Marcus Byrne: The dance of the dung beetle

Marcus Byrne: Điệu nhảy của con bọ hung

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Duy Lê Reviewer: Son Huynh

This is poo,

Đây là phân

and what I want to do today is share my passion

và điều tôi muốn làm hôm nay là chia sẻ về niềm đam mê phân của tôi

for poo with you,

với quý vị

which might be quite difficult,

điều này có thể hơi khó khăn

but I think what you might find more fascinating

nhưng tôi nghĩ điều mà sẽ làm bạn hào hứng hơn

is the way these small animals deal with poo.

là cách mà những con vật nhỏ bé làm việc với phân

So this animal here has got a brain

Con vật này có một bộ não

about the size of a grain of rice, and yet it can do things

nhỏ bằng một hạt gạo, nhưng nó lại có thể làm được những điều

that you and I couldn't possibly entertain the idea of doing.

mà bạn và tôi không thể tài nào lấy đó làm trò giải trí

And basically it's all evolved to handle its food source,

Về cơ bản, đó mà một cách tiến hóa để xử lí nguồn thức ăn của chúng

which is dung.

và thức ăn đó là phân.

So the question is, where do we start this story?

Câu hỏi được đặt ra là chúng ta bắt đầu câu chuyện này từ đâu?

And it seems appropriate to start at the end,

và có vẻ như sẽ thích hợp nếu bắt đầu từ đoạn kết

because this is a waste product that comes out

vì đây là một sản phẩm thừa

of other animals, but it still contains nutrients

thải ra từ các động vật khác, nhưng vẫn chứa nhiều dinh dưỡng

and there are sufficient nutrients in there

và có đủ dưỡng chất trong đó

for dung beetles basically to make a living,

để loài bọ hung sống sót

and so dung beetles eat dung, and their larvae

và vậy là bọ hung ăn phân, và ấu trùng của chúng

are also dung-feeders.

cũng như vậy

They are grown completely in a ball of dung.

Chúng được nuôi hoàn toàn từ một cục phân.

Within South Africa, we've got about 800 species of dung beetles,

Chỉ riêng ở Nam Phi, chúng ta có 80 loài bọ hung,

in Africa we've got 2,000 species of dung beetles,

2 000 loài ở châu Phi

and in the world we have about 6,000 species of dung beetles.

và 6 000 loài trên toàn thế giới

So, according to dung beetles, dung is pretty good.

Vậy, đối với những con bọ hung, phân là khá tốt

Unless you're prepared to get dung under your fingernails

Trừ khi bạn chuẩn bị dính phân dưới móng tay,

and root through the dung itself, you'll never see

và chui sâu vào trong đống phân, bạn sẽ không bao giờ thấy được

90 percent of the dung beetle species,

90 phần trăm các loài bọ hung

because they go directly into the dung,

vì chúng lao thẳng vào trong phân

straight down below it, and then they shuttle back and forth

thẳng xuống ngay bên dưới, và chúng đi tới đi lui

between the dung at the soil surface

giữa phân ở trên mặt đất

and a nest they make underground.

và một cái tổ chúng làm trong lòng đất

So the question is, how do they deal with this material?

Và câu hỏi là, chúng xử lí đống vật chất này ra sao?

And most dung beetles actually wrap it into a package of some sort.

Đa số bọ hung bọc chúng thành một bó

Ten percent of the species actually make a ball,

10 phần trăm nặn thành hình cầu

and this ball they roll away from the dung source,

và chúng lăn cục phân này ra xa khỏi nguồn phân

usually bury it at a remote place away from the dung source,

thường chôn nó ở một nơi cách xa khỏi nguồn phân

and they have a very particular behavior

và chúng có một hành vi cụ thể

by which they are able to roll their balls.

để lăn cục phân.

So this is a very proud owner of a beautiful dung ball.

Và đây là một ông chủ tự hào về quả banh tuyệt đẹp của mình

You can see it's a male

Bạn có thể thấy nó là một con đực

because he's got a little hair on the back of his legs there,

vì nó có một sợi tơ nhỏ ở đằng sau cái chân

and he's clearly very pleased about what he's sitting on there.

và nó nhìn rất hài lòng về thứ mà nó đang ngồi lên

And then he's about to become a victim

nhưng nó sắp trở thành một nạn nhân

of a vicious smash-and-grab. (Laughter)

của một hành vi ăn cướp xấu xa. (Tiếng cười)

And this is a clear indication

Và đây là một dấu hiệu rõ ràng

that this is a valuable resource.

rằng phân là một tài nguyên quý giá.

And so valuable resources have to be looked after

Và tài nguyên quý giá cần phải được bảo vệ

and guarded in a particular way, and we think

và canh gác bằng một cách đặc biệt, và chúng ta nghĩ rằng

the reason they roll the balls away is because of this,

lý do mà chúng lăn cục phân đi là vì điều này đây

because of the competition that is involved

vì sự cạnhh tranh

in getting hold of that dung.

để lấy được đống phân đó

So this dung pat was actually -- well, it was a dung pat

và đây đã từng là một đống phân

15 minutes before this photograph was taken,

15 phút trước khi bức ảnh này được chụp

and we think it's the intense competition

và chúng tôi cho rằng chính sự cạnh tranh khốc liệt

that makes the beetles so well-adapted

đã làm cho loài bọ hung thích ứng

to rolling balls of dung.

với công việc lăn phân

So what you've got to imagine here is this animal here

Bây giờ bạn hãy tưởng tượng loài động vật này

moving across the African veld.

đi xuyên qua đồng cỏ châu Phi

Its head is down. It's walking backwards.

đầu chúng chúi xuống đất và chúng đi ngược

It's the most bizarre way to actually transport your food in any particular direction,

đó là một cách kì lạ để di chuyển thức ăn đến bất kì nơi nào

and at the same time it's got to deal with the heat.

và cùng lúc đó nó phải đối mặt với cái nắng.

This is Africa. It's hot.

Đây là châu Phi, trời rất nóng.

So what I want to share with you now

Và điều àm tôi muốn chia sẻ với bạn ngay bây giờ

are some of the experiments that myself and my colleagues

là một vài thí nghiệm mà tôi và các cộng sự

have used to investigate how dung beetles

đã dùng để nghiên cứu cách bọ hung

deal with these problems.

xử lí các vấn đề này.

So watch this beetle,

Hãy quan sát con bọ hung này

and there's two things that I would like you to be aware of.

và có hai điều tôi muốn bạn để ý tới

The first is how it deals with this obstacle

Điều thứ nhất là cách mà nó vượt qua trở ngại

that we've put in its way. See, look, it does a little dance,

mà chúng ta đặt trên đường đi của nó. Bạn nhìn thấy không, nó làm một điệu nhảy nhỏ

and then it carries on in exactly the same direction

và rồi tiếp tục di chuyển theo hướng y chang

that it took in the first place.

như ban đầu

A little dance, and then heads off in a particular direction.

một điệu nhảy nhỏ và rồi tiến tiếp theo một hướng nhất định

So clearly this animal knows where it's going

Vậy rõ ràng chúng biết chúng đang đi đâu

and it knows where it wants to go,

và biết chúng muốn đi đến đâu

and that's a very, very important thing,

và đó là một điều rất, rất quan trọng

because if you think about it, you're at the dung pile,

nếu bạn suy nghĩ thật kĩ, bạn đang ở chỗ đống phân,

you've got this great big pie that you want to get away from everybody else,

bạn có một mẩu bánh lớn tuyệt vời này mà bạn muốn tránh xa mọi người

and the quickest way to do it is in a straight line.

và cách nhanh nhất là làm theo một đường thẳng

So we gave them some more tasks to deal with,

Chúng tôi cho chúng thêm một số công việc để xử lí,

and what we did here is we turned the world

điều chúng tôi làm ở đây là xoay chuyển thế giới

under their feet. And watch its response.

dưới chân con bọ. Và hãy xem phản ứng của nó.

So this animal has actually had the whole world

Vậy cả thế giới dưới chân nó đang xoay

turned under its feet. It's turned by 90 degrees.

theo góc 90 độ.

But it doesn't flinch. It knows exactly where it wants to go,

Nhưng nó không hề nao núng. Nó biết chính xác nó cần đến đâu

and it heads off in that particular direction.

và tiếp tục di chuyển theo hướng đó

So our next question then was,

Thế nên câu hỏi tiếp theo là

how are they doing this?

làm cách nào chúng làm thế được?

What are they doing? And there was a cue that was available to us.

Chúng đang làm gì? Có một gợi ý có sẵn cho chúng tôi

It was that every now and then they'd climb on top of the ball

Đó là khi chúng trèo lên đỉnh quả banh

and they'd take a look at the world around them.

và nhìn ra thế giới xung quanh

And what do you think they could be looking at

bạn nghĩ chúng c1o thể nhìn thấy gì

as they climb on top of the ball?

khi trèo lên tới đỉnh?

What are the obvious cues that this animal could use

Những dấu hiệu rõ ràng nào mà con vật này có thể dùng

to direct its movement? And the most obvious one

để định hướng? Dấu hiệu rõ ràng nhất

is to look at the sky, and so we thought,

là nhìn lên trời, và chúng tôi nghĩ rằng

now what could they be looking at in the sky?

vậy thì chúng nhìn thấy gì ở trên trời?

And the obvious thing to look at is the sun.

Và rõ ràng là chúng thấy mặt trời.

So a classic experiment here,

Và đây là một thí nghiệm mẫu

in that what we did was we moved the sun.

Điều mà chúng tôi đã làm là di chuyển mặt trời

What we're going to do now is shade the sun with a board

Chúng tôi sẽ che mặt trời lại với một tấm bảng

and then move the sun with a mirror

và di chuyển mặt trời bằng một cái gương

to a completely different position.

đến một vị trí hoàn toàn khác

And look at what the beetle does.

và hãy nhìn xem con bọ làm gì

It does a little double dance,

nó thực hiện một điệu nhảy kép

and then it heads back in exactly the same direction

và rồi lại tiếp tục di chuyển theo cùng một hướng

it went in the first place.

như nó đã đi ban đầu

What happens now? So clearly they're looking at the sun.

Điều gì đã xảy ra? Rõ ràng là chúng dựa vào mặt trời

The sun is a very important cue in the sky for them.

Mặt trời là một dấu hiệu quan trọng đối với chúng

The thing is the sun is not always available to you,

Tuy nhiên không phải lúc nào cũng sẵn sàng

because at sunset it disappears below the horizon.

vì lúc chiều tà mặt trời sẽ biến mất dưới chân trời.

What is happening in the sky here

Điều đang diễn ra trên bầu trời lúc này đây

is that there's a great big pattern of polarized light in the sky

là có một kiểu ánh sáng phân cực trên bầu trời

that you and I can't see. It's the way our eyes are built.

mà bạn và tôi không thể thấy. Đó là cách mà mắt chúng ta được cấu tạo nên.

But the sun is at the horizon over here

Nhưng mặt trời đang ở đường chân trời đằng kia

and we know that when the sun is at the horizon,

và chúng ta biết rằng khi mặt trời nằm ở đường chân trời

say it's over on this side,

coi như nó đang ở phía bên kia

there is a north-south, a huge pathway across the sky

có một đường ánh sáng phân cực lớn trên bầu trời theo hướng bắc nam.

of polarized light that we can't see

mà chúng ta không thể thấy

that the beetles can see.

nhưng các con bọ hung kia thì có thể

So how do we test that? Well, that's easy.

Vậy làm thế nào để kiểm tra điều đó.Vâng, rất dễ.

What we do is we get a great big polarization filter,

Chúng tôi lấy một tấm lọc phân cực cỡ lớn

pop the beetle underneath it, and the filter is at right angles

đặt con bọ bên dưới và miếng lọc được đặt ở một góc độ

to the polarization pattern of the sky.

theo hướng ánh sáng phân cực trên trời

The beetle comes out from underneath the filter

con bọ đi ra khỏi tấm lọc

and it does a right-hand turn,

và quay theo hướng bên phải

because it comes back under the sky

vì nó sẽ quay về dưới bầu trời

that it was originally orientated to

mà nó định hướng đến ban đầu

and then reorientates itself back

và rồi tự điều chỉnh lại

to the direction it was originally going in.

theo hướng mà nó di chuyển lúc đầu

So obviously beetles can see polarized light.

Vậy rõ ràng là lũ bọ có thể nhìn thấy ánh sáng phân cực.

Okay, so what we've got so far is,

Những gì chúng ta biết được hiện giờ là

what are beetles doing? They're rolling balls.

Các con bọ đang làm gì? Chúng lăn những quả banh phân.

How are they doing it? Well, they're rolling them in a straight line.

Bằng cách nào? Chúng lăn theo đường thẳng

How are they maintaining it in a particular straight line?

Làm sao chúng đi theo một đường thẳng được?

Well, they're looking at celestial cues in the sky,

Chúng nhìn vào các dấu hiệu trên trời

some of which you and I can't see.

mà tôi và bạn không thể thấy

But how do they pick up those celestial cues?

Nhưng làm cách nào chúng nhận ra được dấu hiệu đó?

That was what was of interest to us next.

Đó là điều làm chúng tôi chú ý tiếp theo.

And it was this particular little behavior, the dance,

Và đó là hành vi nhỏ đặc biệt này, cái điệu nhảy,

that we thought was important, because look,

mà chúng tôi cho là quan trọng, bởi vì nhìn xem

it takes a pause every now and then,

con bọ hay dừng lại

and then heads off in the direction that it wants to go in.

rồi lại tiếp tục đi theo hướng ban đầu

So what are they doing when they do this dance?

Vậy chúng làm gì khi chúng thực hiện điệu nhảy?

How far can we push them before they will reorientate themselves?

Chúng ta có thể đẩy chúng đi bao xa trước khi chúng tự lấy lại định hướng?

And in this experiment here, what we did was we forced them

Và trong thí nghiệm này, chúng tôi bắt chúng

into a channel, and you can see he wasn't

đi vào một cái rãnh, và bạn có thể thấy

particularly forced into this particular channel,

nó không hẳn bị ép làm điều này

and we gradually displaced the beetle by 180 degrees

Chúng tôi dần di chuyển con bọ theo hướng 180 độ

until this individual ends up going in exactly the opposite direction

cho tới khi con vật này đi theo hướng hoàn toàn ngược lại

that it wanted to go in, in the first place.

với hướng mà nó muốn đi ban đầu

And let's see what his reaction is

Hãy nhìn xem nó phản ứng như thế nào

as he's headed through 90 degrees here,

Nó đang đi qua góc 90 độ

and now he's going to -- when he ends up down here,

và bây giờ nó đang ở dưới đây

he's going to be 180 degrees in the wrong direction.

nó sẽ ở 180 độ theo hướng ngược lại

And see what his response is.

và nhìn phản ứng của nó này

He does a little dance, he turns around,

Nó lại làm một điệu nhảy, quay người lại,

and heads back in this. He knows exactly where he's going.

và đi lại vào trong cái rãnh. Nó biết chính xác nó đang đi đâu

He knows exactly what the problem is,

và nó biết chính xác vấn đề là gì

and he knows exactly how to deal with it,

và làm thế nào để giải quyết

and the dance is this transition behavior

và điệu nhảy là hành vi chuyển tiếp

that allows them to reorientate themselves.

để giúp chúng lấy lại hướng

So that's the dance, but after spending many years

Vậy đó là điệu nhảy, nhưng sau khi dành nhiều năm

sitting in the African bush watching dung beetles on nice hot days,

ngồi trong bụi râm ở châu Phi để quan sát những con bọ hung vào ngày trời nắng nóng

we noticed that there was another behavior

chúng tôi nhận ra một hành vi khác

associated with the dance behavior.

liên quan đến điệu nhảy đặc biệt

Every now and then, when they climb on top of the ball,

Đôi lúc, khi chúng leo lên đỉnh quả banh

they wipe their face.

chúng sẽ lau mặt

And you see him do it again.

bạn thấy nó làm lại lần nữa

Now we thought, now what could be going on here?

Giờ chúng tôi nghĩ, điều gì có thể đang diễn ra ở đây?

Clearly the ground is very hot, and when the ground is hot,

Rõ ràng là mặt đất rất nóng, và những lúc như thế

they dance more often, and when they do this particular dance,

chúng lại nhảy thường xuyên hơn, và khi chúng làm điều này

they wipe the bottom of their face.

chúng lau phần dưới của mặt chúng

And we thought that it could be a thermoregulatory behavior.

Chúng tôi cho rằng đó có thể là một hành vi điều tiết nhiệt

We thought that maybe what they're doing is trying to

chúng tôi nghĩ rằng có thể điều chúng đang làm

get off the hot soil and also spitting onto their face

là rời khỏi mặt đất nóng và nhổ nước bọt vào mặt

to cool their head down.

để làm mát đầu.

So what we did was design a couple of arenas.

Chúng tôi lại thiêt lập một số phạm vi

one was hot, one was cold.

một cái thì nóng, cái thì lạnh

We shaded this one. We left that one hot.

Chúng tôi che cái này và để cái kia nóng

And then what we did was we filmed them with a thermal camera.

và sau đó là quay phim chúng với một máy ảnh nhiệt

So what you're looking at here is a heat image

Thứ bạn đang nhìn thấy ở đây là hình ảnh nhiệt

of the system, and what you can see here emerging

và thứ đang di chuyển

from the poo is a cool dung ball.

ra khỏi đống phân là một con bọ hung

So the truth is, if you look at the temperature over here,

Thật ra là, nếu bạn nhìn nhiệt độ ở đằng kia

dung is cool. (Laughter)

phân rất mát (Tiếng cười)

So all we're interested in here is comparing the temperature

Tất cả những gì chúng tôi quan tâm ở đây là so sánh nhiệt độ

of the beetle against the background.

giữa con bọ và môi trường xung quanh

So the background here is around about 50 degrees centigrade.

Nhiệt độ quanh đây là khoảng 50 độ C

The beetle itself and the ball are probably around about

Con bọ và quả banh ở khoảng

30 to 35 degrees centigrade,

30 đến 35 độ

so this is a great big ball of ice cream

và nó giống như một cục kem lớn

that this beetle is now transporting across the hot veld.

Con bọ đang di chuyển qua đồng cỏ nóng

It isn't climbing. It isn't dancing, because

Nó không leo lên cũng không nhảy

its body temperature is actually relatively low.

vì nhiệt độ cơ thể nó lúc này tương đối thấp

It's about the same as yours and mine.

vào khoảng ngang ngửa với của tôi và bạn

And what's of interest here is that little brain is quite cool.

Điều thú vị là bộ não của nó rất mát

But if we contrast now what happens in a hot environment,

Nhưng khi so sánh với môi trường nóng,

look at the temperature of the soil.

nhiệt độ của mặt đất

It's up around 55 to 60 degrees centigrade.

lên tới 55 đến 60 độ C

Watch how often the beetle dances.

Nhìn xem con bọ nhảy thường xuyên như thế nào

And look at its front legs. They're roaringly hot.

hãy nhìn vào cặp chi trước, chúng cực kì nóng

So the ball leaves a little thermal shadow,

và quả banh để lại một bóng râm sau khi nó đi qua

and the beetle climbs on top of the ball

Con bọ leo lên đỉnh của quả banh

and wipes its face, and all the time it's trying to cool itself down,

và lau mặt, suốt thời gian đó nó cố gắng làm mát cơ thể

we think, and avoid the hot sand that it's walking across.

và tránh đi trên cát nóng

And what we did then was put little boots on these legs,

Điều chúng tôi làm sau đó là đi ủn cho hai cái chân trước này

because this was a way to test if the legs

vì đó là cách đẻ kiểm tra xem liệu đôi chân

were involved in sensing the temperature of the soil.

có liên quan đến việc cảm biến nhiệt độ của mặt đất hay không

And if you look over here, with boots they climb onto the ball

Nếu bạn nhìn ở đây, với ủng, chúng trèo lên quả banh

far less often when they had no boots on.

ít thường xuyên hơn khi không đi ủng

So we described these as cool boots.

Cho nên chúng tôi gọi đó là ủng làm mát

It was a dental compound that we used to make these boots.

Đó là một hợp chất nha khoa mà chúng tôi dùng để tạo ra ủng

And we also cooled down the dung ball, so we were able

Chúng tôi cũng làm lạnh quả banh phân bằng cách

to put the ball in the fridge, gave them a nice cool dung ball,

đặt nó vào trong tủ lạnh rồi đưa nó cho lũ bọ

and they climbed onto that ball far less often

và chúng ít khi trèo lên quả banh đó

than when they had a hot ball.

hơn là khi nó còn nóng

So this is called stilting. It's a thermal behavior

Đó là một hành vi nhiệt

that you and I do if we cross the beach,

mà tôi và bạn cũng làm khi đi trên bãi biển.

we jump onto a towel, somebody has this towel --

chúng ta nhảy lên cái khăn của một người nào đó

"Sorry, I've jumped onto your towel." --

"Xin lỗi, tôi đã nhảy lên khăn của bạn"

and then you scuttle across onto somebody else's towel,

và sau đó bạn lại đạp lên khăn của người khác

and that way you don't burn your feet.

theo cách đó, bạn sẽ không đốt chân mình trên cát

And that's exactly what the beetles are doing here.

Đó cũng chính xác là những gì lũ bọ đang làm

However, there's one more story I'd like to share with you,

Tuy nhiên có một câu chuyện nữa tôi muốn chia sẻ với các bạn

and that's this particular species.

rằng loài sinh vật đặc biệt này

It's from a genus called Pachysoma.

đến từ một chi gọi là Pachysoma

There are 13 species in the genus, and they have

Có 13 loài trong chi này, và chúng đều có

a particular behavior that I think you will find interesting.

một hành vi đặc biệt mà tôi nghĩ các bạn sẽ lấy làm thích thú.

This is a dung beetle. Watch what he's doing.

Đây là một con bọ hung. Hãy quan sát nó đang làm gì

Can you spot the difference?

Bạn có thể thấy sự khác biệt?

They don't normally go this slowly. It's in slow motion.

Thường thì chúng không di chuyển chậm như vầy, đây là phim quay chậm

but it's walking forwards,

nhưng con này đi về phía trước

and it's actually taking a pellet of dry dung with it.

và mang theo sau một viên phân khô

This is a different species in the same genus

Đây là một loài khác trong cùng họ

but exactly the same foraging behavior.

nhưng cùng một hành vi tìm kiếm thức ăn

There's one more interesting aspect of this

Có một khía cạnh thú vị hơn

dung beetle's behavior that we found quite fascinating,

của con bọ hung này mà chúng tôi rất say mê

and that's that it forages and provisions a nest.

đó là nó tìm thức ăn để làm tổ

So watch this individual here, and what he's trying to do

Hãy quan sát con vật này, điều mà nó cố gắng làm

is set up a nest.

là dựng nên một cái tổ

And he doesn't like this first position,

và nó không thích vị trí ban đầu

but he comes up with a second position,

nên nó tìm đến vị trí thứ hai

and about 50 minutes later, that nest is finished,

và khoảng 50 phút sau, cái tổ được hoàn thành.

and he heads off to forage and provision

nó lại tiếp tục đi tìm thức ăn

at a pile of dry dung pellets.

tại một bãi đầy những viên phân khô

And what I want you to notice is the outward path

Điều mà tôi muốn bạn để mắt tới là đường ra bên ngoài

compared to the homeward path, and compare the two.

và đường về nhà, so sánh hai đường đó

And by and large, you'll see that the homeward path

và phần lớn, bạn sẽ thấy rằng đường về nhà

is far more direct than the outward path.

trực tiếp hơn nhiều

On the outward path, he's always on the lookout

Trên đường đi ra, nó luôn tìm kiếm

for a new blob of dung.

bãi phân mới

On the way home, he knows where home is,

Trên đường về nhà, nó biết nhà ở đâu

and he wants to go straight to it.

và nó muốn đi thẳng tới đó

The important thing here is that this is not a one-way trip,

Điều quan trọng ở đây là đó không phải là chuyến đi một chiều

as in most dung beetles. The trip here is repeated

giống như ở đa số loại bọ hung, chuyến đi này lặp đi lặp lại

back and forth between a provisioning site and a nest site.

tới và lui giữa chỗ thức ăn và tổ

And watch, you're going to see

Và khi quan sát, bạn sẽ thấy

another South African crime taking place right now. (Laughter)

một hành vị tội phạm Nam phi đang diễn ra ngay lúc này (Tiếng cười)

And his neighbor steals one of his dung pellets.

Người hàng xóm đã lấy cắp một trong số những viên phân của nó

So what we're looking at here

Điều mà chúng ta chứng kiến ở đây

is a behavior called path integration.

là một hành vi gọi lại con đường liên hợp

And what's taking place is that the beetle

Điều đang diễn ra là con bọ

has got a home spot, it goes out on a convoluted path

có một vị trí tổ, và nó đi ra khỏi đó bằng một con đường phức tạp

looking for food, and then when it finds food,

để tìm thức ăn, và khi tìm thấy thức ăn

it heads straight home. It knows exactly where its home is.

nó đi thẳng về nhà, biết chính xác nhà nó ở đâu

Now there's two ways it could be doing that,

Có hai cách nó có thể làm việc đó

and we can test that by displacing the beetle

chúng tôi có thể kiểm tra bằng cách đưa con bọ

to a new position when it's at the foraging site.

đến một vị trí mới khi nó đang ở chỗ thức ăn

If it's using landmarks, it will find its home.

Nếu nó dùng mốc đánh dấu, nó sẽ tìm được đường về

If it is using something called path integration,

Nếu nó dùng một thứ gọi là con đường liên họp

it will not find its home. It will arrive at the wrong spot,

thì nó sẽ không về được vì nó sẽ tới một chỗ khác

and what it's doing here if it's using path integration

và nếu dùng đường liên hợp

is it's counting its steps or measuring the distance out in this direction.

nó sẽ đếm bước chân hoặc đo chiều dài đường ra theo hướng này

It knows the bearing home, and it knows it should be in that direction.

nó biết được hướng nhà và biết nó nên đi theo hướng đó

If you displace it, it ends up in the wrong place.

Nếu bạn thay đổi vị trí, nó sẽ đi đến nhầm chỗ

So let's see what happens when we put this beetle

Hãy xem xem điêu gì xảy ra

to the test with a similar experiment.

khi ta đặt con bọ vào một bài kiểm tra tương tự

So here's our cunning experimenter.

Đây là người thử nghiệm xảo quyệt của chúng tôi

He displaces the beetle,

Anh ta đỏi chỗ của con bọ

and now we have to see what is going to take place.

và giờ chúng ta sẽ xem điều gì xảy ra

What we've got is a burrow. That's where the forage was.

Chúng ta có một cái hang nhỏ, đó là chỗ thức ăn

The forage has been displaced to a new position.

Chỗ thức ăn được đưa đến vị trí mới

If he's using landmark orientation,

Nếu nó định hước bằng cột mốc

he should be able to find the burrow,

nó sẽ có thể tìm thấy hang

because he'll be able to recognize the landmarks around it.

vì nó sẽ nhận ra được khung cảnh xung quanh đó

If he's using path integration,

Nếu nó dùng đường liên hợp

then it should end up in the wrong spot over here.

thì nó sẽ đến sai chỗ ở đằng kia

So let's watch what happens

Hãy cùng xem

when we put the beetle through the whole test.

khi chúng tôi cho con bọ làm hết thí nghiệm

So there he is there.

Nó ở đằng kia

He's about to head home, and look what happens.

Nó sắp về nhà, và nhìn này

Shame.

Thật là xấu hổ

It hasn't a clue.

Nó không có manh mối nào cả

It starts to search for its house in the right distance

Nó bắt đầu tìm nhà trong khoảng cách chính xác

away from the food, but it is clearly completely lost.

từ chỗ thức ăn, nhưng nó bị lạc hoàn toàn

So we know now that this animal uses path integration

Vậy giờ chúng ta biết con vật này dùng đường liên hợp

to find its way around, and the callous experimenter

để tìm đường, và người thí nghiệm

leads it top left and leaves it. (Laughter)

dẫn nó sang bên trái và bỏ nó ở đó (Tiếng cười)

So what we're looking at here are a group of animals

Chúng ta đang quan sát một nhóm động vật

that use a compass, and they use the sun as a compass

dùng mặt trời làm compa

to find their way around,

để tìm đường

and they have some sort of system

và chúng có một hệ thống nào đó

for measuring that distance,

để đo độ dài

and we know that these species here actually

và loài động vật này

count the steps. That's what they use as an odometer,

đếm bước chân. Đó là cách mà chúng dùng để đo đường

a step-counting system, to find their way back home.

một hệ thống đếm bước chân, để tìm đường về hà

We don't know yet what dung beetles use.

Chúng tôi chưa biết được bọ hung dùng gi

So what have we learned from these animals

Chúng tôi đã học được gì từ những con vật này

with a brain that's the size of a grain of rice?

với bộ não chỉ nhỏ bằng hạt gạo?

Well, we know that they can roll balls in a straight line

Chúng tôi biết được rằng chúng lăn quả banh theo đường thẳng

using celestial cues.

dựa vào những dấu hiệu trên trời

We know that the dance behavior is an orientation behavior

và điệu nhảy là một hành vi định vị

and it's also a thermoregulation behavior,

đồng thời cũng là hành vi điều tiết nhiệt

and we also know that they use a path integration system

Chúng tôi cũng biết rằng chúng sử dụng hệ thống đường liên hợp

for finding their way home.

để về nhà

So for a small animal dealing with a fairly revolting substance

Đối với một con vật nhỏ đối diện với chất khá ghê gớm

we can actually learn an awful lot from these things

chúng ta có thể học được nhiều điều từ hành vi của chúng

doing behaviors that you and I couldn't possibly do.

mà tôi và bạn không thể làm được.

Thank you. (Applause)

Xin cảm ơn (Vỗ tay)