Hunting for dinosaurs showed me our place in the universe | Kenneth Lacovara

Translator: Linh Nguyen Reviewer: Tuan Mach

How do you find a dinosaur?

Làm thế nào các bạn có thể tìm thấy một con khủng long?

Sounds impossible, doesn't it?

Nghe có vẻ không khả thi, phải không?

It's not.

Không đâu.

And the answer relies on a formula that all paleontologists use.

Và câu trả lời phụ thuộc vào công thức mà tất cả các nhà cổ sinh vật học sử dụng.

And I'm going to tell you the secret.

Và tôi sẽ nói cho các bạn bí quyết.

First, find rocks of the right age.

Đầu tiên, tìm những tảng đá đã có năm tuổi thích hợp

Second, those rocks must be sedimentary rocks.

Thứ hai, những tảng đá đó phải là đá trầm tích

And third, layers of those rocks must be naturally exposed.

Và thứ ba, các lớp của những tảng đá kia phải được phơi ra một cách tự nhiên

That's it.

Tất cả chỉ có vậy.

Find those three things and get yourself on the ground,

Tìm ba thứ đó và lăn lộn trên mặt đất,

chances are good that you will find fossils.

rất có thể các bạn sẽ tìm thấy hoá thạch.

Now let me break down this formula.

Bây giờ hãy để tôi giảng giải cho bạn về công thức này.

Organisms exist only during certain geological intervals.

Các sinh vật chỉ tồn tại ở những khoảng thời gian địa chất nhất định.

Vì vậy bạn phải tìm những tảng đá có năm tuổi thích hợp,

So you have to find rocks of the right age,

depending on what your interests are.

tuỳ thuộc vào mối quan tâm của bạn là gì.

If you want to find trilobites,

Nếu bạn muốn tìm bọ ba thuỳ,

you have to find the really, really old rocks of the Paleozoic --

bạn phải tìm những tảng đá có rất nhiều năm tuổi ở kỷ Đại Cổ Sinh

rocks between a half a billion and a quarter-billion years old.

những tảng đá có niên đại cách đây khoảng 500 - 250 triệu năm về trước

Now, if you want to find dinosaurs,

Bây giờ, nếu các bạn muốn tìm thấy khủng long,

don't look in the Paleozoic, you won't find them.

đừng tìm ở kỷ Đại Cổ Sinh, bạn sẽ không tìm thấy chúng đâu.

They hadn't evolved yet.

Chúng còn chưa tiến hoá.

You have to find the younger rocks of the Mesozoic,

Bạn phải tìm những tảng đá trẻ hơn hình thành ở Đại Trung Sinh,

and in the case of dinosaurs,

và trong trường hợp tìm khủng long,

between 235 and 66 million years ago.

đá phải cách đây 235 và 66 triệu năm về trước.

Now, it's fairly easy to find rocks of the right age at this point,

Khá dễ để tìm những tảng đá có niên đại thích hợp,

because the Earth is, to a coarse degree,

bởi vì địa chất trái đất, một cách thô sơ,

geologically mapped.

đã được khám phá.

This is hard-won information.

Đây là thông tin khó có được.

The annals of Earth history are written in rocks,

Lịch sử trái đất ẩn chứa bên trong những tảng đá,

từng chương xếp chồng lên nhau,

one chapter upon the next,

such that the oldest pages are on bottom

những chương lâu đời nhất nằm phía dưới

and the youngest on top.

và những chương mới nhất nằm phía trên.

Now, were it quite that easy, geologists would rejoice.

Nếu việc đó dễ dàng như vậy, các nhà địa chất sẽ rất vui mừng.

It's not.

Không phải vậy.

The library of Earth is an old one.

Thư viện của trái đất thì cũ kỹ.

Nó không có thủ thư để sắp xếp trật tự.

It has no librarian to impose order.

Operating over vast swaths of time,

Hoạt động qua những mảng thời gian rộng lớn,

myriad geological processes offer every possible insult

vô số quá trình địa chất có thể gây ra bất kỳ ảnh hưởng gì

to the rocks of ages.

đến các tảng đá cổ.

Most pages are destroyed soon after being written.

Nhiều trang bị huỷ hoại ngay sau khi được hình thành.

Some pages are overwritten,

Một vài trang thì bị ghi đè,

creating difficult-to-decipher palimpsests of long-gone landscapes.

gây khó khăn trong việc giải mã những khung cảnh đã mất từ lâu.

Pages that do find sanctuary under the advancing sands of time

Những trang tìm thấy nơi cư trú theo dòng thời gian

are never truly safe.

thì chưa thực sự được lưu giữ.

Unlike the Moon -- our dead, rocky companion --

Không giống như mặt trăng -- vệ tinh đầy đá, lạnh lẽo --

the Earth is alive, pulsing with creative and destructive forces

trái đất còn đang sống, xáo động bởi những lực kiến tạo và phá hủy

that power its geological metabolism.

cung cấp năng lượng cho quá trình trao đổi địa chất của nó

Lunar rocks brought back by the Apollo astronauts

Những phiến đá mặt trăng được mang về bởi các phi hành gia của Apollo

all date back to about the age of the Solar System.

tất cả tồn tại trong niên đại của Hệ Mặt Trời

Moon rocks are forever.

Đá mặt trăng vĩnh cửu.

Earth rocks, on the other hand, face the perils of a living lithosphere.

Ngược lại, đá ở trái đất đối mặt với các hiểm họa từ khối thạch quyển.

All will suffer ruination,

Tất cả sẽ bị phá hủy,

through some combination of mutilation, compression,

thông qua một vài sự kết hợp của quá trình cắt xén, nén,

folding, tearing, scorching and baking.

gấp, xé toạc, đốt và nướng.

Thus, the volumes of Earth history are incomplete and disheveled.

Do đó, cuốn sách về lịch sử Trái Đất thì chưa hoàn thiện và rối rắm.

The library is vast and magnificent --

Thư viện thì lớn và rất ấn tượng --

but decrepit.

nhưng cũ kỹ.

And it was this tattered complexity in the rock record

Và sự phức tạp cũ kỹ này nằm trong những phiến đá

that obscured its meaning until relatively recently.

mà ý nghĩa của nó thì thật sự khó hiểu cho đến tận ngày nay.

Nature provided no card catalog for geologists --

Thiên nhiên đã không cung cấp danh mục cho các nhà địa chất--

this would have to be invented.

danh mục này phải được tạo ra.

Five thousand years after the Sumerians learned to record their thoughts

5000 năm sau khi người Sume học cách ghi lại suy nghĩ của họ

on clay tablets,

trên những phiến đất sét,

the Earth's volumes remained inscrutable to humans.

những gì về Trái Đất vẫn còn bí hiểm với con người.

We were geologically illiterate,

Chúng ta không biết về địa chất,

unaware of the antiquity of our own planet

không biết gì về thời cổ đại của hành tinh của chúng ta

and ignorant of our connection

và không biết gì về mối liên kết của chúng ta

to deep time.

trong suốt thời gian dài.

It wasn't until the turn of the 19th century

Mãi cho đến khi bước sang thế kỷ 19

that our blinders were removed,

những mập mờ đó đã được xoá bỏ

first, with the publication of James Hutton's "Theory of the Earth,"

đầu tiên, với việc xuất bản ấn phẩm "Lý thuyết của Trái đất" của James Hutton,

in which he told us that the Earth reveals no vestige of a beginning

trong đó ông nói với chúng ta rằng Trái Đất không cho thấy dấu vết của sự bắt đầu

and no prospect of an end;

và không có viễn cảnh của một kết thúc;

and then, with the printing of William Smith's map of Britain,

và sau đó, với việc in bản đồ Vương Quốc Anh của William Smith

the first country-scale geological map,

bản đồ địa chất quy mô quốc gia đầu tiên,

giving us for the first time

cho phép chúng ta lần đầu tiên--

predictive insight into where certain types of rocks might occur.

tiên đoán về nơi một số loại đá nhất định có thể xuất hiện.

After that, you could say things like,

Sau đó, bạn có thể nói những câu như,

"If we go over there, we should be in the Jurassic,"

"Nếu chúng ta tới đó, chúng ta phải ở trong kỷ Jura,"

or, "If we go up over that hill, we should find the Cretaceous."

hoặc, "Nếu chúng ta đi lên trên ngọn đồi đó, chúng ta phải ở kỷ Phấn Trắng."

So now, if you want to find trilobites,

Vậy bây giờ, nếu bạn muốn tìm bọ ba thùy,

get yourself a good geological map

tìm cho mình một bản đồ địa chất tốt

and go to the rocks of the Paleozoic.

và đi tới những tảng đá của kỷ Đại Cổ Sinh.

If you want to find dinosaurs like I do,

Nếu bạn muốn tìm những con khủng long như tôi,

find the rocks of Mesozoic and go there.

tìm thấy những tảng đá của Đại Trung Sinh và đi đến đó.

Tất nhiên bây giờ, bạn chỉ có thể kiếm được một hóa thạch trong đá trầm tích,

Now of course, you can only make a fossil in a sedimentary rock,

a rock made by sand and mud.

đá hình thành từ cát và bùn.

You can't have a fossil

Bạn không thể có được hóa thạch

in an igneous rock formed by magma, like a granite,

trong đá hỏa sinh được hình thành bởi dung nham, giống như đá granit,

or in a metamorphic rock that's been heated and squeezed.

hay trong một tảng đá bị biến chất do bị nung và nén.

And you have to get yourself in a desert.

Và bạn phải tới sa mạc.

It's not that dinosaurs particularly lived in deserts;

Không phải vì loài khủng long sống nhiều trong các sa mạc;

they lived on every land mass

chúng sống trên mọi vùng đất

and in every imaginable environment.

và trong mọi môi trường có thể tưởng tượng được.

It's that you need to go to a place that's a desert today,

Bạn cần phải đi đến một sa mạc ngày hôm nay,

a place that doesn't have too many plants covering up the rocks,

một nơi mà không có quá nhiều cây bao trùm lên những tảng đá,

and a place where erosion is always exposing new bones at the surface.

và một nơi mà sự xói mòn luôn làm lộ ra những mẩu xương mới ở bề mặt.

So find those three things:

Vì vậy hãy tìm ba thứ đó:

rocks of the right age,

đá đúng niên đại,

that are sedimentary rocks, in a desert,

đá trầm tích, ở sa mạc,

and get yourself on the ground,

và lăn lộn trên mặt đất,

and you literally walk

và bạn phải đi bộ

until you see a bone sticking out of the rock.

cho đến khi thấy xương nhô ra khỏi đá.

Here's a picture that I took in Southern Patagonia.

Dưới đây là một bức ảnh mà tôi đã chụp ở phía Nam Patagonia.

Every pebble that you see on the ground there

Mỗi viên sỏi mà bạn nhìn thấy trên mặt đất

is a piece of dinosaur bone.

là mẩu nhỏ của xương khủng long.

So when you're in that right situation,

Vì vậy, khi bạn đang ở đúng thời điểm,

it's not a question of whether you'll find fossils or not;

bạn không cần băn khoăn sẽ tìm thấy các hóa thạch hay không;

you're going to find fossils.

bạn sẽ tìm thấy hóa thạch.

The question is: Will you find something that is scientifically significant?

Câu hỏi đặt ra là: bạn sẽ tìm thấy cái gì đó có ý nghĩa khoa học?

And to help with that, I'm going to add a fourth part to our formula,

Và để giải quyết việc đó, tôi sẽ thêm phần thứ tư vào công thức của chúng ta,

which is this:

đó là:

get as far away from other paleontologists as possible.

tránh càng xa các nhà cổ sinh vật học khác càng tốt

(Laughter)

(Cười)

It's not that I don't like other paleontologists.

Không phải là tôi không thích các nhà cổ sinh vật học khác.

When you go to a place that's relatively unexplored,

Khi bạn đi đến một nơi nhìn chung chưa bị khám phá,

you have a much better chance of not only finding fossils

bạn có một cơ hội tốt hơn không chỉ tìm kiếm hóa thạch

but of finding something that's new to science.

mà còn có thể tìm thấy một cái gì đó mới mẻ với khoa học

So that's my formula for finding dinosaurs,

Đó là công thức tìm khủng long của tôi,

and I've applied it all around the world.

và tôi đã áp dụng nó trên toàn thế giới.

In the austral summer of 2004,

Vào mùa hè năm 2004,

I went to the bottom of South America,

tôi đã đi đến dưới cùng của Nam Mỹ,

to the bottom of Patagonia, Argentina,

tới dưới cùng của Patagonia, Argentina,

to prospect for dinosaurs:

để tìm kiếm khủng long:

a place that had terrestrial sedimentary rocks of the right age,

một nơi mà có đá trầm tích đúng niên đại,

in a desert,

trong một sa mạc,

a place that had been barely visited by paleontologists.

một nơi rất ít có các nhà cổ sinh học ghé thăm.

And we found this.

Và chúng tôi đã tìm thấy nó.

This is a femur, a thigh bone,

Đây là xương đùi

of a giant, plant-eating dinosaur.

của một con khủng long ăn thực vật khổng lồ.

That bone is 2.2 meters across.

Xương dài 2.2m.

That's over seven feet long.

Dài hơn 7 feet.

Now, unfortunately, that bone was isolated.

Thật không may là cái xương ở nơi rời rạc.

We dug and dug and dug, and there wasn't another bone around.

Chúng tôi đã đào, đào và đào, và không có môt cái xương nào khác xung quanh

But it made us hungry to go back the next year for more.

Nhưng nó khiến chúng tôi mong muốn trở lại vào năm sau.

And on the first day of that next field season,

Và vào ngày đầu tiên của mùa khai quật tiếp theo đó,

I found this: another two-meter femur,

Tôi đã tìm thấy thứ này: một cái xương đùi 2m khác

only this time not isolated,

lần này nó không bị rời rạc.

this time associated with 145 other bones

lần này còn có 145 xương khác

of a giant plant eater.

của một loài ăn thực vật khổng lồ.

And after three more hard, really brutal field seasons,

Và sau ba mùa khai quật khó khăn, cực nhọc

the quarry came to look like this.

các mỏ đá trông giống thế này.

And there you see the tail of that great beast wrapping around me.

Và ở đó bạn thấy đuôi của con thú to lớn đó quấn quanh tôi.

The giant that lay in this grave, the new species of dinosaur,

Gã khổng lồ nằm trong mộ này, loài mới của khủng long,

we would eventually call "Dreadnoughtus schrani."

chúng tôi cuối cùng đã gọi nó "Dreadnoughtus schrani"

Dreadnoughtus was 85 feet from snout to tail.

Dreadnoughtus dài 85 feet từ mũi đến đuôi.

It stood two-and-a-half stories at the shoulder,

Chiều cao tới vai khoảng 2.5 tầng nhà,

and all fleshed out in life, it weighed 65 tons.

và suốt cuộc đời chúng được vỗ béo, nó nặng 65 tấn.

People ask me sometimes, "Was Dreadnoughtus bigger than a T. rex?"

Đôi khi người ta hỏi tôi "Dreadnoughtus có lớn hơn T.rex không?"

That's the mass of eight or nine T. rex.

Đó là khối lượng của tám, chín con T. rex.

Now, one of the really cool things about being a paleontologist

Một trong những điều thú vị khi làm một nhà cổ sinh vật học

is when you find a new species, you get to name it.

là khi bạn tìm thấy một loài mới, bạn có thể đặt tên cho nó.

And I've always thought it a shame that these giant, plant-eating dinosaurs

Và tôi luôn nghĩ đó là một sự xấu hổ rằng những con khủng long to lớn, ăn thực vật

are too often portrayed as passive, lumbering platters of meat

thường được miêu tả là thụ động, ì ạch

on the landscape.

trên mặt đất.

(Laughter)

(Cười)

They're not.

Chúng không như vậy.

Big herbivores can be surly, and they can be territorial --

Động vật ăn cỏ lớn có thể cáu kỉnh, và chúng có thể bảo vệ lãnh thổ--

you do not want to mess with a hippo or a rhino or a water buffalo.

bạn không muốn gây rối với một con hà mã hay tê giác hoặc một con trâu nước.

The bison in Yellowstone injure far more people than do the grizzly bears.

Một con bò rừng ở Yellowstone làm thương nhiều người hơn những con gấu xám.

So can you imagine a big bull, 65-ton Dreadnoughtus

Vì vậy, bạn có thể tưởng tượng một con Dreadnoughtus 65 tấn

in the breeding season,

trong mùa sinh sản,

defending a territory?

bảo vệ lãnh thổ?

That animal would have been incredibly dangerous,

con vật đó sẽ vô cùng nguy hiểm,

a menace to all around, and itself would have had nothing to fear.

đe dọa mọi thứ xung quanh, và chính nó sẽ không có gì để sợ hãi.

And thus the name, "Dreadnoughtus,"

Và đúng như tên gọi, "Dreadnoughtus,"

or, "fears nothing."

hoặc, "không sợ gì cả."

Để to lớn như vậy,

Now, to grow so large,

an animal like Dreadnoughtus would've had to have been

một con vật như Dreadnoughtus phải có

a model of efficiency.

một cấu tạo cơ thể hiệu quả.

That long neck and long tail help it radiate heat into the environment,

Đó cổ dài và đuôi dài giúp nó tỏa nhiệt ra môi trường,

passively controlling its temperature.

kiểm soát nhiệt độ của nó một cách thụ động.

And that long neck also serves as a super-efficient feeding mechanism.

Và rằng cổ dài cũng phục vụ như một cơ chế lấy thức ăn siêu hiệu quả.

Dreadnoughtus could stand in one place and with that neck

Dreadnoughtus có thể đứng ở một nơi và với cái cổ đó

clear out a huge envelope of vegetation,

ăn sạch phần lớn thảm thực vật,

taking in tens of thousands of calories while expending very few.

hấp thụ hàng ngàn tấn calo trong khi tiêu tốn ít năng lượng.

And these animals evolved a bulldog-like wide-gait stance,

Và những con vật này tiến hoá dáng đứng giống như những con chó bun,

giving them immense stability,

đem lại cho nó sự thăng bằng tốt,

because when you're 65 tons, when you're literally as big as a house,

bởi vì khi bạn 65 tấn, theo nghĩa đen bạn lớn như một ngôi nhà,

the penalty for falling over

hình phạt khi bị ngã

is death.

là cái chết.

Yeah, these animals are big and tough,

Chúng là những con vật to khỏe,

but they won't take a blow like that.

nhưng chúng sẽ không bị dính đòn như thế.

Dreadnoughtus falls over, ribs break and pierce lungs.

Dreadnoughtus ngã, xương sườn gãy và phổi thủng.

Organs burst.

Các cơ quan trong cơ thể vỡ ra.

If you're a big 65-ton Dreadnoughtus,

Nếu bạn là một con Dreadnoughtus 65 tấn,

you don't get to fall down in life -- even once.

bạn sẽ không ngã trong đời, dù chỉ một lần.

Now, after this particular Dreadnoughtus carcass was buried

Sau khi xác con Dreadnoughtus được chôn

and de-fleshed by a multitude of bacteria, worms and insects,

và phân hủy bởi vô số vi khuẩn, sâu, côn trùng,

its bones underwent a brief metamorphosis,

xương của nó bị biến đổi một chút,

exchanging molecules with the groundwater

thay đổi cấu trúc phân tử bởi nước ngầm

and becoming more and more like the entombing rock.

ngày càng trở nên giống một nầm mồ đá.

As layer upon layer of sediment accumulated,

Khi từng lớp đá trầm tích tích tụ lại,

pressure from all sides weighed in like a stony glove

áp lực từ mọi hướng đè lên như một bàn tay bằng đá

whose firm and enduring grip held each bone in a stabilizing embrace.

lâu dài và chắc, giữ từng cái xương thành một khung bền vững

And then came the long ...

Và sau đó là một thời kỳ dài....

không có gì cả.

nothing.

Epoch after epoch of sameness,

Từng kỷ nguyên đơn điệu,

nonevents without number.

không một sự kiện gì xảy ra.

All the while, the skeleton lay everlasting and unchanging

Rất lâu sau, bộ xương cứ nằm đó

in perfect equilibrium

không thay đổi dưới một cân bằng hoàn hảo

within its rocky grave.

trong cái mồ đá của nó.

Meanwhile, Earth history unfolded above.

Trong lúc đó, lịch sử Trái Đất tiếp tục được viết lên.

The dinosaurs would reign for another 12 million years

Những con khủng long có thể thống trị thêm 12 triệu năm nữa

before their hegemony was snuffed out in a fiery apocalypse.

trước khi quyền thống trị bị dập tắt bởi một đợt tận thế bừng lửa.

The continents drifted. The mammals rose.

Những mảng lục địa trôi dạt. Động vật có vú trỗi dậy.

The Ice Age came.

Kỷ Băng Hà tới.

And then, in East Africa,

Và sau đó, ở Đông Phi,

an unpromising species of ape evolved the odd trick of sentient thought.

Một loài linh trưởng xa lạ tiến hóa vượt trội về tư duy

These brainy primates were not particularly fast or strong.

Những linh trưởng não nhăn này không đặc biệt nhanh hay mạnh.

Nhưng chúng xuất sắc về việc xâm lược lãnh thổ,

But they excelled at covering ground,

và trong quá trình phân tán

and in a remarkable diaspora

surpassing even the dinosaurs' record of territorial conquest,

vượt qua cả kỷ lục xâm chiếm lãnh thổ của khủng long,

they dispersed across the planet,

họ phân tán khắp hành tinh,

ravishing every ecosystem they encountered,

cưỡng đoạt mọi hệ sinh thái mà họ gặp phải,

along the way, inventing culture and metalworking and painting

dọc đường, phát minh ra văn hóa, công cụ kim loại, hội họa

and dance and music

các điệu nhảy và âm nhạc

and science

và khoa học

and rocket ships that would eventually take 12 particularly excellent apes

Và các con tàu vũ trụ lần lượt đưa 12 linh trưởng xuất sắc nhất

to the surface of the Moon.

đến bề mặt của mặt Trăng.

With seven billion peripatetic Homo sapiens on the planet,

Trong 7 triệu năm Homo sapien rong rủi trên hành tinh,

it was perhaps inevitable

có lẽ không thể tránh khỏi

that one of them would eventually trod on the grave of the magnificent titan

một con linh trưởng nào đó giẫm phải mồ của gã khổng lồ

buried beneath the badlands of Southern Patagonia.

bị chôn vùi bên dưới vùng đất Nam Patagonia cằng cỗi

I was that ape.

Tôi là con linh trưởng đó.

And standing there, alone in the desert,

Và tôi đứng đó, một mình giữa sa mạc,

it was not lost on me

tôi không quên rằng

that the chance of any one individual entering the fossil record

cơ hội của bất kỳ ai xem được mẫu hoá thạch

is vanishingly small.

là rất nhỏ.

But the Earth is very, very old.

Nhưng Trái Đất đã có nhiều năm tuổi

And over vast tracts of time, the improbable becomes the probable.

Theo thời gian, những điều không thể thành có thể

That's the magic of the geological record.

Đó là điều kì diệu của địa lý

Thus, multitudinous creatures living and dying on an old planet

Vì vậy, vố số sinh vật sống và chết đi trên trái đất này

leave behind immense numbers of fossils,

để lại một số lượng hoá thạch khổng lồ

each one a small miracle,

Từng hoá thạch là một điều kì diệu

but collectively, inevitable.

nhưng tổng thể, là điều hiển nhiên

Sixty-six million years ago, an asteroid hits the Earth

66 triệu năm trước, một tiểu hành tinh đâm vào Trái Đất

and wipes out the dinosaurs.

và tiệu diệt sạch loài khủng long.

This easily might not have been.

Chuyện này dễ dàng không xảy ra

But we only get one history, and it's the one that we have.

Nhưng chúng ta chỉ có một lịch sử và đó là sự thật duy nhất chúng ta có.

Nhưng riêng sự thật này không phải không né được

But this particular reality was not inevitable.

The tiniest perturbation of that asteroid far from Earth

Dao động nhỏ nhất trong quỹ đạo của tiểu hành tinh xa xôi ấy

would have caused it to miss our planet by a wide margin.

có thể làm nó bay trượt Trái Đất một khoảng lớn

The pivotal, calamitous day during which the dinosaurs were wiped out,

Cái chính, ngày tai họa mà khủng long bị quét sạch,

tạo nên một thế giới mới ngày nay mà chúng ta biết

setting the stage for the modern world as we know it

không nhất thiết phải xảy ra

didn't have to be.

It could've just been another day --

Đó đã có thể là một ngày khác --

a Thursday, perhaps --

Thứ năm, chẳng hạn--

among the 63 billion days already enjoyed by the dinosaurs.

trong suốt 63 tỉ ngày mà khủng long tồn tại

But over geological time,

Nhưng trong thời gian địa chất,

improbable, nearly impossible events

không có khả năng, gần như là một sự kiện không thể

do occur.

lại xảy ra.

Along the path from our wormy, Cambrian ancestors

Theo dòng từ tổ tiên hình giun kỷ Cambrian

to primates dressed in suits,

cho đến động vật linh trưởng biết mặc đồ

innumerable forks in the road led us to this very particular reality.

vô số ngã rẽ trong các nhánh tiến hóa dẫn ta đến thực tại độc nhất này.

The bones of Dreadnoughtus lay underground for 77 million years.

Xương của loài khủng long Dreadnoughtus ở dưới mặt đất 77 triệu năm

Who could have imagined

Ai có thể tưởng tượng được

that a single species of shrew-like mammal

rằng một loài thú có vú đơn lẻ giống chuột chù

living in the cracks of the dinosaur world

sống trong những kẽ hở ở thế giới của khủng long

would evolve into sentient beings

có thể tiến hóa trở thành có tri giác

capable of characterizing and understanding

có khả năng mô tả và thấu hiểu

the very dinosaurs they must have dreaded?

loài khủng long mà chúng phải kinh sợ?

I once stood at the head of the Missouri River

Tôi đã một lần đứng ở thượng nguồn dòng sông Missouri

bước dọc theo nó.

and bestraddled it.

There, it's nothing more than a gurgle of water

Ở đó, chả có gì ngoài tiếng nước chảy róc rách

that issues forth from beneath a rock in a boulder in a pasture,

phát ra từ dưới một hòn đá, trong tảng đá ở trong bãi cỏ,

high in the Bitterroot Mountains.

ở cao trên núi Bitterroot.

The stream next to it runs a few hundred yards

Dòng bên cạnh đó chảy suốt vài trăm thước

and ends in a small pond.

và kết thúc trong một cái ao nhỏ.

Those two streams -- they look identical.

Hai dòng nước-- chúng trông y hệt nhau,

But one is an anonymous trickle of water,

Nhưng một dòng chỉ là dòng nước nhỏ vô danh,

and the other is the Missouri River.

còn dòng kia là sông Missouri.

Now go down to the mouth of the Missouri, near St. Louis,

Bây giờ xuống đến miệng dòng Missouri, gần St. Louis,

và có thể thấy một cách khá rõ rằng dòng sông đó quả thật rất lớn.

and it's pretty obvious that that river is a big deal.

But go up into the Bitterroots and look at the Missouri,

Nhưng nếu đi lên đến dãy Bitterroots và nhìn xuống Missouri,

and human prospection does not allow us to see it as anything special.

với tầm nhìn của con người, chúng ta không thấy gì đặc biệt

Now go back to the Cretaceous Period

Bây giờ hãy quay lại kỷ Phấn Trắng

và nhìn lại những tổ tiên nhỏ bé của chúng ta,

and look at our tiny, fuzzball ancestors.

You would never guess

Bạn sẽ không bao giờ đoán được

that they would amount to anything special,

rằng chúng mang một ý nghĩa đặc biệt

và chúng có thể chẳng mang ý nghĩa gì

and they probably wouldn't have,

were it not for that pesky asteroid.

nếu không có tiểu hành tinh gây tai hoạ kia.

Now, make a thousand more worlds and a thousand more solar systems

Bây giờ, tạo ra một nghìn thế giới trong một nghìn hệ mặt trời nữa

and let them run.

và để chúng hoạt động.

You will never get the same result.

Bạn sẽ không bao giờ có kết quả giống nhau.

No doubt, those worlds would be both amazing and amazingly improbable,

Không nghi ngờ gì, những hành tinh này sẽ kì diệu đến không thể

but they would not be our world and they would not have our history.

nhưng chúng sẽ không là thế giới của chúng ta và cũng không sở hữu lịch sử của chúng ta.

There are an infinite number of histories that we could've had.

Có vô số những lịch sử mà chúng ta có thể có.

We only get one, and wow, did we ever get a good one.

Chúng ta chỉ có một, Wow, chúng ta đã có một lịch sử thật tuyệt.

Dinosaurs like Dreadnoughtus were real.

Những chú khủng long như Dreadnoughtus có thật.

Quái vật biển như Mosasaur có thật.

Sea monsters like the mosasaur were real.

Chuồn chuồn với sải cánh rộng như một con đại bàng và sâu đá có chiều dài của một chiếc xe hơi

Dragonflies with the wingspan of an eagle and pill bugs the length of a car

really existed.

thực sự đã tồn tại.

Tại sao cần phải học về quá khứ xưa cũ?

Why study the ancient past?

Because it gives us perspective

Bởi nó cho chúng ta viễn cảnh

and humility.

và sự khiêm tốn.

The dinosaurs died in the world's fifth mass extinction,

Loài khủng long chết trong cuộc đại tuyệt chủng thứ 5 của thế giới

snuffed out in a cosmic accident through no fault of their own.

quét sạch trong một thiên tai vũ trụ mà bản thân chúng không có lỗi

Chúng không biết điều đó đến và chúng không có sự lựa chọn.

They didn't see it coming, and they didn't have a choice.

Chúng ta, ngược lại, có sự lựa chọn.

We, on the other hand, do have a choice.

And the nature of the fossil record tells us that our place on this planet

Và những hoá thạch cho chúng ta biết sự tồn tại của chúng ta trên hành tinh này

is both precarious and potentially fleeting.

là bấp bênh và chóng vánh.

Hiện tại, loài người chúng ta đang gây ra tai hoạ môi trường

Right now, our species is propagating an environmental disaster

of geological proportions that is so broad and so severe,

trên tỉ lệ địa chất rất rộng lớn và nghiêm trọng,

it can rightly be called the sixth extinction.

nó rất có thể là cuộc tuyệt chủng thứ 6.

Only unlike the dinosaurs,

Chỉ khác với khủng long,

chúng ta có thể thấy nó xảy ra.

we can see it coming.

And unlike the dinosaurs,

Và khác với khủng long,

we can do something about it.

chúng ta có thể làm gì đó.

That choice is ours.

Lựa chọn nằm ở chúng ta.

Thank you.

Cảm ơn!

(Applause)

( Vỗ tay)