How smart are orangutans? - Lu Gao

Đười ươi thông minh như thế nào? - Lu Gao

Translator: Anh Pham Reviewer: Phu M. Dinh

Fu Manchu was one of the most notorious escape artists

Fu Manchu là một trong những nghệ sĩ thoát thân nổi tiếng nhất

at the Omaha Zoo in the 1960s.

tại vườn thú Omaha vào những năm 1960.

But he wasn't a performer,

Nhưng anh ta không phải là nghệ sĩ,

he was an orangutan.

anh ta là một con đười ươi.

The keepers who locked his enclosure every night

Nhân viên sở thú khóa chuồng của nó mỗi tối

were baffled to find him outside the next day

đều kinh ngạc khi thấy nó ở ngoài ngày hôm sau

hanging out with friends in a tree,

leo trèo cùng đám bạn trên cây,

or sunning on the roof.

hay tắm nắng trên mái nhà.

Only after installing cameras did they realize

Chỉ khi lắp camera họ mới biết

Fu Manchu had been picking the lock

Fu Manchu đã bẻ khóa

with a metal wire that he kept hidden under his cheek pouch.

bằng một thanh kẽm mà nó giấu ở dưới lớp da trên má.

The keepers shouldn't have been surprised at Fu Manchu's cunningness.

Đáng lẽ họ không nên ngạc nhiên như thế trước sự khôn khéo của Fu Manchu.

Along with our other great ape cousins,

Cùng với những anh em nhà khỉ khác,

the gorillas,

như khỉ đột,

chimps,

tinh tinh,

and bonobos,

và khỉ bonobo,

they belong to our Hominidae family tree,

chúng thuộc họ Vượn Người,

which stretches back 14 million years.

đã có mặt từ cách đây 14 triệu năm.

But it's not just their striking red hair

Không chỉ bởi màu lông đỏ rực

that makes orangutans unique among our cousins.

làm chúng khác biệt với các loài khác.

As the only great apes from Asia,

Là loài linh trưởng lớn duy nhất ở Châu Á,

orangutans have adapted to a life high in the rain forest canopies.

đười ươi đã thích nghi với cuộc sống ở trên cao trong rừng nhiệt đới.

Many of the skills they learn are transmitted through the special bond

Hầu hết các kĩ năng chúng biết được di truyền qua mối quan hệ đặc biệt

they have with their mothers,

giữa con con và con mẹ,

the most extended in the animal kingdom next to humans.

mối liên kết mạnh mẽ nhất với loài vật so với con người.

Orangutan mothers usually give birth to one baby at a time,

Mẹ đười ươi thường chỉ sinh một con khi mang thai,

waiting up to eight years before having another.

và sau tám năm mới sinh con thứ hai.

This gives the young,

Điều này giúp đười ươi con

who begin as fully dependent infants,

là con con duy nhất,

plenty of time to learn how to climb

có dư thời gian để học leo trèo

and distinguish the hundreds of plants and fruits that make up their diet.

và phân biệt hàng trăm loại cây và quả trong chế độ ăn uống của chúng.

Female orangutans even stay with their mothers into their teen years

Đười ươi cái còn ở lại với mẹ của mình tới những năm phát triển

to learn child-rearing.

để học cách nuôi con.

As they grow up, orangutans also develop a complex set of cooperative social skills

Khi lớn lên, chúng cũng phát triển những bộ kĩ năng hợp tác xã hội phức tạp

by interacting with their peers and siblings.

bằng cách tương tác với đồng loại và anh em trong nhà.

Much like ourselves,

Giống như chúng ta,

young orangutans involuntarily mimic the facial expressions

đười ươi con vô thức lặp lại biểu cảm khuôn mặt

and emotions of their playmates,

và trạng thái của bạn bè chúng,

with behaviors that closely parallel human smiling and laughter.

với hành vi gần như đồng nhất với nụ cười và tiếng cười của con người.

Once they finally venture out on their own,

Khi đã trưởng thành để tự lập,

orangutans continue to develop their resourcefulness,

đười ươi tiếp tục phát triển kĩ năng,

putting the skills they've learned into practice.

áp dụng lý thuyết vào thực hành.

Adults build a new nest each night by carefully weaving twigs together,

Con trưởng thành làm tổ mới mỗi đêm bằng cách cẩn thận đan các cành khô lại,

topping them with soft leaves, pillows, and blankets.

rồi đặt lá mềm lên trên làm gối và chăn.

This process requires dexterity, coordination, and an eye for design.

Việc này đòi hỏi sự khéo tay, biết sắp xếp, và khả năng thiết kế.

Orangutans also use a variety of tools to make their lives in the jungle easier.

Đười ươi cũng dùng nhiều loại công cụ giúp cho cuộc sống trong rừng dễ dàng hơn.

They turn branches into fly swatters and back scratchers,

Chúng dùng cành cây để đuổi ruồi và gãi lưng,

construct umbrellas when it rains,

làm dù khi trời mưa,

make gloves from leafy pads,

làm găng tay từ những lá to bản,

and even use leaves as bandages to dress their wounds.

thậm chí dùng lá cây làm băng khi bị thương.

But orangutan intelligence goes far beyond jungle survival.

Nhưng trí khôn của chúng thì vượt xa đời sống trong rừng rậm.

Research in controlled environments has shown that orangutans are self-aware,

Nghiên cứu trong môi trường kiểm soát cho thấy đười ươi có khả năng tự nhận thức

being one of the few species to recognize their own reflections.

là một trong số ít loài tự nhận ra hình phản chiếu của mình.

They also display remarkable foresight, planning, and cognition.

Chúng có khả năng tiên đoán, lên kế hoạch và nhận biết đáng kinh ngạc.

In one experiment, researchers taught an orangutan to use a straw

Trong một thí nghiệm, nhà nghiên cứu dạy một con đười ươi sử dụng ống hút

to extract his favorite fruit soup from a box.

để hút nước trái cây mà nó yêu thích trong một cái hộp.

That orangutan was later given the choice between the straw

Sau đó nó được cho lựa chọn giữa cái ống hút

or a grape that could be eaten right away,

và một quả nho có thể ăn được ngay,

and he chose the straw just in case he was given another box of soup.

và nó đã chọn cái ống hút trong trường hợp nó lại được cho một hộp nước hoa quả nữa.

In another experiment, orangutans figured out how to reach peanuts

Trong một thí nghiệm khác, nó tự tìm ra cách lấy được đậu phộng

at the bottom of long tubes by spitting water into them.

ở dưới đáy một ống dài bằng cách phun nước vào nó.

While orangutans are able to pass cognitive tests with flying colors,

Mặc dù đười ươi vượt qua các bài kiểm tra trí khôn rất xuất sắc,

there are certain problems that they need our help to solve.

có một số vấn đề chúng vẫn cần sự trợ giúp của chúng ta.

Indonesia has the world's highest rate of deforestation,

Indonesia có tỉ lệ phá rừng cao nhất thế giới,

and millions of acres of rain forest are burned annually

với hàng triệu hecta rừng nhiệt đới bị thiêu rụi hàng năm

to support the logging and palm oil industries.

cung cấp nguyên liệu cho ngành gỗ và làm dầu thực vật.

Deforestation exposes the 30,000 orangutans remaining in the wild

Nạn phá rừng đẩy 30,000 đười ươi không còn chỗ cư trú

to poachers.

vào tay các kẻ săn bắt trộm

They kill mothers so that baby orangutans can be sold as exotic pets.

Chúng giết con mẹ để bán đười ươi con như là thú cưng quý hiếm.

But fortunately, the story often doesn't end here.

Nhưng may mắn là câu chuyện thường không kết thúc ở đó.

Orphans can be confiscated and given a second chance.

Những con non mồ côi được nuôi giữ và cho một cơ hội nữa.

At special forest schools, they recover from emotional trauma

Tại các trường học trong rừng đặc biệt, chúng phục hồi từ tổn thương tâm lý

and continue to develop essential life skills.

và tiếp tục phát triển các kĩ năng sống cần thiết.

Against all odds, these orphans demonstrate incredible resilience

Bất chấp tất cả, những con non mồ côi cho thấy sự kiên cường đáng nể phục

and readiness to learn.

và tính ham học hỏi.

In Malay, the word orangutan translates literally to "the person of the forest,"

Ở Malay, từ đười ươi được dịch có nghĩa là "người ở trong rừng,"

a reminder of our common lineage.

như lời nhắc nhở về tổ tiên chung.

And despite orangutans being some of the smartest animals on Earth,

Dù cho đười ươi có là loài vật thông minh nhất trên Trái Đất,

outsmarting their extinction requires the creativity, empathy, and foresight

để thoát nạn tuyệt chủng chúng cần sự sáng tạo, cảm thông, và tầm nhìn

that our species share.

mà loài người sở hữu.