The dark history of the overthrow of Hawaii - Sydney Iaukea

Translator: Ahmad Khallied Reviewer: Daban Q. Jaff

It was January 16th, 1895.

١٦ کانوونی دووەمی ١٨٩٥ بوو.

Two men arrived at Lili’uokalani’s door, arrested her,

دوو پیاو گەیشتنە دەرگای لیلی ئوکالانی، ئەویان دەستگیر کرد،

and led her to the room where she would be imprisoned.

و رابەریان کرد بەرەو ئەو ژوورەی لێی زیندانی دەکرا.

A group had recently seized power and now confiscated her diaries,

گروپێک تازە دەستیان بەسەر دەسەڵات و بەسەر ئەویشدا گرتووە.

ransacked her house, claimed her lands, and hid her away.

مەڵەکایان راماڵی و خاکەکەیان داگیر کرد، ئەویشیان دوورخستەوە.

Lili’uokalani was Hawaii’s queen.

لیلی ئۆکەلانی شاژنی ھاوای بوو.

And she ruled through one of the most turbulent periods of its history.

کە لە شڵەژاوتریین کاتەکاندا حەکمی دەکرد لە مێژوودا.

75 years earlier, American missionaries first arrived in Hawaii.

ئەمریکییەکان یەکەمین کەس بوون گەیشتنە (هەوای) پێش ٧٥ ساڵ.

They quickly amassed power, building businesses

and claiming arable land that they transformed into plantations.

بە خێرایی هێزیان گرتە دەست، داوای زەوییە کشتوکالیەکانیان کرد.

ئەوان لە نزیکەوە کاریان لەگەڵ کردن،

They worked closely with the ali’i,

or sacred Hawaiian nobility closely linked to the Gods.

یان خانەدانەکانی (هاوای) کە بەسترابونەوە بە خوداوەند.

The ali’i appointed missionaries to government roles

ئەو (عەلییە)ی دەستنیشانکرد بۆ گرتنە دەسەڵات

where they helped establish Hawaii as a sovereign kingdom

کە هەر ئەوان بوون (هەوایان) کرد بە شانیشینێکی دەسەڵاتدار

with a constitutional monarchy.

لەگەڵ پاشایەتییەکی دەستووری.

But once certain business opportunities emerged—

بەڵام هەرکە چەندین هەلی بازرگانی دەرکەوتن

namely, the prospect of exporting sugar to the US tariff-free—

بە دیاریکراوی، هەناردەکردنی شەکر بۆ بۆ ئەمریکا بابێ باج

some of their descendants shifted positions.

هەندێک لە نەوەکانیان شوێنەکانیان گۆری.

They formed a political group known as “the Missionary Party”

گروپێکی سیاسیان پێکهێنا بە ناوی( پارتی گاورەکان)

and began plotting to annex Hawaii, bringing it under US control.

و دەستیانکرد بە پلانگێری بۆ ئەوەی (هاوای) بێننە ژێر دەسەڵاتی ئەمریکا.

Lili’uokalani and her siblings were born into an ali’i family.

لیلی ئۆکەلانی و خوشک و براکانی لەدایک بوون لە خێزانێکی عەلییەکان.

In 1874, her brother, Kalākaua, ascended the throne,

لە ساڵی ١٨٧٤، براکەی (کاڵاکاوا) دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت،

but thirteen years into his reign, the emerging threat crystallized.

بەڵام لە ماوەی ١٣ سالی حوکم کردنی، چەندان هەرەشە دەرکەوتن.

The Missionary Party called a meeting where an all-white militia surrounded

پارتە سیاسییەکە داوای کۆبونەوەی کرد لەو شوێنەی میلیشیا سپی پێستەکان دەورەیان دا

and forced the king to sign new legislation.

و پاشایان ناچار کرد دەستورێکی تر پەیرەو بکات.

Later called the Bayonet Constitution,

کە پێی دەوترا دەستوری (بایۆنێت)،

it stripped Native Hawaiians of their rights,

مافی (هەوای)ە رەسەنەکانی داگیر کرد،

diminished the monarchy’s power,

دەسەڵاتی پاشایی کەمکردەوە،

and ceded control to this group of white businessmen.

گروپە بازرگانییە سپی پێستەکان کۆنترۆلیان گرتە دەست.

Four years later, King Kalākaua died,

چوار ساڵ دواتر، پادشا (کاڵاکاوا) مرد،

heartbroken, Lili’uokalani said,

لیلی ئۆکالانی دڵ شکاو وتی،

“by the base ingratitude of the very persons whose fortunes he had made.”

سوپاسگوزاری بۆ ئەو کەسە بێ ئەمەکانەی کە دروستی کردن.

Prepared to fight, she assumed the throne.

ئامادەبن بۆ جەنگ، ئەو تەختەکەی دەوێت.

Despite death threats and rumors of insurgency,

سەرەڕای هەرەشەکانی کوشتن و دەنگۆکانی یاخیبوون،

Queen Lili’uokalani was determined to restore power to her people—

شاژن (ئۆکالانی) دەیویست دەسەڵات بۆ خەلکی خۆی بگەرێنێتەوە

an estimated two thirds of whom had lost their voting rights.

خەمڵاندنی دەە لەسەر سێی ئەوانەی مافەکانیان لەدەست دابوو.

Flooded with requests for change, she authored a new constitution.

داوای گۆرانکارییان دەکرد، و دەستورێکی نوێی دانا.

But before she introduced it, the so-called “Committee of Safety,”

بەڵام پێش ئەوەی بیناسێنێت، رێخراوێک بەناوی (لیژنەی سەلامەتی)،

a new organization that consisted of many Missionary Party members,

کە رێخراوێکی نوێبوو لە چەندین ئەندامی پارتی گاورەکان پێکهاتبوو،

hatched another plot.

پلانێکی تریان دارشت.

Under the false pretense that this new constitution

لە ژێر بنچینەی هەڵە لە دەستورە نوێیەکەدا

endangered American property and lives,

ژیقنی خەلکی ئەمریکی خستە مەترسییەوە،

they staged a coup on January 17th, 1893.

کە لە ١٧ی کانوونی دووەم کودەتایان کرد.

More than 160 US Marines marched to the palace,

زیاتر لە ١٦٠ مارێنزی ئەمریکی گەیشتنە سەر شوێنەکە،

where the “Committee of Safety” removed Queen Lili’uokalani from office.

لەو شوێنەی لێژنەی سەلامەتی شاژن (ئۆکەلانی)یان لە ژوورەکەی لابرد.

Thousands of Hawaiian people protested,

هەزاران خەلکی (هاوای)خۆپیشاندانیان کرد،

some wearing hat bands reading, “Aloha ’Āina,” or “love of the nation.”

کە هەندێکیام هاواریان دەکرد (ئەلۆهایەکان) یان ( خۆشەویستی گەل).

The alleged “Provisional Government” declared Hawaii a Republic

گوایە ( حکەمەتی کاتی) کۆماری هەوای راگەیاند

the following year.

سالی دوای ئەوە.

They proclaimed that Hawaiians couldn’t vote

رایان گەیاند کە خەلکی (هەوای) ناتوانن دەنگ بدەن

or be government employees without signing a new “oath of allegiance.”

و ببنە ئەندامی حکومەت بەبێ ئەوەی واژووی سوێنخوارنە نوێیەکە بکەن.

Many refused.

زۆرێک رەتیانکردەوە.

The following year, some of Lili’uokalani’s supporters

سالی دواتر، هەندێک لە پشتگیرانی (لیلیئۆکەلانی)

attempted a counterrevolution.

هەولیان دا شۆش بەرپا بکەن.

The Republic responded brutally,

دەسەڵات بە دڕندانە وڵامی دانەوە،

jailing hundreds and sentencing six people to death.

سەدانیان لێ دەسگیر کردن و شەش دانەشیان حەکمی ئیحدامیان بۆ دەرچوو.

In exchange for their release,

لە بەرامبەر ئازاد کردنیان،

the Republic made Lili’uokalani sign a document

حکومەت پەراوێکی بە (لیلیئۆکەلانی) پڕکردەوە

that claimed to relinquish her throne, and they imprisoned her in the palace.

کە واز لە دەسەڵاتەکەی بێنێت و لە کۆشکەکەییدا زیندانی بکرێت.

Under constant guard, she composed songs expressing her love for her people

لە ژێر چاودێرییدا، ئەو لە کۆشکەکەیدا گۆرانی و ئاوازی بۆ گەلەکەی دەوت

and began making a patchwork quilt that told the story of her life.

و دەستی کرد بە کارەکە کە ژیانی ئەوەی دەگێرایەوە.

While she was only allowed news that had been reviewed by her jailers,

کە تەنها رێگەی پێ دەدرا سەیری هەواڵەکان بکات کە پێداچونەوەیان بۆ کراوە،

her supporters often brought her bouquets from the garden she’d dedicated to them,

لایەنگرانی زۆربەی کات چەپکێک گوڵیان بۆ دێنا لەو باخچەیەی بۆ ئەوانی تەرخان کردبوو،

wrapped in newspaper.

کە لە رۆژنامەدا پێچرابوو.

After 8 months, Lili’uokalani was placed under house arrest.

دوای هەشت مانگ، (لیلیئۆکەلانی) لە ماڵەکەیدا لە ژێر زیندانی ئازاد کرا.

As soon as it was lifted, she traveled to Washington, D.C.

هەرکە ئازاد کرا، یەکسەر گەشتی کرد بۆ واشنتۆن دی سی.

with Hawaiian nationalists and over 20,000 signatures.

لەگەل خەلکی هەوای و زیاتر لە ٢٠ هەزار واژوو.

There they successfully convinced Congress to halt the Republic’s annexation treaty.

لەوێ بە سەرکەوتوویی کۆنگریسیان قایل کرد بۆ وەستاندنی پەیمانی کۆمار.

But the following year, the Spanish-American War began.

بەڵام ساڵێک دواتر، جەنگی ئەمریکا- ئیسپانیا دەستی لێکرد.

Seeing Hawaii as a strategic military base,

(هەوای) بووە بنکەیەکی ستراتیژی سەربازی،

President William McKinley declared it a US territory on July 7th, 1898—

سەرۆک (ویلیام ماکنێلی) وەکو ناوچەیەکی ژێر دەسەڵاتی ئەمریکای لە قەڵەمدا لە ساڵی ١٨٩٨

breaking international law and devastating Queen Lili’uokalani and her people.

و شکاندنی یاسای نێودەوڵەتی و وێرانکردنی شاژن ئۆکەلانی و خەلکەکەی.

She spent the rest of her life petitioning for the restoration of her lands,

کە هەموو ژیانی تەرخانکردن بۆ گێرانەوەی زەوییەکانی،

Native Hawaiian rights, and national liberation.

و مافی (هاواییەکان)، و رزگارکردنی نەتەوەکەی.

When she died in 1917, these dreams were unrealized.

کاتێک مرد لە ساڵی ١٩١٧ هەموو خەونەکان لەناوچوون.

A member of the group that forced Queen Lili’uokalani out of office

تاکێکی ئەو گرووپەی شاژنی لە ئۆفیسەکەی دەرکرد

once declared, “If we are ever to have peace and annexation

جارێکیان گووتی، “ئەگەر ئێمە دەبێت ئاشتی و تەباییمان هەبێت

the first thing to do is obliterate the past.”

وەک یەکەم رێگا بۆ لەبیرکردنی رابردوو”.

They failed at this goal.

ئەوان لەمە سەرکەوتوو نەبوون.

Queen Lili’uokalani left a resilient legacy:

شاژن (ئۆکەلانی) وەسیەتێکی لە دوای خۆی بەخێهێشتبوو:

Her commitment to her land and people never wavered

کە پابەندبوونی بە خەلکەکەی و خاکەکەی هەرگیز نەگۆرا

and many Hawaiians continue to fight in her memory.

و چەندین خەڵکی هەوای بەردەوام بوون لە شەرکردن لەبەر ئەو.

Speaking of Hawaii’s children, Queen Lili’uokalani said,

دەربارەی منداڵەکانی (هاوای) ، شاژن ئۆکەلانی دەڵێت،

“It is for them that I would give the last drop of my blood.”

“ ئەمە لەبەر ئەوانە کەوا هەتا کۆتا دڵۆپ شەرمان کرد.”