How you can help save the monarch butterfly -- and the planet | Mary Ellen Hannibal

Çeviri: Oğul Can Yurdakul Gözden geçirme: Ezgisu Karakaya

Hi there.

Merhabalar.

I'm in the habit of saying I would like it if butterflies could talk,

"Keşke kelebekler konuşabilseydi," demeyi alışkanlık haline getirdim.

but I've been recently reconsidering that,

Bir süredir bu dileğimi yeniden düşünüyorum.

because we already have a pretty loud world.

Dünyamız yeterince gürültülü.

Can you imagine if butterflies were yakking out there all over the place?

Bir de kelebekler orada burada konuşuyor olsaydı kim bilir nasıl olurdu?

But I would like to ask butterflies one question, which is,

Kelebeklere şunu sormak isterdim:

what is the meaning of some of the stories that we humans tell about them?

Biz insanların onlar hakkında anlattığı bazı hikayelerin anlamı ne?

Because remarkably, all over the world, cultures have really similar stories,

Şaşırtıcı şekilde, dünyanın her yerinde pek çok farklı kültürün

similar mythologies about butterflies having to do with the human soul.

insan ruhunu kelebeklerle ilişkilendirdiği pek çok hikaye ve mit var.

Some cultures tell us butterflies are carrying the souls of children

Bazı kültürler kelebeklerin haksız yere veya vaktinden önce ölmüş çocukların

who have died wrongly or too soon,

ruhlarını taşıdıklarını söyler.

and other cultures tell us that butterflies

Bazıları da kelebeklerin atalarımızın

are carrying the souls of our ancestors among us.

ruhlarını aramızda taşıdığını söyler.

This butterfly is called a Kallima inachus.

Bu kelebeğin adı Kallima Inachus.

On one side, it looks like a beautiful butterfly,

Bir tarafından güzel bir kelebek,

and on the other side, it looks like a leaf,

diğerinden bir yaprak gibi görünüyor.

and it folds up like a leaf to elude predators.

Bir yaprak gibi katlanıp avcılardan saklanabiliyor.

Şimdi görebilirsiniz, şimdi göremezsiniz.

So now you see it, now you don't,

something hidden, something revealed.

Gizlenmiş ya da gözler önünde bir şey.

Maybe we got our ideas about the human soul from this butterfly.

Belki de insan ruhuna dair fikirlerimizi bu kelebekten aldık.

So it's possible that butterflies have some sort of outsized role

Kelebeklerin ölümden sonrası hakkındaki rolleri

biraz abartılmış olabilir.

in our afterlife.

But in this life, in this world, butterflies are in really serious trouble.

Fakat bu dünyada, kelebeklerin başı büyük dertte.

This is a moth.

Bu bir güve.

Moths and butterflies are related. Moths generally fly at night.

Güveler ve kelebekler akrabadır. Güveler genellikle geceleri uçar.

This is called "praedicta," because Darwin predicted that it must exist.

Buradakinin adı "praedicta"çünkü Darwin var olmaları gerektiğini tahmin etmişti.

So today, more than 60 species of butterflies are endangered

Günümüzde dünya çapında

altmıştan fazla kelebek türü

tehlike altında.

around the world,

but even more than that,

insects are declining, declining, declining.

Dahası böcekler azalıyor da azalıyor.

In the last 50 years,

Geçtiğimiz 50 yıl içerisinde

we've lost nearly 50 percent of the total number of bodies of insects.

bütün böceklerin yüzde ellisinden fazlasını kaybettik.

Now this is a disaster.

İşte bu bir felaket.

It could impact us in a more serious way more quickly than climate change,

Bizi küresel ısınmadan daha hızlı ve daha ciddi bir biçimde etkileyebilir.

because butterflies don't do that much in the ecosystem that we depend on,

Her ne kadar kelebeklerin ekosisteme katkıları bizi doğrudan etkilemese de

but they do things for other creatures that we do depend on,

bizim bağımlı olduğumuz başka yaratıkları etkiliyor.

and that's the same story with all insect life.

Bu da bütün böcekler için geçerli bir durum.

Insect life is at the very foundation of our life-support systems.

Böcekler, bizim yaşam destek sistemlerimizin temelini oluşturuyor.

We can't lose these insects.

Bu böcekleri kaybedemeyiz.

Biodiversity all over the globe is in a vast decline.

Dünyanın her yerinde canlı çeşitliliği ciddi bir azalış yaşıyor.

Habitat loss, pesticides, herbicides and impacts of climate change.

Yaşam alanı kaybı, böcek ilaçları, yabani ot ilaçları ve küresel ısınmanın etkileri.

Habitat loss is very serious,

Yaşam alanı kaybı çok ciddi durumda.

and that's where we really have to get developing better,

Bu da bizim daha iyi,

more mindfully.

daha düşünceli bir şekilde gelişmemizi gerektiriyor.

It's the worst of times,

Çok kötü bir durumdayız.

we are kind of overloaded with our problems.

Dertlerimizle aşırı yüklendik.

Aynı zamanda durum çok iyi -- inanılmaz haberlerim var.

It's also the best of times -- there's incredibly good news.

We have exactly what we need.

Tam da ihtiyacımız olana sahibiz.

We have exactly the platform to save nature.

Tam da doğayı kurtarmak için lazım olan platforma sahibiz.

It's called citizen science.

İsmi sivil bilim insanlığı.

So citizen science is generally a term used to mean people without a PhD

Sivil bilim genellikle, doktorası olmadan

bilimsel araştırmaya katkıda bulunan insanları anlatmak için kullanılır.

contributing to scientific research.

Sometimes, it's called community science,

Bazen kamu bilimi olarak da adlandırılır.

which gets at the communal purpose of citizen science,

Bununla sivil biliminin kamusal amacı

which is to do something for our commons together.

yani ortak faydamız için bir şeyler yapmak kastedilir.

It's amateur science.

Amatör bilimidir.

It's being turbocharged today by vast computing power,

Günümüzün bilgisayımsal gücü, istatistiksel analizleri

statistical analysis and the smartphone,

ve akıllı telefonlarıyla inanılmaz biçimde desteklenmiş durumda.

but it's an ancient practice that people have always practiced.

Aslında insanların eskiden beri yaptığı bir uygulama.

It's amateur science.

Amatör bilimi.

Professional science has its roots in amateur science.

Profesyonel bilim, amatör bilimden köklenir.

Charles Darwin was a citizen scientist.

Charles Darwin bir sivil bilim insanıydı.

He had no advanced degree, and he worked only for himself.

İleri seviye bir eğitimi yoktu ve hep kendisi için çalıştı.

So someone showed Darwin this Madagascar star orchid,

Bir gün Darwin'e Madagaskar yıldız orkidesini gösterirler.

which as a spur that's 12 inches long,

Bu çiçeğin 30 cm kadar uzunluğunda bir sapı vardır.

and the spur is the part of a flower that the nectar is in.

Bu sap çiçeğin nektar içeren kısmını oluşturur.

So this person showed this to Darwin and said,

Çiçeği gösterir ve Darwin'e derler ki:

"This proves that evolution does not come about in a natural way.

"Bu çiçek evrimin doğal yollarla gerçekleşmediğini kanıtlıyor.

This flower proves that only God can make these incredibly bizarre

Bu çiçek dünyada ancak Tanrı'nın böylesine alabildiğine tuhaf

ve ilginç görünümlü yaratıklar yaratabileceğini kanıtlıyor.

and tricky-looking creatures on the earth,

because no insect could possibly pollinate this.

Çünkü hiçbir böcek bu çiçeği tozlaştıramaz.

God must reproduce it."

Tanrı bunu oluşturmuş olmalı."

And Darwin said, "No, I'm sure that there is an insect somewhere

Darwin de der ki: "Hayır, eminim bu yıldız orkidesini tozlaştırabilecek

with a proboscis long enough to pollinate that star orchid."

uzunlukta hortuma sahip bir böcek bir yerlerde olmalı."

And he was right.

Haklıydı.

This is a map of the monarch butterfly.

Bu kral kelebeğine ait bir harita

So, the monarch butterfly has a different story

Kral kelebeğinin deminki güveden daha farklı bir hikayesi var.

than that particular moth,

but reflects the same kind of fundamental idea that Darwin had

Yine de Darwin'in temel ilkesi olan

called coevolution,

birlikte evrimi yansıtıyor.

and coevolution is at the heart of how nature works,

Doğanın temel çalışma yöntemlerindendir

and it's also at the heart of what's going wrong with nature today.

ve bugünkü doğamızın sorunlarının da temelinde yatar.

Zaman içerisinde

So over time, as the moth developed a longer proboscis,

güve daha uzun bir hortum geliştirdikçe

so the plant developed a longer spur.

çiçek de daha uzun bir sap geliştirdi.

Over millions of years,

Milyonlarca yıl boyunca

the plant and the moth developed a relationship

çiçek ve güve bir ilişki geliştirdiler.

whereby they both make each other's chances of existence better.

Bu sayede birbirlerinin hayatta kalma olasılıklarını artırdılar.

The monarch butterfly has a different kind of coevolutionary relationship,

Kral kelebeğinin daha farklı bir eş evrimsel ilişkisi var.

and today, it is at the heart of what's going wrong

Sorun da tam olarak bundan kaynaklanıyor.

for the monarch butterfly.

So this is a map of the monarch butterfly migration.

Bu harita kral kelebeğinin göçünü gösteriyor.

The monarch does this amazing thing,

Kral kelebeği inanılmaz bir şey yapar.

and over the course of a year,

Bir sene içerisinde

it goes over the entirety of North America.

Kuzey Amerika'nın tamamına yayılır.

It does this in four or five generations.

Bütün bu süreci dört ya da beş nesilde tamamlar.

The first generations only live a couple of weeks.

İlk nesiller sadece birkaç hafta yaşar.

They mate, they lay eggs and they die.

Çiftleşir, yumurtlar ve ölürler.

The next generation emerges as butterflies and takes the next leg of the journey.

Sonraki nesil kelebek olduktan sonra yolculuğa devam eder.

Kimse bunu nasıl başardıklarını bilmiyor.

Nobody knows how they do it.

By the time the fifth generation comes back around -- and that one lives longer,

Beşinci nesle sıra geldiğinde -- ki onlar daha uzun yaşarlar,

they overwinter in Mexico and California --

Meksika ve California'da kışı geçirirler --

by the time it gets there,

vakitleri geldiğinde

those butterflies are going back to where their ancestors came from,

atalarının geldiği yere dönerler.

but they've never been there before,

Hiçbirinin bizzat ya da doğrudan akrabasının

and nobody that they're immediately related to has been there before either.

gitmediği yerlere dönerler.

We don't know how they do it.

Bunu nasıl yaptıklarını bilmiyoruz.

The reason we know they do this kind of migration --

Bu göçü nasıl yaptıklarını bilebilmemizin,

and we still have a lot of unanswered questions

ki kral kelebeğinin göçüne dair cevapsız çok soru var,

about the monarch migration --

sebebi de sivil bilimi.

is because of citizen science.

So for decades, people have made observations

On yıllar boyunca insanlar bu kelebeğin

about monarch butterflies, where and when they see them,

nerede ve ne zaman göründüğünü gözlemlemişler.

and they've contributed these observations to platforms like Journey North.

Journey North gibi platformlara bu gözlemleriyle katkı sağlamışlar.

This is a map of some observations of butterflies given to Journey North.

Bu harita Journey North'a verilen bazı gözlemleri yansıtıyor.

And if you can see the dots are coded

Eğer görebiliyorsanız, noktaların renkleri

by what time of year those observations were made.

gözlemin yıl içerisinde ne zaman yapıldığını yansıtıyor.

So these massive amounts of data come into a place like Journey North,

Bu inanılmaz miktardaki veri Journey North gibi bir yere geliyor.

and they can create a map of this time of over a course of a year

Onlar da kral kelebeğinin

of where monarchs go.

bir yıllık rotasını çıkartabiliyorlar.

Also because of citizen science,

Öte yandan sivil bilim sayesinde

we understand that monarch butterfly numbers are going down, down, down.

kral kelebeklerinin sayısının gittikçe azaldığını görebiliyoruz.

So in the 1980s, the overwintering butterflies here in California,

1980'lerde California'da yapılan kış sayımlarında

there were four million counted.

dört milyon kelebek bulunmuş.

Last year, 30,000.

Geçtiğimiz sene, 30 bin.

(Audience gasps)

(Seyirci şaşırır)

Four million to 30,000 since the 1980s.

1980'den bu yana, 4 milyondan 30 bine.

The monarchs on the east coast are doing a little better,

Doğu kıyısındaki kral kelebekleri biraz daha iyiler.

but they're also going down.

Ama onların da sayıları azalıyor.

OK, so what are we going to do about it?

Peki, bu konuda ne yapacağız?

Well, very organically, nobody really asking anybody to do it,

Doğal olarak kimse birinden bir şey yapmasını istemiyor.

people all over the continent are supporting monarch butterflies.

Kıtanın her yanında insanlar kral kelebeklerine destek oluyorlar.

The heart of the problem for monarchs is milkweed.

Kral kelebeklerinin sorunlarının temeli ipek otu.

It's another coevolutionary relationship, and here's the story.

Bu da bir birlikte evrim, hikayesi de şu şekilde:

Milkweed is toxic.

İpek otu zehirlidir.

It has a poison in it that it evolved to deter other insects from eating it,

Başka böcekleri, kendisini yemesinler diye savan bir zehre sahip.

but the monarch developed a different kind of relationship,

Kral kelebeği onunla farklı bir ilişki,

a different strategy with the milkweed.

farklı bir strateji geliştirmiş.

Not only does it tolerate the toxin,

Zehre dayanıklı olmakla kalmıyor,

the monarch actually sequesters the toxin in its body,

zehri vücudunda ayırıp saklayarak

thus becoming poisonous to its predators.

kendi avcılarına karşı kendini zehirli hale getiriyor.

Monarch butterflies will only lay their eggs on milkweed,

Kral kelebekleri yalnızca ipek otu üzerine yumurtlarlar.

and monarch caterpillars will only eat milkweed,

Kral tırtılları da sadece ipek otu yerler.

because they need that toxin to actually create what they are as a species.

Bu zehre kendi türleri gereği ihtiyaçları var.

So people are planting milkweed all over the country

Bu yüzden insanlar ülkenin her yerinde ipek otu ekiyor.

where we have lost milkweed due to habitat destruction,

Yaşam alanlarının talan edilmesi, böcek ve yabani ot ilaçları

pesticide use, herbicide use and climate change impacts.

ve iklim değişikliğinden kaybettiğimiz ipek otlarının yerine.

You can create a lot of butterfly habitat and pollinator habitat on a windowsill.

Bir pencere pervazında bir kelebek veya tozlayıcı yaşam alanı oluşturabilirsiniz.

You go to a native nursery in your area

Bölgenizdeki bir fideliğe gidip

and find out what's native to where you live,

bölgenize özgü canlıları öğrenerek

and you will bring beautiful things to yourself.

yaşamınıza güzellikler katabilirsiniz.

Now, citizen science can do even more than rescue monarch butterflies.

Aslında sivil bilim kral kelebeklerini

kurtarmaktan çok daha fazlasını yapabilir.

It has the capacity to scale

Büyüyüp gelişerek doğayı kurtarmamız için

to the level necessary that we need to mobilize to save nature.

ihtiyacımız olan seferberlik seviyesine ulaşabilir.

And this is an example.

İşte karşınızda bir örnek.

It's called City Nature Challenge,

Şehir Doğası Mücadelesi deniliyor.

and City Nature Challenge is a project of the California Academy of Sciences

California Bilim Akademisi

and the Los Angeles Museum of Natural History.

ve Los Angeles Doğa Tarihi Müzesi'nin ortak projesi.

So for four years, City Nature Challenge has enjoined cities all over the globe

Dört senedir Şehir Doğası Mücadelesi dünyanın her yerinden şehirleri

to participate in counting up biodiversity in their cities.

çevrelerindeki biyolojik çeşitliliği arttırmaları için bir araya getiriyor.

We're up to, like, a million observations of biodiversity

Geçtiğimiz Nisan ayından itibaren dünya çapında

collected by people around the globe this past April.

bir milyondan fazla biyolojik çeşitlilik gözlemi yapmış durumdayız.

The winner this year was South Africa, much to the chagrin of San Francisco.

San Fransisco'nun şansına bu sene kazanan Güney Afrika oldu.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Look at them, they have more biodiversity than we do.

Baksanıza, bizden daha fazla biyoçeşitlilikleri var.

It's kind of an interesting thing, what is revealed when you start seeing

Yaşadığınız yerdeki doğal kaynakları görmeye başladığınızda

what are the natural resources where you live,

karşılaştığınız şeyler biraz tuhaf.

Gördükçe daha çok biyoçeşitlilik olan yerlerde yaşamak istiyorsun.

because as we go forward, you want to live where there's more biodiversity.

Bu arada, sivil bilim sosyal ve çevresel hedeflerimize

And by the way, citizen science is a very good tool for social justice

ulaşmakta çok iyi bir araç.

and environmental justice goals, for helping reach them.

You need to have data and you need to show a picture,

Verilerinizin olması ve bir resim göstermeniz lazım.

you need to point to a cause

Bir hedef göstermeniz.

and then you need to have the surgical strike

Ardından bir nokta atışıyla

to help support whatever that problem is.

sorunu çözmek adına destek olmalısınız.

So City Nature Challenge, I think, should get a commendation from the UN.

Bence BM, Şehir Doğası Mücadelesi'ni tebrik etmeli.

Has there ever been a global effort on behalf of nature

Acaba doğa adına bu kadar düzenli bir küresel hareket

daha önce hiç görülmüş mü?

undertaken in this coordinated manner?

It's amazing, it's fantastic

İnanılmaz ve şahane

and it's really a pretty grassroots thing,

ve bir o kadar da topluma ait bir şey.

and we get very interesting information about butterflies and other creatures

Bu saha çalışmalarından çok ilginç bilgiler edinebiliyoruz.

when we do these bioblitzes.

City Nature Challenge basically works with a tool called iNaturalist,

Şehir Doğası Mücadelesi, temelde iNaturalist isimli bir araçla çalışıyor.

and iNaturalist is your entry drug to citizen science. (Laughs)

iNaturalist sizin sivil bilime başlatacak uyuşturucudur. (Gülüşmeler)

I suggest signing up for it on a laptop or on a desktop,

Masaüstü ya da dizüstü bilgisayarınıza kurup giriş yapmanızı,

ardından uygulamayı telefonunuzda edinmenizi öneririm.

and then you put the app on your phone.

With iNaturalist, you take a picture of a bird, a bug, a snake, anything,

iNaturalist ile bir kuşun, böceğin, yılanın, herhangi bir şeyin

and an artificial intelligence function and an expert vetting system

fotoğrafını çekip yapay zeka

ve uzman kimlik sorgulaması

works to verify that observation.

sayesinde kimliğini doğrulayabilirsiniz.

The app gives the observation the date, the time, the latitude and the longitude,

Uygulama size gözlem gününü, zamanını, enlem ve boylamını verip

geolocates that observation.

gözleminizi konumlandırıyor.

That's the data, that's the science of citizen science.

İşte bu veridir, sivil bilimin ürettiği bilimdir.

And then that data is shared,

Daha sonra bu veri paylaşılır.

and that sharing, that is the soul of citizen science.

Bu paylaşım sivil biliminin ruhudur.

When we share data,

Veri paylaştığımız zaman

we can see much bigger pictures of what's going on.

olaylara dair çok daha büyük resmi görebiliriz.

There's no way to see that whole monarch migration

Bütün kral kelebeğinin göçünü on yıllar boyu toplanmış

without sharing data that's been collected over decades,

paylaşılan veriler olmadan görmemiz, doğanın işleyişini

seeing the heart and soul of how nature works

sivil bilimin özü aracılığıyla kavramamız

through citizen science.

başka türlü mümkün değil.

This is a Xerces blue butterfly,

Bu bir Xerces mavi kelebeği.

which went extinct when it lost its habitat in Golden Gate Park.

Golden Gate Park'taki yaşam alanını kaybedince nesli tükendi.

It had a coevolutionary relationship with an ant, and that's another story.

Bir karıncayla eş evrimsel bir ilişkisi vardı ama o bambaşka bir hikaye.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I'll end by asking you,

Sizden sivil bilime o veya bu şekilde

please participate in citizen science in some way, shape or form.

katkıda bulunmanızı isteyerek sözlerimi bitiriyorum.

It is an amazingly positive thing.

Son derece olumlu bir şey.

It takes an army of people to make it really work.

İşe yaraması için çok fazla insanın katılması gerekli.

And I'll just add that I think butterflies

Eklemeden edemeyeceğim:

Bence kelebeklerin insan ruhu taşımadan da

probably really do have enough on their plate

without carrying around human souls.

yapabilecekleri bir sürü şey var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But there's a lot we don't know, right?

Fakat bilmediğimiz çok şey var, değil mi?

And what about all those stories? What are those stories telling us?

Peki ya bütün o hikayeler, onlar bize ne anlatıyor?

Maybe we coevolved our souls with butterflies?

Belki de ruhlarımız kelebeklerle birlikte evrimleşmiştir.

Certainly, we are connected to butterflies in deeper ways than we currently know,

Şüphesiz kelebeklerle fark ettiğimizden çok daha derin bir şekilde bağlıyız.

and the mystery of the butterfly will never be revealed

Kelebeklerin gizemleri

onları kurtarmazsak asla çözülemeyecek.

if we don't save them.

So, please join me in helping to save nature now.

O yüzden lütfen, siz de doğayı kurtarmak için bana katılın.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)