Can you solve the sea monster riddle? - Dan Finkel

Translator: bryar murshid Reviewer: Daban Q. Jaff

According to legend, once every thousand years

بەپێی ئەفسانەکان هەر هەزار ساڵ جارێک

a host of sea monsters emerges from the depths to demand tribute

خانەخوێی دڕندەکانی دەریا لە قوڵاییەکانەوە دەردەکەون بۆ داواکردنی باج

from the floating city of Atlantartica.

لە شاری ئەتلانتیکای سەرئاوکەوتوو.

As the ruler of the city, you’d always dismissed the stories…

وەک فەرمانڕەوای شارەکە، تۆ هەمیشە چیرۆکەکانت پشتگوێ خستووە....

until today, when 7 Leviathan Lords rose out of the roiling waters

هەتا ئەمرۆ، کاتێک ٧ دڕندەی زەبەلاح لە ئاوێکی توڕەوە دێنە دەرەوە و

and surrounded your city.

دەوری شارەکەت دەدەن.

Each commands 10 giant kraken,

هەر یەکێکیان فەرمانڕەوای ١٠ هەشت پێی زەبەلاح دەکات،

هەر هەشت پێیەکی زەبەلاحیش ١٢ پەری دەریای لەگەڵە.

and each kraken is accompanied by 12 mermites.

Your city’s puny army is hopelessly outmatched.

سوپای بچوکی شارەکەت بەنائومێدیەوە لێیان دەبردرێتەوە.

You think back to the legends.

تۆ بیر لە ئەفسانەکانی ڕابردوو دەکەیتەوە.

In the stories, the ruler of the city saved his people

لە چیرۆکەکاندا، فەرمانڕەوای شارەکە گەلەکەی خۆی ڕزگار کردووە

by feeding the creatures a ransom of pearls.

بەپێدانی سندوقێک مرواری بە بونەوەرەکان.

The pearls would be split equally between the leviathans lords.

مرواریەکان بە یەکسانی لە نێوان دڕندە دەسەڵاتدارەکان دەبەش دەکرێن.

Each leviathan would then divide its share into 11 equal piles, keeping one,

هەر دڕندەیەک بەشەکەی بە یەکسانی بەسەر ١١ بەشی تردا دەبەش دەکات، دانەیەکیش بۆ

and giving the other 10 to their kraken commanders.

خۆی هەڵدەگرێت، ١٠ بەشەکەی تر دەدات بە هەشت پێیە فەرمانبەرەکانی.

Each kraken would then divide its share into 13 equal piles,

هەر هەشت پێیەکیش بەشەکەی بەسەر ١٣ بەشی یەکساندا دابەش دەکات،

keeping one, and distributing the other twelve to their mermite minions.

دانیەک هەڵدەگرێت، ئەوانی تر دەدات بە ١٢ پەری دەریاییە خزمەتکارەکانی.

If any one of these divisions left an unequal pile or leftover pearl,

ئەگەر هەر یەکێک لەو بەشانە دیار نەمێنێت یان بە نایەکسانی دابەش بکرێت،

the monsters would pull everyone to the bottom of the sea.

دڕندەکان هەموو کەسانەکان نوقمی بنی ئاوەکە دەکەن.

Such was the fate of your fabled sister city.

وەکو چارەنوسی جادوگەری ئەفسانەیی شارەکە.

You rush to the ancient treasure room and find five chests,

رادەکەیت بۆ ژووری گەنجینە و پێنج سندوق دەدۆزیتەوە،

each containing a precisely counted number of pearls

هەریەکێکیان ژمارەیەکی زۆر مرواری تیایە

prepared by your ancestors for exactly this purpose.

ئامادەکراوە لەلایەن باوباپیرانت بۆ ئەم مەبەستە.

Each of the chests bears a number telling how many pearls it contains.

هەر یەکێک لەو سندوقانە هێماکراوە کەدەڵێت چەنێک مرواری تیایە.

Unfortunately, the symbols they used to write digits 1,000 years ago

بەداخەوە، هێماکان کە ١٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا بۆ نوسین بەکار دەهات

have changed with time,

لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا گۆڕاوە،

and you don’t know how to read the ancient numbers.

تۆ نازانیت کە چۆن ژمارە کۆنەکان بخوێنیتەوە.

With hundreds of thousands of pearls in each chest, there’s no time to recount.

لەگەڵ هەبوونی سەدان و هەزاران مرواری لە سندوقێکدا، کاتت نییە بۆ دوبارە ژماردنیان.

One of these chests will save your city

یەکێک لەو سندوقانە شارەکەت ڕزگار دەکات

and the rest will lead to its certain doom.

ئەوانی تر دەبێتە هۆی ئەوەی کە سزایەکی دیاریکراوی خۆی هەبێت.

Which do you choose?

کامیان هەڵدەبژێریت؟

Pause the video to figure it out yourself.

ڤیدۆکە بووەستێنە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی خۆت بکەیت.

Answer in 3

وڵامەکە لە ٣ چرکەدا

Answer in 2

وڵامەکە لە ٢ چرکەدا

Answer in 1

وەڵامەکە لە ١ چرکەدا

There isn’t enough information to decode the ancient Atlantartican numeral system.

زانیاریمان نییە بۆ لێکدانەوەی هێما کۆنە ئەتلەنتارتیکیەکان بە سیستەمێکی ژمارەیی.

But all hope is not lost,

بەڵام هەموو هیواکان لەدەست نەچوون،

because there’s another piece of information those symbols contain:

چونکە پارچەیەکی تری زانیاری هەیە کە ئەم هێمایەیان لەخۆیان گرتووە:

patterns.

شێوەکان.

If we can find a matching pattern in arabic numerals,

ئەگەر بتوانین لە ژمارەکانی عەرەبیدا شێوازی هاوشێوە بدۆزینەوە،

we can still pick the right chest.

دەتوانین سندوقی ڕاست هەڵبژێرین.

Let’s take stock of what we know.

با ئەو شتانەی کە دەیانزانین کۆیانبکەینەوە.

A quantity of pearls that can appease the sea monsters

ژمارەیەک لە مرواری کە دەتوانێت دڕندەکانی دەریا هێمن بکاتەوە

must be divisible by 7, 11, and 13.

دەبێت دابەش بکرێت بەسەر ٧، ١١ و ١٣ دا.

Rather than trying out numbers at random,

لەجیاتی ئەوەی بە هەڕەمەکی دابەشی بکەیت،

let’s examine ones that have this property

با دانەیەک تاقیبکەینەوە کە ئەم خاسیەتەی هەیە

and see if there are any patterns that unite them.

بزانە کە ئایا هیچ شێوازێک هەیە کە یەکیان بخەین

Being divisible by 7, 11, and 13

کە دابەش بکرێن بەسەر ٧، ١١ و ١٣ دا

means that our number must be a multiple of 7, 11, and 13.

مانای ئەوەیە ژمارەکانمان دەبێ لێکدانی ٧، ١١ و ١٣ بکرین.

Those three numbers are all prime, so multiplying them together

ئەم سێ ژمارەیە هەرسێکیان بنچینەن، کەواتە لێکدانی یەکتریان بکە

will give us their least common multiple: 1001.

لێکدانیان ژمارەیەکی باومان دەداتێ: ١٠٠١.

That’s a useful starting place

ئەمە بەشێکی گرینگە بۆ دەستپێکردن

because we now know that any viable offering to the sea monsters

چونکە ئێمە ئێستا دەزانین کە هەر پێشکەش کردنێکی گونجاو بۆ دڕندەکانی دەریا

must be a multiple of 1001.

پێویستە لێکدانی ١٠٠١ بکرێت.

Let’s try multiplying it by a three digit number,

با هەوڵبدەین لێکدانی سێ ژمارەییەکی بکەین،

تەنها بۆ ئەوەی هەستێک بەدەست بهێنین بۆ ئەو شته‌ی بەدەستی دەهێنین.

just to get a feel for what we might get.

If we try 861 times 1001, we get 861,861,

ئەگەر ئێمە هەوڵ بدەین ٨٦١ لێکدانی ١٠٠١ بکەین ئەوا ٨٦١,٨٦١ مان دەست دەکەوێت،

and we see something similar with other examples.

هەمان شتی هاوشێوە دەبینین لە نمونەکانی تریش.

It’s a peculiar pattern.

ئەمە شێوازێکی سەیرە.

Why would multiplying a three-digit number by 1001

بۆچی بە لێکدانی سێ ژمارەییەک لە ١٠٠١

end up giving you two copies of that number,

دوو لەبەرگیراوەی ئەو ژمارەیەت دەداتێ،

written one after the other?

یەک لەدوای یەک نوسراون؟

Breaking down the multiplication problem can give us the answer.

شیکردنەوەی کێشەی لێکدانەکان دەتوانێت وەڵامەکەمان پێ بدات.

1001 times any number x is equal to 1000x + x.

١٠٠١ لێکدانی هەر ژمارەیەک x یەکسانە ١٠٠٠x + x.

For example, 725 times 1000 is 725,000, and 725 x 1 is 725.

بۆ نمونە، ٧٢٥ لێکدانی ١٠٠٠ دەکاتە ٧٢٥,٠٠٠ و ٧٢٥ × ١ دەکاتە ٧٢٥.

So 725 x 1001 will be the sum of those two numbers: 725,725.

کەواتە ٧٢٥ × ١٠٠١ دەکاتە کۆی ئەو دوو ژمارەیە: ٧٢٥,٧٢٥.

And there’s nothing special about 725.

هیچ شتێکی تایبەت نییە دەربارەی ٧٢٥.

Pick any three-digit number,

هەر سێ ژمارەیەکی تر دەستنیشان بکە,

and your final product will have that many thousands, plus one more.

کۆتا ئەنجامی تۆ هەزارانی دەبێت، کۆی یەک دانەی تر.

Even though you don’t know how to read the numbers on the chests,

هەرچەندە نازانیت کە چۆن ژمارەی سەر سندوقەکان بخوێنیتەوە.

you can read which pattern of digits represents a number divisible by 1001.

دەتوانیت ئەو شێوازە سێ ژمارەیە بخوێنیتەوە کە دابەشکراوە بەسەر ١٠٠١ دا.

As with many problems, trying concrete examples can give you an intuition

لەگەڵ چەندین کێشەدا، هەوڵدان لەگەڵ نمونەی ژمارە نەگۆڕەکان ژیریت پێ دەبەخشێت

for behavior that may at first look abstract and mysterious.

بۆ ئەو ڕەفتارانەی ڕەنگە لەسەرەتادا ئاڵۆز و ناپتەو دیار بن.

The monsters accept your ransom and swim back down to the depths

دڕندەکان پێشکەشکردنەی تۆ قبوڵ دەکەن و بۆ خوارەوە بەرەو قوڵاییەکان مەلە دەکەن

for another thousand years.

بۆ هەزار ساڵی تر.

With the proper planning,

لەگەڵ ئەو پلانە گونجاوەی کە

that should give you plenty of time to prepare for their inevitable return.

پێویستە کاتێکی زۆرت پێ بدات بۆ خۆ ئامادەکردن بۆ گەڕانەوە مسۆگەرەکەیان.