Art That Lets You Talk Back to NSA Spies | Mathias Jud | TED Talks

Translator: Hồng Khánh Lê Reviewer: Hien Tran

A year ago, we were invited by the Swiss Embassy in Berlin

Năm trước, chúng tôi được đại sứ quán Thụy Sĩ ở Berlin mời

to present our art projects.

trình bày các dự án nghệ thuật của mình.

We are used to invitations, but this invitation really thrilled us.

Chúng tôi đã quen với các lời mời, nhưng lần này khiến chúng tôi sướng run.

The Swiss Embassy in Berlin is special.

Đại Sứ Quán Thụy Sĩ ở Berlin rất đặc biệt.

It is the only old building in the government district

Đó là tòa nhà cổ duy nhất trong khu hành chính nhà nước

that was not destroyed during the Second World War,

không bị phá hủy trong Thế chiến thứ hai,

and it sits right next to the Federal Chancellery.

và nó nằm ngay cạnh văn phòng Thủ tướng liên bang.

No one is closer to Chancellor Merkel than the Swiss diplomats.

Không ai gần gũi Thủ tướng Merkel hơn các nhà ngoại giao Thụy Sĩ.

(Laughter)

(Cười)

The government district in Berlin also contains the Reichstag --

Khu hành chính ở Berlin cũng bao gồm cả tòa nhà Reichstag--

Germany's parliament -- and the Brandenburg Gate,

quốc hội Đức, và Cổng Brandenburg,

and right next to the gate there are other embassies,

và ngay bên cạnh Khải hoàn môn là một số tòa đại sứ khác,

in particular the US and the British Embassy.

cụ thể là Đại Sứ Quán Mỹ và Anh.

Although Germany is an advanced democracy,

Dù Đức có nền dân chủ tiến bộ,

citizens are limited in their constitutional rights

nhưng quyền công dân bị hạn chế

in its government district.

trong khu hành chính này.

The right of assembly and the right to demonstrate are restricted there.

Quyền tụ tập và quyền biểu tình bị giới hạn ở đây.

And this is interesting from an artistic point of view.

Từ góc độ nghệ thuật, điều này rất thú vị.

The opportunities to exercise participation and to express oneself

Các cơ hội để tham dự và thể hiện cá nhân

are always bound to a certain order

luôn bị giới hạn bởi các khuôn khổ

and always subject to a specific regulation.

và phải tuân theo những quy tắc nhất định.

With an awareness of the dependencies of these regulations,

Với ý thức về sự phụ thuộc vào những quy định này,

we can gain a new perspective.

chúng tôi có cách nhìn khác.

The given terms and conditions shape our perception, our actions

Những điều kiện và quy định tạo cho chúng ta ý thức, hành động,

and our lives.

và cách sống đặc trưng.

And this is crucial in another context.

Và điều này cực kì quan trọng trong tình huống tương tự.

Over the last couple of years,

Những năm qua,

we learned that from the roofs of the US and the British Embassy,

chúng ta biết được rằng từ nóc các tòa đại sứ quán Mỹ và Anh,

the secret services have been listening to the entire district,

các thiết bị bí mật luôn nghe lén toàn bộ khu hành chính,

including the mobile phone of Angela Merkel.

kể cả điện thoại di động của Angela Merkel.

The antennas of the British GCHQ are hidden in a white cylindrical radome,

Những anten Tình Báo của Anh được giấu trong những vòm bọc màu trắng hình trụ,

while the listening post of the American NSA

trong khi anten của Tình Báo An Ninh Mỹ

is covered by radio transparent screens.

được che đậy bởi những màn hình trong suốt.

But how to address these hidden and disguised forces?

Làm sao tiếp cận những lực lượng được giấu và ngụy trang này?

With my colleague, Christoph Wachter,

Cùng với đồng nghiệp của tôi, Christoph Wachter,

we accepted the invitation of the Swiss Embassy.

chúng tôi nhận lời mời của đại sứ quán Thụy Sĩ.

And we used this opportunity to exploit the specific situation.

Chúng tôi tận dụng cơ hội để tìm hiểu về vấn đề đặc biệt này.

If people are spying on us, it stands to reason

Không biết ở đây có ai đang theo dõi tôi không,

that they have to listen to what we are saying.

chắc là họ rất chăm chú lắng nghe.

(Laughter)

(Cười)

On the roof of the Swiss Embassy, we installed a series of antennas.

Chúng tôi đã lắp đặt một loạt anten trên nóc tòa đại sứ Thụy Sĩ.

They weren't as sophisticated as those used by the Americans and the British.

Chúng không phức tạp như những anten mà Anh và Mỹ sử dụng.

(Laughter)

(Cười)

They were makeshift can antennas,

Đó là những anten làm vội bằng lon,

not camouflaged but totally obvious and visible.

không ngụy trang nên được nhìn thấy rất rõ.

The Academy of Arts joined the project,

Viện Nghệ Thuật cũng tham gia dự án,

and so we built another large antenna on their rooftop,

nên chúng tôi làm một cái anten lớn hơn trên nóc tòa nhà của Viện,

exactly between the listening posts of the NSA and the GCHQ.

đặt chễm chệ ngay giữa những anten tình báo của Mỹ và Anh

(Laughter)

(Cười)

Never have we been observed in such detail while building an art installation.

Chưa bao giờ việc xây dựng công trình nghệ thuật được theo dõi sát sao như vậy.

A helicopter circled over our heads

Một chiếc trực thăng bay trên đầu chúng tôi

with a camera registering each and every move we made,

với một camera ghi lại mọi động tác của chúng tôi,

and on the roof of the US Embassy, security officers patrolled.

và từ trên nóc Đại Sứ Quán Mỹ, lính canh liên tục quan sát.

Although the government district is governed by a strict police order,

Dù khu hành chính có quy định quản lý nghiêm ngặt,

there are no specific laws relating to digital communication.

nhưng lại không có luật lệ cụ thể nào về truyền thông kỹ thuật số.

Our installation was therefore perfectly legal,

Vì thế sự lắp đặt của chúng tôi hoàn toàn hợp pháp,

and the Swiss Ambassador informed Chancellor Merkel about it.

và Đại sứ Thụy Sĩ đã thông báo cho Bà thủ tướng Merkel việc này.

We named the project "Can You Hear Me?"

Chúng tôi đặt tên dự án là "Bạn có nghe rõ tôi không?"

(Laughter)

(Cười)

The antennas created an open and free Wi-Fi communication network

Những anten này tạo một mạng Wi-Fi mở và miễn phí

in which anyone who wanted to would be able to participate

những ai muốn đều có thể dùng

using any Wi-Fi-enabled device without any hindrance,

bất kỳ thiết bị Wi-Fi và không hề gặp trở ngại nào,

and be able to send messages

và có thể gửi tin nhắn

to those listening on the frequencies that were being intercepted.

cho những ai đang nghe đúng tần số.

Text messages, voice chat, file sharing --

Tin nhắn, thư thoại, chia sẻ tài liệu--

anything could be sent anonymously.

bất kì thứ gì cũng có thể gửi nặc danh.

And people did communicate.

Và người ta đã giao tiếp với nhau.

Over 15,000 messages were sent.

Hơn 15 nghìn tin nhắn đã được gửi.

Here are some examples.

Đây là một số ví dụ:

"Hello world, hello Berlin, hello NSA, hello GCHQ."

"Chào cả thế giới, chào Berlin, chào Tình Báo Mỹ, chào Tình Báo Anh."

"NSA Agents, Do the Right Thing! Blow the whistle!"

"Điệp viên NSA, hãy làm việc nghiêm túc! Thổi còi đi nào!"

"This is the NSA. In God we trust. All others we track!!!!!"

"Tình Báo Mỹ đây. Chúng tôi tin Thượng Đế. Chúng tôi theo dõi mọi thứ khác!!!"

(Laughter)

(Cười)

"#@nonymous is watching #NSA #GCHQ - we are part of your organizations.

"Bạn@vôdanh đây đang theo dõi Bạn Tình Báo Mỹ,Anh - chúng tôi cùng tổ chức với bạn.

# expect us. We will #shutdown"

Hãy an tâm. Hẹn gặp lại sau"

"This is the NSA's Achilles heel. Open Networks."

"Gót chân Asin của Tình Báo Mỹ: Mạng mở."

"Agents, what twisted story of yourself will you tell your grandchildren?"

"Các đặc vụ, điều gì thêu dệt ra câu chuyện để các bạn kể cho con cháu mình?"

"@NSA My neighbors are noisy. Please send a drone strike."

"@NSA ơi, hàng xóm của tôi ồn quá. Vui lòng gửi máy bay không người lái."

(Laughter)

(Cười)

"Make Love, Not cyberwar."

"Hãy Làm Tình--Yêu, Đừng làm chiến tranh--mạng."

We invited the embassies and the government departments

Chúng tôi cũng mời nhân viên đại sứ và chính phủ

to participate in the open network, too,

tham dự vào mạng mở này,

and to our surprise, they did.

và bất ngờ thay, họ đã tham gia

Files appeared on the network, including classified documents

Các tập tin xuất hiện trên mạng này, có cả tài liệu mật

leaked from the parliamentary investigation commission,

bị rò rỉ từ ủy ban điều tra của quốc hội,

which highlights that the free exchange and discussion of vital information

ủy ban nhấn mạnh, việc trao đổi tự do và thảo luận về thông tin cốt lõi

is starting to become difficult, even for members of a parliament.

trở nên khó khăn, thậm chí đối với các thành viên của quốc hội.

We also organized guided tours to experience and sound out

Chúng tôi cũng đã tổ chức các tua du lịch để trải nghiệm và thăm dò

the power constellations on-site.

các cơ quan công quyền tại chỗ.

The tours visited the restricted zones around the embassies,

Các chuyến đi tham quan các vùng giới hạn xung quanh các đại sứ quán,

and we discussed the potential and the highlights of communication.

và chúng tôi thảo luận về tiềm năng và tầm quan trọng của giao tiếp.

If we become aware of the constellation,

Nếu chúng ta nhận thức được sự tập trung,

the terms and conditions of communication,

các quan hệ và các điều kiện giao tiếp,

it not only broadens our horizon,

thì nó không chỉ mở rộng sự hiểu biết của chúng ta,

it allows us to look behind the regulations that limit our worldview,

mà nó còn cho phép ta xem xét lại các luật lệ đã làm ta bị thu hẹp tầm nhìn,

our specific social, political or aesthetic conventions.

xét lại những quy ước về mỹ học, chính trị và xã hội.

Let's look at an actual example.

Hãy xét một ví dụ thực tế.

The fate of people living in the makeshift settlements

Số phận của con người trong các khu nhà tạm

on the outskirts of Paris

ở ngoại ô Paris

is hidden and faded from view.

bị che đậy và bị bỏ quên.

It's a vicious circle.

Nó là một vòng luẩn quẩn.

It's not poverty, not racism, not exclusion that are new.

Vấn đề ở đây không còn là nghèo, chủng tộc hay bị loại trừ.

What is new is how these realities are hidden

Mà chính là cách che giấu những sự thực này

and how people are made invisible

để không ai thấy vấn đề đó

in an age of global and overwhelming communication and exchange.

trong một thời đại toàn cầu và tràn ngập giao tiếp và trao đổi.

Such makeshift settlements are considered illegal,

Những khu nhà tạm thời bị xem là không hợp pháp,

and therefore those living in them don't have a chance

và vì thế những người sống trong hoàn cảnh đó không có cơ hội

of making their voices heard.

để nói lên tiếng nói của mình.

On the contrary, every time they appear, every time they risk becoming visible,

Ngược lại, bất kỳ lúc nào họ xuất hiện, họ đều sợ bị phát hiện,

merely gives grounds for further persecution,

điều đó làm trầm trọng thêm sự ngược đãi,

expulsion and suppression.

xua đuổi và đàn áp.

What interested us was how we could come to know this hidden side.

Điều làm chúng tôi tâm đắc chính là cách khám phá ra sự che giấu.

We were searching for an interface and we found one.

Chúng tôi tìm kiếm một giao diện và chúng tôi đã tìm thấy.

It's not a digital interface, but a physical one: it's a hotel.

Nó không phải là giao diện số hóa, nhưng là giao diện đời thật: đó là 1 khách sạn.

We named the project "Hotel Gelem."

Chúng tôi gọi dự án này là "Khách sạn Gelem."

Together with Roma families, we created several Hotel Gelems in Europe,

Cùng với các gia đình Di-gan, chúng tôi lập một vài khách sạn Gelem ở châu Âu,

for example, in Freiburg in Germany, in Montreuil near Paris,

ví dụ, ở Freiburg, Đức, ở Montreuil gần Paris,

and also in the Balkans.

và cũng có ở vùng Balkans.

These are real hotels.

Đó là những khách sạn thật.

People can stay there.

Người ta có thể lưu trú tại đó.

But they aren't a commercial enterprise.

Nhưng không phải kinh doanh.

They are a symbol.

Đó là một biểu tượng.

You can go online and ask for a personal invitation

Bạn có thể lên mạng và xin một lời mời cá nhân

to come and live for a few days in the Hotel Gelem, in their homes,

để đến và sống vài ngày trong khách sạn Gelem, ở nhà họ,

eating, working and living with the Roma families.

ăn uống, làm việc và sống với các gia đình Di-gan.

Here, the Roma families are not the travelers;

Các gia đình Di-gan đến đây không phải vì lối sống nay đây mai đó;

the visitors are.

họ là khách mời.

Here, the Roma families are not a minority;

Ở đây, các gia đình Di-gan không phải nhóm dân thiểu số;

the visitors are.

họ được mời đến.

The point is not to make judgments,

Điều quan trọng ở đây không phải để phán xét ai,

but rather to find out about the context that determines

mà là tìm thấy một thực tế để xác định

these disparate and seemingly insurmountable contradictions.

những mâu thuẫn khác nhau, có vẻ không thể giải quyết được.

In the world of globalization,

Trong thế giới toàn cầu hóa,

the continents are drifting closer to each other.

những lục địa xích lại gần nhau hơn.

Cultures, goods and people are in permanent exchange,

Văn hóa, hàng hóa và con người trao đổi thường xuyên,

but at the same time, the gap between the world of the privileged

nhưng cùng lúc đó, giữa thế giới thượng lưu

and the world of the excluded is growing.

và thế giới người nghèo có khoảng cách ngày càng lớn.

We were recently in Australia.

Chúng tôi vừa đến Australia.

For us, it was no problem to enter the country.

Với chúng tôi, không có vấn đề gì khi vào đất nước này.

We have European passports, visas and air tickets.

Vì chúng tôi có hộ chiếu châu Âu, có visa và vé máy bay.

But asylum seekers who arrive by boat in Australia

Nhưng những người tị nạn đến Úc bằng tàu thuyền

are deported or taken to prison.

thì lại bị cấm cửa hoặc bị ở tù.

The interception of the boats

Việc bắt bớ các tàu tị nạn

and the disappearance of the people into the detention system

và việc nhiều người phải bị giam cầm

are veiled by the Australian authorities.

được che đậy bởi nhà cầm quyền Úc.

These procedures are declared to be secret military operations.

Những thủ tục đó được xem là bí mật quân sự.

After dramatic escapes from crisis zones and war zones,

Sau những lần bỏ trốn khổ sở từ những vùng nguy hiểm và chiến sự

men, women and children are detained by Australia without trial,

đàn ông, đàn bà và trẻ con bị bắt ở nước Úc không qua tòa án,

sometimes for years.

đôi khi trong vài năm.

During our stay, however,

Tuy nhiên, trong thời gian chúng tôi lưu lại,

we managed to reach out and work with asylum seekers who were imprisoned,

chúng tôi đã gặp được và làm việc với những người tị nạn đang ở tù,

despite strict screening and isolation.

dù cho sự cách ly và chọn lựa rất kỹ.

From these contexts was born an installation in the art space

Từ những tình huống này một bố trí không gian nghệ thuật được hình thành

of the Queensland University of Technology in Brisbane.

trong khu Đại học Công nghệ Queensland ở Brisbane.

On the face of it, it was a very simple installation.

Mặt trước của đại học có một mô hình rất đơn giản.

On the floor, a stylized compass gave the direction

Trên sàn nhà, một la bàn cách điệu để chỉ phương hướng

to each immigration detention center,

đến mỗi trung tâm cầm giữ người tị nạn,

accompanied by the distance and the name of the immigration facility.

có ghi khoảng cách và tên của trung tâm tị nạn.

But the exhibition step came in the form of connectivity.

Sự trình bày có mục đích kết nối.

Above every floor marking, there was a headset.

Trên mỗi mặt sàn đánh dấu, có một bộ micro-tai nghe.

Visitors were offered the opportunity to talk directly to a refugee

Người tham quan có thể nói chuyện trực tiếp với một người tị nạn

who was or had been imprisoned

đang hoặc đã hết thời gian giam cầm

in a specific detention facility

trong một trại tập trung đặc biệt

and engage in a personal conversation.

và có đặt hẹn trước cho một gặp gỡ cá nhân.

In the protected context of the art exhibition,

Trong hoàn cảnh được hỗ trợ của một triển lãm nghệ thuật,

asylum seekers felt free to talk about themselves,

người tị nạn cảm thấy tự do được nói về chính mình,

their story and their situation, without fear of consequences.

về câu chuyện và về hoàn cảnh của họ mà không sợ hậu quả.

Visitors immersed themselves in long conversations

Chính người tham quan chìm trong những cuộc nói chuyện dài

about families torn apart, about dramatic escapes from war zones,

về gia đình bị chia cắt, về những lần trốn thoát khỏi các vùng chiến sự,

about suicide attempts,

về những ý định tự tử,

about the fate of children in detention.

về số phận của những đứa trẻ trong trại tập trung.

Emotions ran deep. Many wept.

Cảm xúc thật sâu sắc. Quá nhiều nước mắt.

Several revisited the exhibition.

Nhiều người quay lại nơi triển lãm.

It was a powerful experience.

Đó là một trải nghiệm mạnh mẽ.

Europe is now facing a stream of migrants.

Châu Âu đang đối mặt với một dòng thác người tị nạn.

The situation for the asylum seekers is made worse by contradictory policies

Tình huống của người tị nạn còn tệ hơn nữa bởi những chính sách đầy mâu thuẫn

and the temptation of militarized responses.

và bởi tham vọng của các đợt đáp trả quân sự.

We have also established communication systems

Chúng tôi cũng hình thành hệ thống giao tiếp

in remote refugee centers in Switzerland and Greece.

trong những trung tâm tị nạn xa xôi ở Thụy Sĩ và Hy Lạp.

They are all about providing basic information -- weather forecasts,

Trước hết họ được cung cấp thông tin cơ bản-- chi phí y tế,

legal information, guidance.

thông tin luật pháp, tư vấn.

But they are significant.

Cơ bản nhưng rất quan trọng.

Information on the Internet

Thông tin trên Internet

that could ensure survival along dangerous routes

có thể giúp sống sót trên những con đường nguy hiểm

is being censored,

lại bị kiểm duyệt,

and the provision of such information is becoming increasingly criminalized.

và việc cung cấp những thông tin như thế đang trở thành tội hình sự.

This brings us back to our network and to the antennas

Điều đó thúc đẩy chúng tôi thực hiện mạng lưới và các anten

on the roof of the Swiss Embassy in Berlin

trên nóc của tòa đại sứ Thụy Sỹ tại Berlin và

and the "Can You Hear Me?" project.

chương trình "Bạn có nghe rõ tôi không?".

We should not take it for granted to be boundlessly connected.

Chúng ta không nên làm việc đó đến mức quá quắt.

We should start making our own connections,

Ta nên bắt đầu với nối kết của riêng mình,

fighting for this idea of an equal and globally interconnected world.

đấu tranh vì ý muốn xây dựng một thế giới công bằng và kết nối toàn cầu.

This is essential to overcome our speechlessness

Điều quan trọng là phải vượt qua sự im lặng hèn nhát

and the separation provoked by rival political forces.

và sự chia rẽ tạo ra bởi các thế lực chính trị.

It is only in truly exposing ourselves

Đó chỉ là sự thể hiện bản thân một cách trung thực

to the transformative power of this experience

để có được trải nghiệm về sức chuyển đổi

that we can overcome prejudice and exclusion.

mà chúng ta có thể vượt qua những định kiến và bất công.

Thank you.

Cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Bruno Giussani: Thank you, Mathias.

Bruno Giussani: Cảm ơn, Mathias.

The other half of your artistic duo is also here.

Đồng tác giả của tác phẩm này cũng có ở đây.

Christoph Wachter, come onstage.

Mời C. Wachter lên sân khấu.

(Applause)

(Vỗ tay)

First, tell me just a detail:

Xin được hỏi một chi tiết:

the name of the hotel is not a random name.

Tên khách sạn không phải là tên ngẫu nhiên.

Gelem means something specific in the Roma language.

Gelem có nghĩa là cái gì đó đặc biệt trong ngôn ngữ Di-gan.

Mathias Jud: Yes, "Gelem, Gelem" is the title of the Romani hymn,

Mathias Jud: Vâng, "Gelem, Gelem" là tên của bài quốc ca người Di-gan,

the official, and it means "I went a long way."

bài ca chính thức, có nghĩa "Tôi đã đi chặng đường dài."

BG: That's just to add the detail to your talk.

BG: Điều đó thêm chi tiết vào bài nói chuyện.

But you two traveled to the island of Lesbos

Nhưng cả hai bạn đã đi đến đảo Lesbos

very recently, you're just back a couple of days ago,

mới đây, các bạn vừa trở lại đây vài ngày,

in Greece, where thousands of refugees are arriving

Ở Hy Lạp, có hàng nghìn người tị nạn đang đổ đến

and have been arriving over the last few months.

và vừa đến trong vài tháng qua.

What did you see there and what did you do there?

Bạn đã thấy gì ở đó và bạn làm gì ở đó?

Christoph Wachter: Well, Lesbos is one of the Greek islands close to Turkey,

Christoph Wachter: Vâng, Lesbos là một trong những đảo của Hy Lạp gần Thổ Nhĩ Kỳ,

and during our stay,

trong lúc chúng tôi ở đó,

many asylum seekers arrived by boat on overcrowded dinghies,

nhiều người tị nạn đã đến trên những thuyền nhỏ chất đầy người,

and after landing, they were left completely on their own.

và sau khi lên bờ, họ bị bỏ mặc ở đó.

They are denied many services.

Bị từ chối khi họ xin dùng các dịch vụ.

For example, they are not allowed to buy a bus ticket

Ví dụ, họ không được phép mua một chiếc vé xe buýt

or to rent a hotel room,

hoặc thuê phòng khách sạn,

so many families literally sleep in the streets.

vì thế nhiều gia đình thật sự phải ngủ ngoài đường.

And we installed networks there to allow basic communication,

Và chúng tôi đã thiết lập các hệ thống ở đó để giúp họ giao tiếp tối thiểu,

because I think, I believe,

vì tôi nghĩ, tôi tin,

it's not only that we have to speak about the refugees,

không chỉ chúng tôi phải nói về người tị nạn,

I think we need to start talking to them.

mà tôi nghĩ chúng ta cần nói về họ.

And by doing so, we can realize that it is about human beings,

Và bằng cách đó, ta có thể nghĩ rằng nó có ích cho mọi người,

about their lives and their struggle to survive.

giúp cho cuộc sống và sự chiến đấu sống còn của họ.

BG: And allow them to talk as well.

BG: Và cho phép họ được nói.

Christoph, thank you for coming to TED.

Christoph, cảm ơn bạn đã đến với TED.

Mathias, thank you for coming to TED and sharing your story.

Mathias, cảm ơn đã đến với TED và chia sẻ câu chuyện của bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)