Meet the bluefin tuna, the toughest fish in the sea - Grantly Galland and Raiana McKinney

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

What’s as big as a polar bear, swallows its prey whole,

چ شتێک وەک ورچی جەمسەری گەورەیە، هەموو نێچیرەکانی قووت دەدات،

and swims at 40 miles an hour?

و چل میل مەلە دەکات لە کاتژمێرێکدا؟

It’s not a shark or a killer whale.

ئەوە قڕش یان نەهەنگی بکوژ نییە.

It’s the Atlantic bluefin tuna.

ئەوە ماسی تونەی گەورەی ئەتڵەسییە.

The largest and longest-lived of the 15 tuna species,

گەورەترین و خاوەن درێژترین تەمەنە لە 15 جۆری تونا،

the Atlantic bluefin has a unique set of adaptations

تونەی گەورەی ئەتڵەسی کۆمەڵێک خۆگونجاندنی بێوێنەی هەیە

that make it one of the most dominant predators in the ocean.

کە دەیکاتە یەکێک لە زاڵترین دڕندەکان لە زەریا.

It starts as a tiny hatchling in the Gulf of Mexico or the Mediterranean Sea,

وەک بێچویەکی بچوک دەست پێدەکات لە کەنداوی مەکسیکۆ یان دەریای ناوەڕاست،

no bigger than a human eyelash.

لە برژانگی مرۆڤ گەورەتر نییە.

Within its first year of life,

لە یەکەم ساڵی ژیانیدا،

It develops something known as regional endothermy—

شتێک گەشە پێدەدات پێی دەوترێت ئیندۆتێرمی ناوچەیی_

the ability to regulate its body temperature.

توانای ڕێکخستنی پلەی گەرمی جەستەی.

An Atlantic bluefin gets oxygen from cold ocean water using its gills.

تونەی ئەتڵەسی ئۆکسجین لە ئاوی ساردی زەریا وەردەگرێت بە بەکارهێنانی ڕیشوەکانی.

This process cools its blood.

ئەو کردارە خوێنەکەی سارد دەکاتەوە.

Then, heat the tuna generates swimming and hunting warms the blood.

دواتر، گەرمبوونی تونەکە دەبێتە هۆی مەلەکردن و ڕاوکردن خوێن گەرم دەکات.

In most fishes, this heat would be lost back out into the ocean through the gills.

لە زۆربەی ماسیەکان، ئەو گەرمییە لەناو دەچێت بە گەڕانەوە بۆ زەریا لەڕێی ڕیشوەکان.

But in the Atlantic bluefin,

بەڵام لە تونەی گەورەی ئەتڵەسی،

a mechanism called countercurrent exchange traps the heat.

میکانیزمێک پێی دەوترێت ئاڵوگۆڕی پێچەوانە گەرمییەکە گڵ دەداتەوە.

Cold blood on its way to the large swimming muscles

خوێنی سارد ئامادەیە بۆ ماسولکە گەورەکانی مەلەکردن

passes close to warm blood leaving those muscles

بەنزیک خوێنی گەرم تێدەپەڕێت ئەو ماسولکانە جێدێڵێت

in a specialized network of blood vessels known as a rete mirabile.

لە تۆڕێکی تایبەتی دەماری خوێن ناسراوە بە ڕیت میرەبڵ.

Here the heat “jumps” to the cold blood and stays in the body.

لێرەدا گەرمیەکە دەچێتە خوێنە ساردەکە و لە جەستەدا دەمێنێتەوە.

This makes bluefin one of the few warm-blooded fishes,

ئەوە تونەی گەورە دەکاتە یەکێک لە ماسیە خوێن گەرمە کەمەکان،

a huge advantage in the marine environment.

سودێکی گەورە لە ژینگەی دەریایدا.

Cold-blooded animals whose body temperature

ئاژەڵە خوێن ساردەکان پلەی گەرمی جەستەیان

depends entirely on the environment become sluggish in colder waters.

بەتەواوەتی پشت بە ژینگە دەبەستێت لە ئەوە ساردترەکان تەمەڵ دەبێت.

But a bluefin’s ability to keep warm means it has sharper vision,

بەڵام توانای تونەی گەورە بۆ بەگەرمی مانەوە مانای وایە بینینێکی تێژتری هەیە،

can better process information, and can swim faster than its prey.

دەتوانێت زانیاری باشتر جێبەجێ بکات، و دەتوانێت لە نێچیرەکانی خێراتر مەلە بکات.

It thrives in cold, deep, subarctic water.

لە ئاوی قوڵ و ساردی جەمسەری گەشە دەکات.

Thanks to their warm bloodedness, their powerful muscles,

بەهۆی خوێنە گەرمەکەیان، ماسولکە بەهێزەکانیان،

and their streamlined torpedo shape

و شێوە خۆشڕەویە بۆمبیەکەیان

with fins that fold into grooves to reduce drag,

لەگەڵ پەڕەکان کە دەیپێچێتەوە بۆناو ڕێ ڕەوەکان بۆ کەمکردنەوەی ڕاکێشان،

bluefin tuna can reach speeds few other animals can match.

تونەی گەورە دەتوانێت بگاتە خێراییەک کەم لە ئاژەڵەکان دەتوانن بیگەنێ.

Their maximum speed of 40 miles per hour

زۆرترین خێراییان 40 میل لە کاتژمێرێکدا

is faster than that of a great white shark or orca whale,

خێراترە لە قڕشی سپی گەورە یان نەهەنگی ئۆرکا،

and even at their comfortable cruising speed,

و تەنانەت بە خێرایی ڕۆیشتنی ئاساییان،

they can cross the Atlantic in a couple months.

دەتوانن لە ئۆقیانوسی ئەتڵەسی بپەڕنەوە بەچەند مانگێک.

All this swimming requires a great deal of oxygen,

هەموو ئەو مەلەکردنە پێویستی بە ئەکسجینی زۆرە،

but the bluefin is adapted for this as well.

بەڵام تونەی گەورە بۆ ئەمەش گونجێندراوە.

The faster it swims, the more water passes over its gills,

تاوەکو خێراتر مەلەبکات ئاوی زیاتر بەسەر لموزەکەی تێپەڕ دەبێت،

and the more oxygen it can absorb from that water.

و ئۆکسجینی زیاتر دەتوانێت هەڵدەمژێت لە ئاوەکەدا.

This need for a constant flow of water

پێویستی بە بوونی لێشاوی بەردەوامی ئاو

means the tuna must always remain on the move.

مانای ئەوەیە کە پێویستە تونە هەمیشە لە جوڵەدا بێت.

It also means bluefin cannot suck prey into their mouths

هەروەها واتا تونەی گەورە ناتوانن نێچیر ڕاکێشێنە دەمیان

the way most other fishes do.

ئەو جۆرەی زۆربەی ماسیەکانی تر دەیکەن.

Instead, they must chase down their prey with their mouths open.

لە جیاتی ئەوە، دەبێت بەدەمی کراوەوە ڕاوی نێچیرەکانیان بنێن.

They eat smaller prey than most predators their size,

ئەوان نێچیرێکی بچووکتر لە زۆربەی ڕاوچیەکان بە قەبارەیان دەخۆن،

including squid, crustaceans, and smaller fish species like mackerel.

لەناویشیاندا هەشت پێ، قرژاڵ، و ماسیە بچوکەکانی تر وەک ماکڕێڵ.

The bluefin’s temperature-regulating ability

توانای ڕێکخستنی پلەی گەرمی تونە

doesn’t just make it a superior hunter— it gives it nearly unlimited range.

تەنیا نایکاتە ڕاوچییەکی باڵا_ نزیکەی مەودایەکی بێسنوری پێدەبەخشێت.

As soon as they’re strong enough to swim against the current,

هەر ئەوەندەی بەپێی پێویست بەهێزبوون بۆ مەلەکردن دژی تەوژم،

Atlantic bluefin leave the warm waters of their spawning grounds

تونەی ئەتڵەسی ئاوە گەرمەکان جێدێڵن بەهۆی زەمینەی گەراکانیان

and spend their lives hunting all over the Atlantic Ocean.

و ژیانی خۆیان بەسەر دەبەن بە ڕاوکردن لە تەواوی زەریای ئەتڵەسی.

Tunas from both the Gulf of Mexico and the Mediterranean Sea

تونەکان لە هەردوو کەنداوی مەکسیک و دەریای ناوەڕاست

frequent the same feeding grounds

دووبارە هەمان زەمینەی خواردن

and range from Brazil and Texas to Iceland and Senegal and beyond.

و ماوە لە بەڕازیل و تێکساس بۆ ئایسلاند و سەنیگاڵ و ئەولاتر.

But when the time comes to reproduce around age 10,

بەڵام کاتێک کاتەکە دێت بۆ وەچە خستنەوە لە دەورووبەری 10 ساڵی،

they always return to their sea of origin.

ئەوان هەمیشە دەگەڕێنەوە بۆ دەریای بنەڕەتی خۆیان.

Here, groups of males and females release millions of eggs and sperm

لێرە، کۆمەڵێک لە نێر و مێ ملیۆنان هێلکە و سپێرم بەڕەڵا دەکەنە

into the water.

ناو ئاوەکە.

They’ll migrate back and forth between feeding and spawning grounds

کۆچ دەکەن و بەرەو پێش دەچن لەنێوان ناوچەی خواردن و زەمینەی گەراکانیان

annually for the rest of their lives.

ساڵانە بۆ تەواوی ژیانیان.

Atlantic bluefin can live for over 40 years, growing all the while.

تونەی ئەتڵەسی دەتوانێت زیاتر لە چل ساڵ بژیەت، هەموو کاتیش گەشە دەکات.

The largest specimens are tens of millions of times heavier than when they hatched.

گەورەترین نموونەکان دەیان ملیۆن جار قوڕسترن لەوکاتەی بێچوبوون.

The same huge size that makes bluefin tuna indomitable in the ocean

هەمان قەبارەی گەورە کە تونەی گەورەی کردیتە نەبەزیو لە دەریادا

has made them vulnerable to one predator in particular: us.

خستوویەتیە بەر مەترسی بەتایبەت بۆ یەک ڕاوچی: ئێمە.

Humans have a long history of fishing Atlantic bluefin—

مرۆڤەکان مێژوویەکی درێژیان هەیە لە ڕاوکردنی تونەی گەورەی ئەتڵەسی_

it’s even stamped on ancient Greek coins.

تەنانەت لەسەر دراوی یۆنانی کۆن نەخشێنراوە.

But in recent decades, demand has skyrocketed

بەڵام لەم دەیانەی دوایدا، خواستەکە بەرزبۆوە

as bluefin are hunted for sashimi, sushi, and tuna steaks.

چونکە تونەی گەورە ڕاو دەکرێت بۆ ساشمی، سوشی، و گۆشتی تونە.

An individual fish can sell for $10,000 or more,

تاکە ماسیەک دەتوانێت بە 10,000$ یان زیاتر بفرۆشرێت،

promoting overfishing and illegal fishing.

بەرزکردنەوەی ڕاوکردنی ماسی و ڕاوکردنی نایاسای.

But if recent conservation efforts are redoubled and quotas are better enforced,

بەڵام ئەگەر هەوڵەکانی پاراستنی ئەو دواییە دووبارە بکرێتەوە و باشتر پابەندی پشکەکان

bluefin populations can begin to recover.

بن، ژمارەکانی تونەی گەورە دەتوانن دەست بکەن بە چاکبوونەوە.