being one of the few species to recognize their own reflections.
52
155911
3825
euren isla ezagutzen duten espezie gutxitako bat izanik.
02:39
They also display remarkable foresight, planning, and cognition.
53
159736
3984
Aurreikuspen, plangintza eta kognizio azpimarragarria ere erakusten dute.
02:43
In one experiment, researchers taught an orangutan to use a straw
54
163720
4152
Esperimentu batean ikertzaileek orangutanari lastotxoa erabiltzen irakatsi zioten
02:47
to extract his favorite fruit soup from a box.
55
167872
3314
poto batetik bere zuku gustokoena ateratzeko.
02:51
That orangutan was later given the choice between the straw
56
171186
3420
Orangutan horri gero aukera eman zitzaion, lastotxoa
02:54
or a grape that could be eaten right away,
57
174606
2836
edo orduantxe jan zezakeen mahats bat hartzeko,
02:57
and he chose the straw just in case he was given another box of soup.
58
177442
4721
eta lastotxoa hartu zuen, beste zuku pote bat ematen bazioten ere.
03:02
In another experiment, orangutans figured out how to reach peanuts
59
182163
3550
Beste ikerketa batean, orangutanek hodi batzuen beheko zatian zeuden
03:05
at the bottom of long tubes by spitting water into them.
60
185713
3569
kakahueteak nola lortu asmatu zuten, hodietara txistua botaz.
03:09
While orangutans are able to pass cognitive tests with flying colors,
61
189282
4573
Orangutanek test kognitiboak bikain gainditu ditzaketen arren,
03:13
there are certain problems that they need our help to solve.
62
193855
3138
arazo batzuk ebazteko gure laguntza behar dute.
03:16
Indonesia has the world's highest rate of deforestation,
63
196993
3069
Indonesiak munduko deforestazio abiadura altuena du,
03:20
and millions of acres of rain forest are burned annually
64
200062
3090
eta urtero milioika oihan tropikal hektarea erretzen dira
03:23
to support the logging and palm oil industries.
65
203152
3041
palma olioaren eta egurraren industriak garatzeko.
03:26
Deforestation exposes the 30,000 orangutans remaining in the wild
66
206193
4000
Deforestazioak oraindik basatiak diren 30.000 orangutan
isileko ehiztarien esku jartzen ditu.
03:30
to poachers.
67
210193
1327
03:31
They kill mothers so that baby orangutans can be sold as exotic pets.
68
211520
5022
Amak hiltzen dituzte, orangutan umeak animalia exotiko moduan saltzeko.
03:36
But fortunately, the story often doesn't end here.
69
216542
3521
Baina zorionez, ipuina askotan ez da hor amaitzen.
03:40
Orphans can be confiscated and given a second chance.
70
220063
3130
Umezurtzak konfiskatuak izan daitezke, eta bigarren aukera bat izan.
03:43
At special forest schools, they recover from emotional trauma
71
223193
3819
Oihan eskola berezietan, trauma emozionaletik osatzen dira
03:47
and continue to develop essential life skills.
72
227012
3250
eta bizitzarako oinarrizkoak diren gaitasunak garatzen jarraitzen dute.
03:50
Against all odds, these orphans demonstrate incredible resilience
73
230262
3792
Probabilitate guztien aurka, umezurtz hauek izugarrizko erresilientzia
03:54
and readiness to learn.
74
234054
2189
eta ikasteko gaitasuna erakusten dute.
03:56
In Malay, the word orangutan translates literally to "the person of the forest,"
75
236243
5821
Malaysieran, orangutan hitzak literalki "oihaneko pertsona" esan nahi du,
04:02
a reminder of our common lineage.
76
242064
2961
gure leinu komunaren oroigarri.
04:05
And despite orangutans being some of the smartest animals on Earth,
77
245025
3159
Eta orangutanak Lurreko animalia adimentsuenetako batzuk izan arren,
04:08
outsmarting their extinction requires the creativity, empathy, and foresight
78
248184
6230
euren desagertzea ekiditeko inteligentziak, gure espezieek partekatzen duten
sormena, enpatia eta aurreikuspena behar ditu.
04:14
that our species share.
79
254414
2250
Webgune honi buruz

Gune honek ingelesa ikasteko erabilgarriak diren YouTube bideoak aurkeztuko dizkizu. Mundu osoko goi mailako irakasleek emandako ingeleseko ikasgaiak ikusiko dituzu. Egin klik bikoitza bideo-orri bakoitzean bistaratzen diren ingelesezko azpitituluetan, hortik bideoa erreproduzitzeko. Azpitituluak bideoaren erreprodukzioarekin sinkronizatuta mugitzen dira. Iruzkin edo eskaerarik baduzu, jar zaitez gurekin harremanetan harremanetarako formulario hau erabiliz.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7