What's the definition of comedy? Banana. - Addison Anderson

Translator: Lanya Kawa Reviewer: Daban Q. Jaff

What's the definition of comedy?

پێناسەی کۆمیدیا چییە؟

Thinkers and philosophers from Plato and Aristotle

بیرمەندان و فەیلەسوفان لە ئەفلاتوون و ئەرستۆوە

to Hobbes, Freud, and beyond,

تا هۆبز، فرۆید، وئەولاتریش،

including anyone misguided enough

هەر کەسێک دەگرێتەوە کە تەواو گومڕابێت

to try to explain a joke,

هەوڵدەدەن بۆ ئەوەی گاڵتەیەک ڕوون بکەنەوە،

have pondered it,

بیریان لێکردەوە،

and no one has settled it.

و کەس بڕیاری لەسەر نەداوە.

You're lucky you found this video to sort it out.

بەختت هەیە کە ئەم ڤیدیۆیەت دۆزییەوە بۆ ئەوەی پۆلێنی بکەیت.

To define comedy, you should first ask

بۆ پێناسەکردنی کۆمیدیا، پێویستە سەرەتا پرسیار بکەیت

why it seems comedy defies definition.

بۆچی وا دیارە کۆمیدیا بەرهەڵستی پێناسە دەکات.

The answer's simple.

وەڵامەکەی ئاسانە.

Comedy is the defiance of definition

کۆمیدیا بەرهەڵستکاری پێناسەیە

because definitions sometimes need defiance.

چونکە پێناسەکان زۆرکات پێویستیان بە بەرهەڵستیکارە.

Consider definition itself.

ڕەچاوی پێناسەی خۆیی دەکا.

When we define, we use language

ئێمە زمان بەکاردێنین، کاتێک پێناسە دەکەین

to set borders around a thing

بۆ دانانی سنورەکان بە دەوری شتێک

that we've perceived in the whirling chaos of existence.

کە ئێمە لە ئاژاوەی ئاڵۆزی بووندا هەستمان پێ کردووە.

We say what the thing means

دەڵێین شتەکە مانای چییە

and fit that in a system of meanings.

هەروەها ئەوە بگونجێنین لەناو سیستەمێک لە ماناکان.

Chaos becomes cosmos.

گەردوون دەبێتە ئاژاوە.

The universe is translated

گەردوون وەرگێڕدراوە

into a cosmological construct of knowledge.

بۆناو بنیاتێکی زانیاری زانستی گەردوونناسی.

And let's be honest,

و با ڕاستگۆبین،

we need some logical cosmic order,

پێویستمان بە هەندێک ڕێکخستنی گەردونی لۆجیکی هەیە،

otherwise we'd have pure chaos.

ئەگینا ئاژاوەی بێگەردمان دەبێت.

Chaos can be rough,

so we build a thing that we call reality.

ئاژاوە لەوانەیە قورس بێت،

بۆیە شتێک دروست دەکەین کە پێی دەڵێین ڕاستی.

Now think about logic and logos,

ئێستا بیر لە لۆژیک و لۆگۆکان بکەوە،

that tight knot connecting a word and truth.

ئەو گرێ توندە ڕاستی و وشە بەیەکەوە دەبەستێت.

And let's jump back to thinking about what's funny,

با بگەڕێینەوە بۆ بیرکردنەوە لەوەی کە چی پێکەنیناوییە،

because some people say it's real simple:

چونکەهەندێک کەس دەڵێن ئەمە زۆر سادەیە:

truth is funny.

ڕاستی پێکەنیناوییە.

It's funny because it's true.

پێکەنیناوییە چونکە ڕاستە.

But that's simplistic.

بەڵام ئەوە سادەیە.

Plenty of lies are funny.

درۆی زۆر پێکەنیناوییە.

Comedic fiction can be funny.

خەیاڵی کۆمیدی دەتوانێت پێکەنیناوی بێت.

Made-up nonsense jibberish is frequently hilarious.

زۆرجار قسەی بێمانایی دروستکراو دڵخۆشکەرە.

For instance, florp --

بۆ نمونە، florp

hysterical!

شێتانەیە!

And plenty of truths aren't funny.

هەروەها ڕاستی زۆر پێکەنیناوی نییە.

Two plus two truly equals four,

دوو کۆی دوو بە ڕاستی دەکاتە چوار،

but I'm not laughing just because that's the case.

بەڵام من پێنەکەنیم لەبەرئەوەی کە ئەوە تەنیا ‌حاڵەتێکە.

You can tell a true anecdote,

دەتوانیت چیرۆکێکی ڕاست بڵێیت،

but your date may not laugh.

بەڵام لەوانەیە بەروارەکەت پێنەکەنێت.

So, why are some untruths and only some truths funny?

کەواتە، بۆچی هەندێک ناڕاستی و تەنها هەندێک ڕاستی پێکەنیناویی؟

How do these laughable truths and untruths

چۆن ئەم ڕاستی و ناڕاستیە پێکەنیناویانە

relate to that capital-T Truth,

پەیوەنی بەو ڕاستیT هەیە،

ڕاستی گەردوونیی زاننیارییەکان و پێناسەکان؟

the cosmological reality of facts and definitions?

هەروەها چی وا لە هەموویان دەکات کە پێکەنیناویی بێت؟

And what makes any of them funny?

There's a Frenchman who can help,

پیاوێکی فەڕەنسی هەیە کە دەتوانێت یارمەتیت بدات،

another thinker who didn't define comedy

بیرکەرەیەکی تر کە پێناسەی کۆمیدیای نەکرد

because he expressly didn't want to.

چونکە ئەو بە ئاشکرا نەیدەویست.

Henri Bergson's a French philosopher

هێنری بێرگسۆن فەیلەسوفێکی فەڕەنسیە

who prefaced his essay on laughter

کە لەسەر پێکەنین وتەکەی خۆیدا

by saying he wouldn't define "the comic"

بە وتنی ئەوەی ئەو پێناسەی "کۆمیدیا " ناکات

because it's a living thing.

چونکە ئەوە شتێکی زیندووە.

He argued laughter has a social function

ئەو مشتومڕی پێکەنینی کرد کە کاری کۆمەڵایەتی هەیە

to destroy mechanical inelasticity

بۆ لەناوبردنی میکانیکی ناتەبایی

in people's attitudes and behavior.

لە هەڵسوکەوت و هەڵوێستی خەڵک.

Someone doing the same thing over and over,

یەکێک هەمان شت دەکات،

or building up a false image of themself and the world,

یان وێنەی ناڕاست لە خۆیان و جیهان دروست بکەن،

or not adapting to reality

یان خۆنەگونجاندن لەگەڵ ڕاستی

by just noticing the banana peel on the ground --

تەنها بە تێکردنی توێکڵی مۆز لەسەر زەوی

this is automatism,

ئەمە ئۆتۆماتیکیزمە،

ignorance of one's own mindless rigidity,

نەزانیی لە بێ ئەقڵی خۆیی،

and it's dangerous

و ئەوە مەترسیدارە

but also laughable

بەڵام هەروەها پێکەنیناوییە

and comic ridicule helps correct it.

هەروەها گاڵتەی کۆمیدی یارمەتی ڕاستکردنەوەی دەدات.

The comic is a kinetic, vital force,

کۆمیدیەکە هێزێکی زۆر گرنگە،

or elan vital,

یان elan vital،

that helps us adapt.

کە یارمەتیمان دەدات بۆ خۆگونجاندن.

Bergson elaborates on this idea

بێرگسۆن درێژەی بەو بیرۆکەیەدا

to study what's funny about all sorts of things.

بۆ ئەوەی بخوێنم کە چی پێکەنیناوییە دەربارەی هەموو شتەکان.

But let's stay on this.

At the base of this concept of comedy is contradiction

بەڵام لەسەر ئەمە بمێنەرەوە.

لە بنەچەی ئەم چەمکە کۆمیدیەدا دژ بەیەکن

between vital, adaptive humanity

لە نێوان مرۆڤایەتی زیندوو، خۆگونجاندندا

and dehumanized automatism.

و ئۆتۆماتیکی نا مرۆڤایەتی.

A set system that claims to define reality

سیستەمێکە کە بانگەشەی پێناسەکردنی ڕاستی دەکات

might be one of those dehumanizing forces

لەوانەیە یەکێک بێت لەو هێزە نا مرۆییانە

that comedy tends to destroy.

کە کۆمیدیا دەیەوێت لەناوی ببەت.

Now, let's go back to Aristotle.

ئێستا، با بگەڕێینەوە بۆ ئەرستۆ.

Not Poetics, where he drops a few thoughts on comedy,

نەک هۆنراوە، کە لەوێدا چەند بیرکردنەوەیەک لەسەر کۆمیدیا دائەبەزێت،

no, Metaphysics,

نا، مێتافیزیکی

the fundamental law of non-contradiction,

یاسای بنەڕەتی نادژ،

the bedrock of logic.

بەردی بناغەی لۆجیک.

Contradictory statements are not at the same time true.

لێدوانی دژ بەیەک لە یەک کاتدا ڕاست نین.

If A is an axiomatic statement,

ئەگەر A بەیانێکی بەڵگەنەویست بێت،

it can't be the case

ئەوە ناکرێت

that A and the opposite of A are both true.

کە A و پێچەوانەی A هەردووکیان ڕاستن بن.

Comedy seems to live here,

وا دیارە کۆمیدیا لێرە دەژی،

to subsist on the illogic

بۆ ژێردەستکردنی نالۆژیکی

of logical contradiction and its derivatives.

لە دژی لۆژیکی و دەتاشراوەکانی.

We laugh when the order we project on the world

پێدەکەنین کاتێک ئەو فەرمانەی لەسەر جیهان دایدەڕێژین

is disrupted and disproven,

تێکچووە و نەسەلمێنراوە،

like when the way we all act

وەک کاتێک کە ئێمە هەموومان بەو شێوەیە کار دەکەین

contradicts truths we don't like talking about,

پێچەوانەی ڕاستیەکان کە ئێمە پێمان خۆش نییە باسی بکەین،

or when strange observations we all make

یان کاتێک هەموومان تێبینی سەیروسەمەرە دروست دەکەین

in the silent darkness of private thought

لە تاریکی بێدەنگی بیریی تایبەتدا

are dragged into public by a good stand-up,

بە هەستانەوەیەکی باش ڕادەكێشرێن بۆناو خەڵک،

and when cats play piano,

هەروەها کاتێک پشیلەکان پیانۆ دەژەنن،

because cats that are also somehow humans

چونکە پشیلەکان کە بە جۆرێک لە مرۆڤەکانن

ڕاستیمان تێکبدە.

disrupt our reality.

بۆیە، ئێمە تەنها بە ڕاستی پێناکەنین،

So, we don't just laugh at truth,

بە چێژەوە پێدەکەنین،

we laugh at the pleasurable, edifying revelation of flaws,

incongruities,

بێ جیاوازی،

overlaps,

بەسەریەکدا،

and outright conflicts

و ناکۆکییە ڕاستەکان

in the supposedly ordered system of truths

لە سیستەمی دواکراوی ڕاستیەکان

we use to define the world and ourselves.

ئێمە بۆ پێناسەکردنی جیهان و خۆمان بەکاریدەهێنین.

When we think too highly of our thinking,

کاتێک زۆر بیر لە بیرکردنەوەمان دەکەین،

when we think things are true

کاتێک وا بیر دەکەینەوە کە شتەکان ڕاستن

just because we all say they're logos and stop adapting,

تەنها لەبەرئەوەی هەموومان دەڵێین کە ئەوان نیشانەنن و واز لە خۆ گونجاندنی دەهێنین،

we become the butt of jokes played on us

بووینە گاڵتەجار بە گاڵتەوە گاڵتەمان پێ دەکردن

by that wacky little trickster, chaos.

لەلایەن ئەو فێڵبازە بچووکە، بێ سەروبەرەوە.

Comedy conveys that destructive, instructive playfulness,

کۆمیدیا ئەو یاریە تێکدەر، ڕێنماییکەرە دەگەیەنێت،

but has no logical definition

بەڵام هیچ پێناسەیەکی لۆژیکی نییە

because it acts upon our logic

چونکە کار لەسەر لۆجیکی ئێمە دەکات

paralogically

نا لۆژیکی

from outside its finite borders.

لە دەرەوەی سنوری سنورداری خۆیی.

Far from having a definite definition,

دوور لە هەبوونی پێناسەیەکی دیاریکراو،

it has an infinite infinition.

بێکۆتایەکی بێ کۆتایی هەیە.

And the infinition of comedy

هەروەها بێ کۆتایی بوونی کۆمیدیا

is that anything can be mined for comedy.

ئەوەیە کە هەر شتێک بۆ کۆمیدیا بتوانرێت بیکەم.

Thus, all definitions of reality,

کەواتە، هەموو پێاسەکانی ڕاستی،

especially those that claim to be universal,

بەتایبەتی ئەوانەی بانگەشەی جیهانی بوون دەکەن،

logical,

لۆجیکی،

cosmic,

گەردوونی،

capital-T Truth

ڕاستیT (ژیان پێش مردن)

become laughable.

پێکەنیناوی دەبێت.