The surprising science of alpha males | Frans de Waal

Translator: Phuong Tran Reviewer: An Bình Nguyễn

Well, I have known many alpha males in my life,

Trong cuộc đời mình, tôi biết rất nhiều nam Alpha,

chimpanzee alpha males,

cụ thể là tinh tinh đực Alpha.

and I'm going to talk about what an alpha male is,

Tôi sẽ miêu tả một nam Alpha là thế nào,

because I think we can all learn a lot from our close relatives

vì tôi nghĩ ta có thể học được nhiều điều

từ người họ hàng nam Alpha gần gũi.

where we have alpha males.

And as an example, I want to give you Amos, a male that I knew

Ví dụ, tôi muốn giới thiệu với các bạn về Amos, một con tinh tinh đực

who was a young male and he was alpha male,

còn trẻ và là con đực đầu đàn

he was very popular,

rất nổi tiếng,

but he got sick

nhưng nó bị ốm

and he lost his position because, you know, chimpanzee males

và rồi mất dần vị thế vì, bạn biết đấy, những con tinh tinh đực

they can spot from a mile away if you are weak

có thể nhận ra con bị ốm từ xa cả dặm

and they went for him,

và chúng đến vì Amos.

and he lost his position, and then he got sicker and sicker

Amos đánh mất địa vị, và bệnh ngày càng nặng hơn

until at some point we had to isolate him.

tới khi chúng tôi buộc phải cách ly nó.

The group lived on a grassy island,

Cả đàn sống trên một hòn đảo nhiều cây cỏ

and we had to isolate him in a cage,

và chúng tôi phải nhốt Amos trong chuồng,

but we cracked open the cage so that the rest of the chimps

nhưng chúng tôi mở cửa chuồng để những con tinh tinh khác

still had access to him.

có thể tiếp cận Amos.

And what happened was most touching.

Và những gì diễn ra thực sự rất cảm động.

Other chimps would bring food to him,

Những con tinh tinh khác mang thức ăn

they would bring wood wool to him,

và len gỗ đến cho nó,

which is this thing that they use to sleep in and build nests out of,

đó là những thứ chúng dùng để ngủ và xây tổ,

and females would put the wood wool behind his back.

những con cái đặt len gỗ sau lưng Amos.

He was leaning heavily against the wall,

Nó dựa lưng một cách nặng nề vào tường,

and the way we do with pillows to patients in a hospital,

và cách chúng ta đặt gối kê lưng cho bệnh nhân nằm bệnh

they were putting that stuff behind his back.

cũng giống cách chúng kê đồ sau lưng Amos.

And I thought, this is the way to go for an alpha male.

Và tôi nghĩ, đây là cách để nhận biết một nam Alpha.

He was loved and respected, and everyone was taking care of him,

Nó được yêu thương và tôn trọng, và các con trong đàn đều chăm sóc nó,

and this is not always how it goes,

điều này không thường xuyên xảy ra,

because some males don't end so well when they lose their position.

vì vài con đực có kết cục không tốt lắm khi chúng mất đi địa vị.

So Amos was an example of a male who was liked as a leader,

Do đó, Amos là ví dụ chuẩn mực của một con đực đầu đàn,

and I think the term alpha male, if you look it up on the internet,

và tôi nghĩ cụm từ nam Alpha, nếu bạn tìm kiếm trên mạng,

you will find all these business books that tell you how to be an alpha male,

bạn sẽ gặp những cuốn sách kinh doanh hướng dẫn bạn cách trở thành nam Alpha,

and what they mean is how to beat up others

và ý của họ là làm thế nào để đánh bại người khác,

and beat them over the head and let them know that you are boss

đánh phủ đầu họ và chứng tỏ mình là sếp,

and don't mess with me and so on.

đừng giỡn mặt với tôi, đại loại vậy.

And basically an alpha male for them is a bully.

Và về cơ bản, đối với họ, nam Alpha là một kẻ bắt nạt.

And I really don't like that kind of description,

Tôi thực sự không thích cách miêu tả đó,

because I am actually partly responsible for the term "alpha male"

vì tôi có một phần trách nhiệm đối với cụm từ "nam Alpha"

because I wrote this book "Chimpanzee Politics,"

do tôi đã viết quyển "Luật lệ của tinh tinh",

which was recommended by Newt Gingrich to freshmen congressmen.

cuốn sách được Newt Gingrich đề xuất cho các nghị sĩ trẻ.

I don't know what good it did, but he recommended that book to them,

Tôi không biết nó đã làm được gì tốt, nhưng anh ấy đã giới thiệu nó tới họ,

and after that the term "alpha male" became very popular.

và sau đó, cụm từ "nam Alpha" trở nên phổ biến.

But I think it is used in a mischaracterization.

Nhưng tôi nghĩ nó được sử dụng theo cách hiểu sai.

It's used in a very superficial way

Cụm từ này được sử dụng một cách rất nông cạn

that doesn't relate to what a real alpha male is.

không liên quan đến việc nam Alpha thực sự là thế nào.

And so I'm here to explain what that is.

Vì thế tôi ở đây để giải thích ý nghĩa của nó.

The term itself goes back actually much further.

Cụm từ này, thật ra, đã có từ trước đó rất lâu.

It goes back to the '40s and '50s, research on wolves,

Quay về những năm 40 và 50, trong các cuộc thử nghiệm về loài sói,

and basically the definition is very simple.

về cơ bản, định nghĩa của nó rất đơn giản.

The highest ranking male is the alpha male.

Con đực ở cấp bậc cao là nam Alpha.

The highest ranking female is the alpha female.

Con cái ở cấp bậc cao là nữ Alpha.

Every primate group has one alpha male, one alpha female,

Mỗi đàn linh trưởng đều có một nam Alpha, một nữ Alpha,

not more than that, there's only one.

không nhiều hơn thế, chỉ có một mà thôi.

And I will explain how that goes.

Và tôi sẽ giải thích nó vận hành ra sao.

So first, the body language.

Đầu tiên là ngôn ngữ cơ thể.

What you see here is two male chimpanzees who are the same size,

Các bạn thấy đây là hai con tinh tinh đực có cùng kích cỡ,

but one is walking upright, has his hair up,

nhưng một con thì đang đứng thẳng dậy, lông xù lên,

has a big rock in his hand, and he's the alpha male.

có hòn đá lớn trong tay, và nó chính là nam Alpha.

The other male is pant-grunting to him,

Con đực còn lại thì đang khịt mũi sợ hãi với nó,

is being submissive to him and bowing for him,

đang phục tùng và cúi đầu trước nó,

and that is the sort of ritual they need to go through many times a day

và đó chính là nghi thức mà chúng phải lặp lại nhiều lần một ngày

in order to have a stable relationship.

nhằm duy trì mối quan hệ bền vững.

I'll show you a video from the field.

Tôi sẽ cho các bạn xem một đoạn phim khác ngoài đồng cỏ.

What you will see here is a female pant-grunting to an alpha male

Thứ bạn thấy ở đây là một con cái khịt mũi sợ hãi trước một con nam Alpha

and you will see how that goes.

và bạn sẽ thấy nó diễn ra như thế nào.

The male is approaching,

Con đực đang tiến lại gần,

she grunts at him.

con cái gầm gừ với nó.

(Chimpanzee grunts)

(Tinh tinh gầm gừ)

He has all his hair up

Con đực xù lông hết lên

and he displays.

và nó thể hiện.

I'm actually standing far too close.

Tôi thật ra đang đứng quá gần.

A chimpanzee is far stronger than I am,

Một con tinh tinh khỏe hơn tôi rất nhiều

and I just was not very prudent, this particular video.

nên tôi không khôn ngoan lắm trong đoạn phim này.

So what you saw him do

Điều bạn vừa thấy con đực làm

is he was lifting himself up and standing on two legs,

là nó vừa ưỡn người thẳng lên, đứng trên hai chân,

and putting his arms out.

và dang hai tay ra.

That's called the bipedal swagger.

Đó là dáng "nghênh ngang hai chân",

It's a very common posture in high-ranking males,

tư thế rất phổ biến ở con đực bậc cao,

and it's very recognizable because humans do this kind of stuff.

và nó dễ nhận biết vì con người thực ra cũng làm tương tự vậy.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Humans do this all the time.

Con người làm thế suốt.

And what I really like about this particular picture

Và điều khiến tôi thực sự thích ở bức hình này

is the two old guys to the side.

là hai người đàn ông lớn tuổi ở hai bên.

This is very chimpanzee.

Rất giống tinh tinh.

In chimpanzees,

Ở loài tinh tinh,

we have usually old males who are over the hill,

chúng ta thường có những con đực đã quá lớn tuổi

who cannot be alpha male themselves anymore,

nên không thể trở thành nam Alpha được nữa,

but they start playing games and forming coalitions,

nhưng chúng bắt đầu tham gia và tạo liên minh

and behind the backs of others.

sau lưng những cá thể khác.

And they become extremely influential,

Và chúng có sức ảnh hưởng vô cùng lớn,

and you may actually have old males

thậm chí có những con đực lớn tuổi

who are more influential than the alpha male himself.

có sức ảnh hưởng còn lớn hơn cả chính nam Alpha.

Just as an example,

Lấy một ví dụ,

the three males that I used to work with most

ba con đực mà tôi từng làm việc cùng nhiều nhất

at the Dutch zoo long ago, where I worked,

ở sở thú Hà Lan từ rất lâu rồi,

and the middle male here is a 17-year-old alpha male.

và con đực ở giữa này là một nam Alpha 17 tuổi.

The male whom he is grooming on the side is twice as old,

Con đực mà nam Alpha đang chải chuốt gấp đôi tuổi nó,

and this old male has made him the leader.

và con đực lớn tuổi này giúp nam Alpha trở thành đầu đàn.

So you can imagine that that old male has an enormous amount of power,

Bạn có thể thấy con đực lớn tuổi có quyền lực cực lớn,

because he has made the alpha male alpha male.

vì nó đã giúp nam Alpha trở thành nam Alpha.

The male on the right

Còn con đực ở bên phải

is individually the strongest male.

là cá thể mạnh nhất trong đàn.

In captivity, you can test it out,

Khi nó bị giam cầm, bạn có thể thử nó

and you can know that this male has no trouble with either one.

và nhận ra con đực này không gặp rắc rối gì với một trong hai con kia.

He has only trouble with the combination of the two.

Nó chỉ gặp rắc rối khi cặp đôi kia liên thủ.

And so the coalition formation that goes on in chimpanzee society

Vì vậy, sự hình thành liên minh diễn ra trong xã hội loài tinh tinh

makes it much more complex than you think.

phức tạp hơn bạn nghĩ rất nhiều.

It means, for example,

Có nghĩa là, ví dụ,

that the smallest male in a group can be the alpha male.

con đực nhỏ nhất trong đàn vẫn có thể là nam Alpha.

You don't need to be the biggest and strongest male.

Không cần là con to nhất hay mạnh nhất.

The smallest male, if he has the right friends and keeps them happy,

Con đực nhỏ nhất, nếu nó biết chọn đúng bạn và khiến chúng vui vẻ,

or he has female support,

hoặc có sự ủng hộ của con cái,

he can be the alpha male.

nó có thể trở thành nam Alpha.

So the coalition system makes everything complex,

Vậy là hệ thống liên minh khiến mọi thứ trở nên phức tạp,

and I'm always waiting here in the US

và tôi thì luôn chờ đợi ở nước Mỹ này

for the primaries, the end of the primaries,

các cuộc bầu cử sơ bộ, kết thúc bầu cử sơ bộ,

because that's a moment where you need to demonstrate unity.

vì đó là lúc bạn cần thể hiện sự đoàn kết.

Now let me first show you how the unity is shown in chimpanzees.

Để tôi cho bạn xem sự đoàn kết được thể hiện ở tinh tinh như thế nào.

What you see here is two males on the left

Hình bạn thấy bên trái là hai con tinh tinh đực

who are standing together.

đang đứng cạnh nhau.

You also see the big canine teeth that they have.

Bạn thấy cả những chiếc răng nanh to của chúng.

And they're standing together and they demonstrate to the rest of the group,

Và bọn chúng đang đứng cạnh nhau và thể hiện với đàn tinh tinh rằng

"We are together. We are a unit."

"Chúng tôi đồng lòng. Chúng tôi là một."

The males on the right are walking together in synchrony.

Còn những con đực ở bên phải đang bước đều nhau.

That's another way of demonstrating that you are together.

Đó cũng là một cách khác để thể hiện rằng chúng đồng lòng.

And so demonstrating unity is extremely important

Và vì việc thể hiện sự đoàn kết là vô cùng quan trọng

in a coalition system,

trong hệ thống liên minh,

and as I said, in the primaries always I'm waiting for that moment

như đã nói, ở cuộc bầu cử sơ bộ, tôi luôn chờ đợi giây phút ấy

because then you have two members of the same party

bởi sau đó bạn sẽ có hai thành viên trong cùng một đảng

who have been fighting with each other,

cạnh tranh với nhau,

and they need to come together at some moment.

và đến một lúc nào đó, họ cũng cần phải đồng lòng.

And it leads to very awkward situations.

Và nó dẫn đến tình huống rất khó xử.

People who don't like each other need to embrace each other

Những cá thể không ưa nhau cần gắn bó với nhau

and stand together,

và ủng hộ nhau,

and that's absolutely essential for the unity of the party,

hẳn nhiên đó là điều tối quan trọng cho sự đoàn kết của một đảng,

and if you don't do that, the party may fall apart.

và nếu không làm thế, đảng đó sẽ có nguy cơ sụp đổ.

And so if it doesn't go well, like in this particular case --

Và khi việc không diễn ra suôn sẻ như trong trường hợp này --

(Laughter)

(Tiếng cười)

then the party is in deep doo-doo

thì đảng sẽ gặp rắc rối

because they have not demonstrated unity.

vì họ không thể hiện sự đoàn kết.

So that's a very important part of the coalition system,

Vậy nên, đây là phần rất quan trọng của hệ thống liên minh

and that's something that we share between humans and chimpanzees.

và cũng là điểm giống nhau giữa loài người và tinh tinh.

Now, how do you become an alpha male?

Câu hỏi bây giờ là, làm thế nào để trở thành một nam Alpha?

First of all, you need to be impressive and intimidating

Trước hết, bạn cần phải thật ấn tượng, oai vệ,

and demonstrate your vigor on occasion

bộc lộ khí phách của bạn ở mọi hoàn cảnh,

and show that you are very strong,

thể hiện rằng bạn rất mạnh mẽ

and there's all sorts of ways of doing that.

và có rất nhiều cách để làm thế.

But other things that you need to do is you need to be generous.

Nhưng bên cạnh đó, bạn cũng cần có lòng rộng lượng.

So, for example, males who go on a campaign

Ví dụ, những con đực thực hiện chiến dịch

to dethrone the leader,

phế truất con đầu đàn,

which may take two or three months

việc này có thể kéo dài đến hai hoặc ba tháng

where they're testing all the coalitions in the group,

chúng sẽ xem xét tính đoàn kết trong đàn,

they also become extremely generous.

đồng thời cũng trở nên cực kỳ rộng lượng.

They share food very easily with everyone.

Chúng dễ dàng chia sẻ thức ăn với các cá thể khác.

Or they start to tickle the babies of the females.

Hoặc chúng đùa giỡn với tinh tinh con của con cái.

They're normally, male chimpanzees, not particularly interested in infants,

Thông thường, tinh tinh đực không hứng thú với tinh tinh sơ sinh,

but when they are campaigning like that,

nhưng khi thực hiện chiến dịch đó,

they get very interested in infants and they tickle them,

chúng lại tỏ ra rất hứng thú và còn đùa giỡn với chúng,

and they try to curry favor with the females.

vì chúng đang cố nịnh hót những con cái.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So in humans, of course,

Ở con người, tất nhiên,

I am always intrigued by these men who are candidates

tôi luôn cảm thấy tò mò bởi những ứng cử viên nam

and hold babies up like this.

hay bế em bé lên như vậy.

This is not particularly something that babies like --

Đây không thực sự là điều em bé thích --

(Laughter)

(Tiếng cười)

but since it is a signal to the rest of the world,

nhưng vì đây là thông điệp cho toàn thế giới,

they need to hold them in the air.

vì vậy họ cần phải bế chúng lên cao.

And I was really intrigued by,

Và tôi thật sự tò mò,

when we had a female candidate in the last election,

khi chúng ta có một ứng cử viên nữ trong lần bầu cử gần đây,

the way she held babies was more like this,

cách bà ấy bế em bé giống thế này hơn,

which is what babies really like.

cũng là cách các em bé thích hơn.

But she of course didn't need to send the message

Nhưng bà ấy, dĩ nhiên không cần gửi đến thông điệp

that she could hold a baby without dropping it,

rằng mình có thể bế mà không làm rơi em bé,

which was what the man was doing.

điều mà những ứng cử viên nam đang làm.

So this is a very common tactic,

Đây là thủ thuật rất phổ biến,

and male chimpanzees,

và tinh tinh đực,

they spend a lot of time currying favor with all sorts of parties

chúng thường dành rất nhiều thời gian để nịnh hót đủ các phe phái

when they are campaigning.

khi chúng đang thực hiện chiến dịch.

Now, what are the privileges and the costs

Vậy đâu là đặc quyền và cái giá phải trả

of being an alpha male?

của việc trở thành một nam Alpha?

The biggest privilege is females.

Đặc quyền lớn nhất đó là các con cái.

Food is really irrelevant.

Thức ăn thật ra không liên quan.

Male chimpanzees can go a week without food

Tinh tinh đực có thể sống cả tuần mà không cần thức ăn

if there's a female in estrus and they're sexually interested in her.

nếu có con cái ở thời kỳ động dục và chúng bị cuốn hút bởi con cái đó.

Food is secondary to sex.

Thức ăn đứng thứ hai sau tình dục.

And so the male chimpanzees --

Vì thế tinh tinh đực --

and we evolutionary biologists, of course, we have an explanation for this,

và chúng tôi, những nhà sinh học tiến hóa, có lời giải thích cho điều này,

is that sex leads to reproduction,

rằng tình dục dẫn đến sinh sản,

and reproductive success is the measure of evolution.

và sinh sản thành công là thước đo quá trình tiến hóa.

That's how everything evolves.

Đó là cách mọi thứ tiến hóa.

And so if males can enhance their reproductive success

Nếu những con đực có thể tăng tỉ lệ sinh sản thành công

by being high ranking,

bằng thứ hạng cao,

you get automatically the ambition to be high ranking in the males.

nó sẽ tự động có tham vọng đạt thứ hạng cao trong số những con đực.

So that's the privilege.

Đó là đặc quyền.

The costs, one cost is of course

Về cái giá phải trả, một cái giá tất yếu

that you need to keep your partners happy.

là nam Alpha cần khiến đồng minh vui vẻ.

So if you come to power with the support of an old male,

Nếu nam Alpha có được quyền lực nhờ sự giúp đỡ của một con đực lớn tuổi,

you need to let that old male mate with females.

nó phải để con đực lớn tuổi ghép đôi với các con cái.

If you don't do that, that old male is going to get mad at you,

Nếu không làm thế, con đực lớn tuổi sẽ tức giận

and you're going to lose him as a partner.

và nam Alpha sẽ đánh mất một đồng minh.

So there's a transaction going on.

Vậy là có một giao dịch ở đây.

If you become alpha male this way, you need to keep your partners happy.

Nếu trở thành nam Alpha bằng cách này, bạn cần khiến đồng minh vui.

And so that's one of the costs.

Đó là một trong những cái giá.

The second cost is that everyone wants your position.

Cái giá thứ hai là mọi người luôn muốn vị trí của bạn.

Alpha male position is a very important position,

Vị trí nam Alpha rất quan trọng

and everyone wants to take it from you,

và mọi người lại muốn lấy nó từ bạn,

and so you constantly have to watch your back.

vì thế bạn phải thường xuyên đề phòng.

You have to be extremely vigilant.

Bạn phải cực kỳ cảnh giác.

For example, you have to disrupt the coalitions of others

Ví dụ, bạn phải phá vỡ sự đoàn kết của những cá thể khác

and that's what male chimpanzees do quite a bit.

và đó là điều đôi khi tinh tinh đực cũng làm.

Divide and rule strategies, they have.

Chiến lược chia để trị.

And so that's a very stressful situation, and we actually have data on this.

Đây là tình huống rất căng thẳng và chúng tôi có dữ liệu về nó.

The data comes from the field,

Dữ liệu có được từ đồng cỏ,

from baboons not chimpanzees in this case,

ở trường hợp này là khỉ đầu chó, không phải tinh tinh,

where they did fecal samples on the baboons

nơi họ lấy các mẫu phân của khỉ đầu chó

and they analyzed them for glucocorticoids.

và phân tích chúng để thu được glucocorticoid.

And what you see here is a graph

Và hình bạn thấy đây là một biểu đồ,

where you see that the lower ranking the male baboon is,

bạn sẽ thấy thứ hạng khỉ đầu chó đực càng thấp,

the higher is his cortisol level

nồng độ cortisol trong phân của nó

in the feces,

càng cao,

but the alpha male, as you see,

nhưng ở nam Alpha, như bạn thấy,

has just as high a level as the lowest-ranking males,

cũng có nồng độ cao như những con đực ở cấp bậc thấp,

and so you may think that being alpha male is nice and dandy and is wonderful,

và bạn có thể nghĩ trở thành nam Alpha thật tuyệt vời,

but it's actually a very stressful position,

nhưng thực chất đó là một vị trí rất căng thẳng,

and we can demonstrate that physiologically.

và ta có thể chứng minh điều đó về mặt sinh lý học.

Now, what are the obligations?

Vậy nghĩa vụ của nam Alpha là gì?

And here, for me, it gets really interesting,

Với tôi, khía cạnh này cực kỳ thú vị,

and it deviates very much from your typical image of the alpha male.

nó chênh lệch rất xa so với hình mẫu nam Alpha mà bạn tưởng.

The alpha male has two sorts of obligations.

Nam Alpha có hai nghĩa vụ.

One is to keep the peace in the group.

Một là duy trì sự bình yên cho đàn.

We call that the control role,

Ta gọi đó là vai trò quản lý,

to control fights in the group,

kiểm soát các tranh chấp trong đàn,

and the second is to be the most empathic,

và thứ hai là phải biết đồng cảm nhất,

the consoler in chief, basically, of the nation, so to speak.

như một Trấn An Viên Trưởng của quốc gia, về cơ bản là vậy.

So first of all, keeping the peace.

Trước hết, về việc duy trì sự bình yên.

This is a male who stops a fight between two females.

Đây là một con đực đang can ngăn vụ ẩu đả giữa hai con cái.

Two females on the left and the right

Hai con cái ở bên trái và bên phải

have been screaming and yelling at each other over food,

la hét và tranh giành nhau thức ăn,

because food is very important for the females,

vì thức ăn rất quan trọng đối với con cái,

and so he stops the fight between them and stands between them like this.

khi đó con đực ngăn lại cuộc chiến và đứng giữa chúng thế này.

And it's very interesting to me that alpha males, when they do this,

Khá thú vị khi nam Alpha làm vậy,

they become impartial.

vì chúng trở nên công bằng.

They don't support their mom or their best buddy.

Chúng không thiên vị mẹ hay bạn thân của mình.

No, no, they stop fights,

Thay vào đó, chúng can ngăn những cuộc ẩu đả

and they come up for the underdog in general.

và nhìn chung là đứng về phe yếu thế.

And this makes them extremely popular in the group,

Điều này khiến chúng cực kỳ nổi tiếng trong tập thể,

because they provide security

vì chúng tạo sự an toàn

for the lowest-ranking members of the group.

cho các thành viên thuộc cấp bậc thấp nhất trong đàn.

And so they become impartial,

Vậy là, chúng trở nên công bằng,

which is an unusual condition for a chimpanzee to be in,

một điều khá bất thường đối với loài tinh tinh,

because they're usually very fond of their friends and so on,

vì chúng thường rất ưu ái bạn bè và những cá thể tương tự,

and these alpha males who are good at this,

và những nam Alpha giỏi việc này

they can be very effective at keeping the peace in the group.

gìn giữ bình yên cho đàn rất hiệu quả.

And the second thing they do is they show empathy for others.

Việc thứ hai chúng làm là bộc lộ lòng cảm thông với các cá thể khác.

Now, I do an enormous amount of research on empathy,

Tôi đã nghiên cứu rất nhiều về lòng cảm thông,

and I don't have time to go into it,

tôi không đủ thời gian đào sâu hơn,

but empathy is nowadays a topic that we study in rodents and dogs

nhưng ngày nay, sự cảm thông là đề tài ta nghiên cứu ở bộ gặm nhấm và loài chó,

and elephants and primates,

loài voi, bộ linh trưởng,

all sorts of animals.

và đủ các loài động vật.

And what you see here is two bonobos.

Và hình bạn thấy ở đây là hai con tinh tinh lùn.

The one in front

Con ở phía trước

has been beaten up in a fight.

bị đánh bại trong trận ẩu đả.

The one in the back puts her arms around her and consoles her.

Con ở phía sau đặt hai tay choàng qua người nó và trấn an nó.

This is also actually how we measure empathy in young children,

Đây thực ra cũng là cách ta đánh giá lòng cảm thông ở trẻ nhỏ

by looking at how they respond to distressed individuals.

khi nhìn vào cách đối xử của chúng với những cá nhân đang phiền muộn.

And high-ranking males, they do a lot of this.

Và những cá thể nam ở cấp bậc cao hay làm thế.

High-ranking males provide an enormous amount of comfort in the group,

Cá thể nam ở cấp bậc cao tạo cảm giác vô cùng an tâm cho tập thể

and they go to places where there are earthquakes

và đến những nơi động đất

or hurricanes

hay bão quét

and they provide comfort.

và đem đến niềm an ủi.

The pope does this. The presidents do this.

Ngài Giáo hoàng làm thế. Tổng thống cũng vậy.

All the leaders in the world have to do this job.

Tất cả các nhà lãnh đạo đều phải làm việc này.

The queen does it and so on.

Nữ hoàng cũng làm thế và nhiều người nữa.

They all have to do this job,

Họ đều phải làm việc này,

so providing consolation, and that's a very important task.

mang đến sự động viên, và đó là một công việc vô cùng quan trọng.

And males who are good at these two,

Những cá thể nam làm tốt cả hai việc này,

keeping the peace and providing comfort,

gìn giữ hòa bình và đem đến niềm an ủi,

they become extremely popular leaders,

sẽ trở thành nhà lãnh đạo rất nổi tiếng,

and there's actually some self-interest involved in it.

và việc này thật ra có cả tư lợi trong đó.

They don't do it just for the group,

Họ không chỉ làm vậy vì tập thể

because it also stabilizes their position.

mà còn để củng cố địa vị của mình.

The more popular a male becomes as alpha male

Cá thể nam càng nổi bật với vai trò là nam Alpha

and the more the rest of them respects them and looks up to them,

và được các cá thể khác tôn trọng, kính nể càng nhiều

the better their position is defended

thì vị trí của họ càng được bảo vệ

in case it's going to be challenged by somebody else,

nếu bị thách thức bởi cá nhân khác,

because then, of course, the whole group is going to support that male

vì khi đó, dĩ nhiên, cả tập thể sẽ ủng hộ cho nam Alpha

because they want to keep a leader who is good for them.

bởi họ muốn giữ một nhà lãnh đạo tốt với mình.

So the group is usually very supportive of males who are good leaders,

Do đó, tập thể thường rất ủng hộ những cá thể nam lãnh đạo giỏi,

and it's not supportive at all of bullies.

và không hề cổ vũ những kẻ bắt nạt.

And when bullies lose their position,

Khi kẻ bắt nạt mất vị trí,

they may end up in a very bad situation there.

chúng có thể có kết cục rất tồi ở đó.

This is data actually on the consolation behavior.

Đây thực tế là dữ liệu về hành vi động viên.

This is data on consolation in chimpanzees,

Đây là dữ liệu về hành vi động viên của loài tinh tinh,

and you see for the medium- and low-ranking individuals,

và bạn thấy với những cá thể ở bậc trung và thấp cấp,

the females do more of it than the males.

con cái làm việc này nhiều hơn con đực.

This is basically the whole community.

Đây cơ bản là toàn bộ xã hội.

And this is true for all the mammal studies on empathy

Trong mọi nghiên cứu về lòng cảm thông của động vật có vú,

is that females have more of it than males.

con cái luôn có đức tính ấy nhiều hơn con đực.

But look at the alpha male.

Nhưng hãy nhìn vào nam Alpha.

The alpha male does far more than anybody else.

Nam Alpha cảm thông hơn so với bất kì cá thể nào.

And so that's the data on alpha males being the consoler in chief, basically.

Đó là dữ liệu về nam Alpha khi chúng là Trấn An Viên Trưởng.

The last thing I want to say is something about alpha females.

Điều cuối cùng tôi muốn nói tới là về nữ Alpha.

This is a picture of Mama, the alpha female in the Arnhem zoo

Đây là bức ảnh của Mama, một nữ Alpha ở sở thú Arnhem

where I used to work,

nơi tôi từng làm việc,

who is now all over the internet,

nó giờ đây đang rất nổi trên mạng,

I think a hundred million clicks at the moment,

tôi nghĩ đến giờ là một trăm triệu lượt xem

for a video of her dying at the age of 59,

đoạn phim về cái chết của Mama ở tuổi 59

which happened last year.

xảy ra năm trước.

And Mama was an absolute centrum of the group.

Mama là trung tâm tuyệt đối của cả đàn.

So she was not physically capable of dominating the males.

Nó không thể thống trị các con đực bằng thể lực của mình.

She ranked below the males, but she was the center of the community,

Nó được xếp ở cấp bậc sau những con đực, nhưng lại là trung tâm của cộng đồng,

and if there was big trouble in the community,

và nếu như có rắc rối to trong cộng đồng ấy,

everyone would end up in the arms of Mama.

tất cả sẽ tập hợp lại trong vòng tay của Mama.

And so she was a very important figure.

Và vì vậy, nó là một nhân vật rất quan trọng.

And so I don't want to minimize the position of alpha females

Do đó, tôi càng không muốn thu nhỏ vị trí của những nữ Alpha

in the chimpanzee group.

trong cộng đồng tinh tinh.

And then we have a species that is equally close to us

Và có một loài khá gần với chúng ta

as the chimpanzee, the bonobo.

như tinh tinh, đó là tinh tinh lùn.

We often forget about the bonobo, but the bonobos have a matriarchal society

Chúng ta hay quên loài này, nhưng tinh tinh lùn có xã hội mẫu hệ

and the alpha individual is a female, generally.

và cá thể Alpha thông thường là con cái.

Generally, it's a female who is at the top of the community,

Nói chung, đó là một con cái đứng đầu cộng đồng,

and we know much less about how this is done

và chúng ta biết rất ít về điều này,

and how they get to that position, and what they do with it,

cách chúng đạt được vị trí đó, và chúng làm gì với nó,

because we know much less about bonobos in general.

vì chúng ta biết rất ít về tinh tinh lùn.

But I do want to emphasize

Nhưng tôi muốn nhấn mạnh

that the alpha in a group doesn't need to be a male,

cá thể Alpha trong nhóm không nhất thiết phải là nam,

and that actually in one of our close relatives, it is a female.

và thực tế ở một loài gần với chúng ta, cá thể Alpha là nữ.

So the message I want to leave you with

Vì thế, thông điệp tôi muốn gửi đến các bạn

is that if you are looking at men in our society

là nếu bạn nhìn vào những người đàn ông trong xã hội chúng ta,

who are the boss of, let's say,

ví dụ như người chủ

a family or a business or Washington or whatever,

gia đình, doanh nghiệp hoặc Washington hay bất cứ gì,

you call them alpha male,

bạn gọi họ là nam Alpha,

you should not insult chimpanzees

bạn không nên xúc phạm loài tinh tinh

by using the wrong label.

bằng việc gắn mác sai cho chúng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

You should not call a bully an alpha male.

Bạn không nên gọi một kẻ bắt nạt là nam Alpha.

Someone who is big and strong and intimidates and insults everyone

Một người cao to, mạnh mẽ, đáng sợ và xúc phạm người khác

is not necessarily an alpha male.

chưa chắc là một nam Alpha.

An alpha male has all sorts of qualities,

Một nam Alpha có đầy đủ những phẩm chất,

and I have seen bully alpha males in chimpanzees,

và tôi đã thấy những con tinh tinh chuyên bắt nạt là nam Alpha,

they do occur,

but most of the ones that we have

nhưng đa số những cá thể chúng ta có

have leadership capacities

đều sở hữu năng lực lãnh đạo

and are integrated in their community,

và hòa nhập với cộng đồng của họ,

and, like Amos at the end,

và, cũng như Amos, đến cuối cùng,

they are loved and respected,

họ được yêu thương và tôn trọng,

and so it's a very different situation than you may think.

nên đó là tình huống khác với những gì bạn có thể nghĩ tới.

And I thank you.

Xin cảm ơn.

(Tiếng vỗ tay)

(Applause)