How you can help save the monarch butterfly -- and the planet | Mary Ellen Hannibal

Translator: trangia han Reviewer: Thái Hưng Trần

Xin chào.

Tôi có thói quen hay nói rằng ước gì bướm biết nói,

nhưng gần đây tôi đang nghĩ lại,

bởi vì thế giới chúng ta đã khá ồn ào rồi.

Hi there.

I'm in the habit of saying I would like it if butterflies could talk,

Cứ tưởng tượng cảnh bướm nói chuyện xì xào khắp nơi mà xem.

but I've been recently reconsidering that,

Nhưng tôi muốn hỏi loài bướm một câu hỏi, đó là,

because we already have a pretty loud world.

ý nghĩa của một số câu chuyện mà con người chúng ta nói về chúng là gì?

Can you imagine if butterflies were yakking out there all over the place?

But I would like to ask butterflies one question, which is,

Vì đáng chú ý là, khắp thế giới, các nền văn hóa đều có những câu chuyện,

what is the meaning of some of the stories that we humans tell about them?

thần thoại về bướm giống nhau, cho rằng bướm liên quan đến linh hồn người.

Because remarkably, all over the world, cultures have really similar stories,

Một số kể rằng bướm mang linh hồn của những đứa trẻ

similar mythologies about butterflies having to do with the human soul.

bị chết oan hay chết quá sớm,

số khác thì cho rằng bướm

Some cultures tell us butterflies are carrying the souls of children

mang linh hồn của tổ tiên chúng ta.

Con bướm này là Kallima inachus, bướm lá khô.

who have died wrongly or too soon,

and other cultures tell us that butterflies

Một mặt nó trông giống một con bướm xinh đẹp,

are carrying the souls of our ancestors among us.

còn mặt kia nhìn giống chiếc lá,

và nó gấp lại như một chiếc lá để trốn kẻ săn mồi.

This butterfly is called a Kallima inachus.

Nó cứ thoắt ẩn, thoắt hiện,

On one side, it looks like a beautiful butterfly,

úp úp mở mở.

and on the other side, it looks like a leaf,

Có lẽ chúng ta đã có ý tưởng về linh hồn con người từ loài bướm này.

and it folds up like a leaf to elude predators.

Vì vậy có thể bướm giữ một vai trò lớn lao nào đó

So now you see it, now you don't,

something hidden, something revealed.

Maybe we got our ideas about the human soul from this butterfly.

trong kiếp sau của chúng ta.

Nhưng trong kiếp này, ở thế giới này, loài bướm đang gặp rắc rối nghiêm trọng.

So it's possible that butterflies have some sort of outsized role

Đây là bướm đêm.

Bướm đêm và bướm có họ hàng. Bướm đêm thường bay về đêm.

in our afterlife.

But in this life, in this world, butterflies are in really serious trouble.

Loài này được gọi là “Praedicta” vì Darwin đã dự đoán rằng nó phải tồn tại.

This is a moth.

Moths and butterflies are related. Moths generally fly at night.

Vậy là ngày nay, hơn 60 loài bướm đang bị đe dọa

This is called "praedicta," because Darwin predicted that it must exist.

trên toàn thế giới,

nhưng thậm chí còn hơn thế,

côn trùng đang giảm dần, giảm dần và giảm dần.

So today, more than 60 species of butterflies are endangered

Trong 50 năm qua,

chúng ta đã mất gần 50 phần trăm tổng số các loài côn trùng.

around the world,

but even more than that,

insects are declining, declining, declining.

Đây là một thảm họa.

In the last 50 years,

Nó có thể tác động nghiêm trọng đến chúng ta hơn biến đổi khí hậu nhiều,

we've lost nearly 50 percent of the total number of bodies of insects.

vì dù bướm không tác động nhiều trong hệ sinh thái chúng ta phụ thuộc vào,

Now this is a disaster.

It could impact us in a more serious way more quickly than climate change,

nhưng chúng tác động đến những sinh vật mà chúng ta phụ thuộc,

because butterflies don't do that much in the ecosystem that we depend on,

và câu chuyện tương tự cho toàn bộ sự sống của côn trùng.

Sự sống côn trùng là nền tảng của các hệ thống hỗ trợ sự sống của chúng ta.

but they do things for other creatures that we do depend on,

Chúng ta không thể đánh mất những loài côn trùng này.

and that's the same story with all insect life.

Sự đa dạng sinh học toàn cầu đang suy giảm nghiêm trọng.

Insect life is at the very foundation of our life-support systems.

Mất môi trường sống, thuốc trừ sâu, diệt cỏ và tác động biến đổi khí hậu.

We can't lose these insects.

Biodiversity all over the globe is in a vast decline.

Mất môi trường sống rất nghiêm trọng,

và đó là vấn đề chúng ta cần phải cải thiện hơn,

Habitat loss, pesticides, herbicides and impacts of climate change.

có tâm hơn.

Habitat loss is very serious,

Đây là thời điểm tồi tệ nhất,

and that's where we really have to get developing better,

chúng ta đã quá tải với các vấn đề của mình.

Đó cũng là thời điểm tốt nhất, một tin cực kỳ tốt.

more mindfully.

Chúng ta có chính xác những gì chúng ta cần.

It's the worst of times,

Chúng ta có chính xác nền tảng để cứu thiên nhiên.

we are kind of overloaded with our problems.

Nó được gọi là khoa học công dân.

It's also the best of times -- there's incredibly good news.

Khoa học công dân nói chung là thuật ngữ dùng để chỉ người không có bằng tiến sĩ

We have exactly what we need.

We have exactly the platform to save nature.

đóng góp nghiên cứu khoa học.

It's called citizen science.

Đôi khi, nó được gọi là khoa học cộng đồng,

So citizen science is generally a term used to mean people without a PhD

nhắm đến mục đích cộng đồng của khoa học công dân,

đó là làm một cái gì đó cho cộng đồng.

contributing to scientific research.

Sometimes, it's called community science,

Đó là khoa học nghiệp dư.

which gets at the communal purpose of citizen science,

Ngày nay nó được tăng cường bởi sức mạnh tính toán rộng lớn,

which is to do something for our commons together.

phân tích thống kê và điện thoại thông minh,

It's amateur science.

nhưng đó là một tục lệ cũ mà mọi người đã luôn áp dụng.

It's being turbocharged today by vast computing power,

Đó là khoa học nghiệp dư.

statistical analysis and the smartphone,

Khoa học chuyên nghiệp có nguồn gốc từ khoa học nghiệp dư.

but it's an ancient practice that people have always practiced.

Charles Darwin là một nhà khoa học công dân.

Ông không có bằng cấp cao, và ông chỉ làm việc cho chính mình.

It's amateur science.

Professional science has its roots in amateur science.

Có người đã cho Darwin xem phong lan sao Madagascar này,

Charles Darwin was a citizen scientist.

He had no advanced degree, and he worked only for himself.

nó có cựa hoa dài 12 inch,

và cựa hoa là một phần của bông hoa chứa mật hoa bên trong.

So someone showed Darwin this Madagascar star orchid,

Người này đã cho Darwin xem và nói,

which as a spur that's 12 inches long,

“Đây chứng tỏ tiến hóa không xảy ra một cách tự nhiên.

and the spur is the part of a flower that the nectar is in.

Bông hoa này chứng tỏ chỉ có Chúa mới có thể tạo ra sinh vật vô cùng kỳ quái

So this person showed this to Darwin and said,

"This proves that evolution does not come about in a natural way.

và khó hiểu thế này trên trái đất,

This flower proves that only God can make these incredibly bizarre

vì không có loài côn trùng nào có thể thụ phấn hoa này.

Chắc chắn Chúa đã tạo nó."

and tricky-looking creatures on the earth,

Và Darwin nói, “Không, tôi chắc chắn có một loài côn trùng nào đó

because no insect could possibly pollinate this.

với chiếc vòi đủ dài để thụ phấn cho bông hoa lan sao đó.”

God must reproduce it."

And Darwin said, "No, I'm sure that there is an insect somewhere

Và ông ấy đã đúng.

Đây là bản đồ của bướm chúa.

with a proboscis long enough to pollinate that star orchid."

Bướm chúa mang một câu chuyện khác

And he was right.

với loài bướm đêm kia,

This is a map of the monarch butterfly.

nhưng phản ánh cùng một khái niệm cơ bản mà Darwin

So, the monarch butterfly has a different story

gọi là đồng tiến hóa,

và đồng tiến hóa là cốt lõi cách thức hoạt động của thiên nhiên,

than that particular moth,

but reflects the same kind of fundamental idea that Darwin had

và nó cũng là cốt lõi của những vấn đề đang xảy ra với thiên nhiên ngày nay.

Theo thời gian, khi bướm đêm phát triển một cái vòi dài hơn

called coevolution,

and coevolution is at the heart of how nature works,

and it's also at the heart of what's going wrong with nature today.

thì cái cây cũng phát triển một cựa hoa dài hơn.

Trải qua hàng triệu năm,

So over time, as the moth developed a longer proboscis,

cái cây và bướm đêm đã phát triển một mối quan hệ

mà nhờ đó cả hai tạo ra cho nhau những cơ hội tồn tại tốt hơn.

so the plant developed a longer spur.

Over millions of years,

the plant and the moth developed a relationship

Bướm chúa có kiểu quan hệ đồng tiến hóa khác,

whereby they both make each other's chances of existence better.

và ngày nay, nó là cốt lõi cho những vấn đề đang xảy ra

với bướm chúa.

Đây là bản đồ di cư của bướm chúa.

The monarch butterfly has a different kind of coevolutionary relationship,

Bướm chúa làm điều tuyệt vời này,

and today, it is at the heart of what's going wrong

và trong suốt một năm,

nó đi qua toàn bộ khu vực Bắc Mỹ.

for the monarch butterfly.

So this is a map of the monarch butterfly migration.

Nó làm điều này qua bốn hoặc năm thế hệ.

The monarch does this amazing thing,

Các thế hệ đầu tiên chỉ sống một vài tuần.

and over the course of a year,

it goes over the entirety of North America.

Chúng giao phối, đẻ trứng rồi chết.

It does this in four or five generations.

Đời tiếp theo biến thành những con bướm và đi chặng tiếp theo của hành trình.

The first generations only live a couple of weeks.

Không ai biết chúng làm điều đó như thế nào.

They mate, they lay eggs and they die.

Đến khi đời thứ năm xoay vòng trở lại, và đời đó sống lâu hơn,

The next generation emerges as butterflies and takes the next leg of the journey.

chúng trú đông ở Mexico và California,

Nobody knows how they do it.

đến lúc nó đến được đó,

By the time the fifth generation comes back around -- and that one lives longer,

những con bướm đó sẽ quay trở lại nơi tổ tiên của chúng đến

they overwinter in Mexico and California --

nhưng chúng chưa từng đến đó,

và không họ hàng trực tiếp nào của chúng đã từng ở đó.

by the time it gets there,

those butterflies are going back to where their ancestors came from,

Chúng ta không biết chúng làm điều đó như thế nào.

but they've never been there before,

Lý do chúng ta biết được chúng di cư kiểu này,

and nobody that they're immediately related to has been there before either.

và chúng ta vẫn còn rất nhiều câu hỏi bỏ ngỏ

We don't know how they do it.

về sự di cư của bướm chúa,

là nhờ khoa học công dân.

The reason we know they do this kind of migration --

Trong nhiều thập kỷ, con người đã quan sát

and we still have a lot of unanswered questions

bướm chúa, lưu địa điểm và thời gian họ thấy chúng,

about the monarch migration --

và họ đã đóng góp những quan sát này cho các nền tảng như Journey North.

is because of citizen science.

So for decades, people have made observations

about monarch butterflies, where and when they see them,

Đây là bản đồ về một số quan sát bướm đã gửi về cho Journey North.

and they've contributed these observations to platforms like Journey North.

Và nếu bạn có thể thấy các chấm ký hiệu

This is a map of some observations of butterflies given to Journey North.

cho thời gian trong năm thực hiện những quan sát này.

Lượng dữ liệu khổng lồ này vào tay những tổ chức như Journey North,

And if you can see the dots are coded

và họ có thể lập bản đồ của thời gian này trong một năm

by what time of year those observations were made.

So these massive amounts of data come into a place like Journey North,

địa điểm mà bướm chúa đến.

Cũng nhờ khoa học công dân,

and they can create a map of this time of over a course of a year

chúng ta biết rằng số lượng bướm chúa đang giảm rất nhiều.

Trong những năm 1980, số lượng bướm trú đông ở California

of where monarchs go.

Also because of citizen science,

tính ra có bốn triệu con.

we understand that monarch butterfly numbers are going down, down, down.

Năm ngoái là 30.000 con.

(Khán giả kinh ngạc)

So in the 1980s, the overwintering butterflies here in California,

Từ bốn triệu xuống 30.000 con kể từ những năm 1980.

there were four million counted.

Bướm chúa ở bờ đông khá hơn một chút,

Last year, 30,000.

nhưng cũng đang giảm dần.

(Audience gasps)

Vậy chúng ta đang làm gì với vấn đề này?

Four million to 30,000 since the 1980s.

Vâng, một cách tự nhiên, không ai bảo ai,

The monarchs on the east coast are doing a little better,

but they're also going down.

mọi người trên khắp châu lục đang hỗ trợ bướm chúa.

OK, so what are we going to do about it?

Well, very organically, nobody really asking anybody to do it,

Cốt lõi vấn đề của bướm chúa đó là cây bông tai.

Đây là một mối quan hệ đồng tiến hóa khác, và câu chuyện là vầy.

people all over the continent are supporting monarch butterflies.

Cây bông tai có độc.

The heart of the problem for monarchs is milkweed.

Chất độc của nó đã tiến hóa để ngăn không cho côn trùng khác ăn nó,

It's another coevolutionary relationship, and here's the story.

nhưng bướm chúa đã phát triển một loại quan hệ khác,

Milkweed is toxic.

một chiến lược khác với cây bông tai.

It has a poison in it that it evolved to deter other insects from eating it,

Không chỉ dung nạp độc tố

mà bướm chúa còn cô lập chất độc trong cơ thể mình,

but the monarch developed a different kind of relationship,

làm bản thân chúng trở thành độc hại với loài săn mồi của nó.

a different strategy with the milkweed.

Not only does it tolerate the toxin,

the monarch actually sequesters the toxin in its body,

Bướm chúa sẽ chỉ đẻ trứng trên cây bông tai

và sâu bướm chúa sẽ chỉ ăn cây bông tai

thus becoming poisonous to its predators.

bởi chúng cần độc tố đó để trở thành loài vật như chúng hiện nay.

Monarch butterflies will only lay their eggs on milkweed,

and monarch caterpillars will only eat milkweed,

Người ta đang trồng cây bông tai trên khắp đất nước

because they need that toxin to actually create what they are as a species.

tại những nơi đã mất cây bông tai do môi trường sống bị phá hủy,

sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và tác động của biến đổi khí hậu.

So people are planting milkweed all over the country

Bạn có thể tạo nhiều môi trường sống cho bướm và môi trường thụ phấn trên bậu cửa.

where we have lost milkweed due to habitat destruction,

pesticide use, herbicide use and climate change impacts.

Bạn đến một vườn ươm địa phương

và tìm hiểu xem loài nào là cây địa phương,

You can create a lot of butterfly habitat and pollinator habitat on a windowsill.

và mang những điều tốt đẹp về cho mình.

Khoa học công dân giờ không chỉ có thể đơn thuần giải cứu bướm chúa.

You go to a native nursery in your area

and find out what's native to where you live,

Nó có khả năng mở rộng

and you will bring beautiful things to yourself.

Now, citizen science can do even more than rescue monarch butterflies.

đến mức độ huy động cần thiết để cứu lấy thiên nhiên.

Và đây là một ví dụ.

It has the capacity to scale

Nó có tên là City Nature Challenge

to the level necessary that we need to mobilize to save nature.

và City Nature Challenge là một dự án của Học viện Khoa học California

và Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Los Angeles.

And this is an example.

It's called City Nature Challenge,

Trong bốn năm, City Nature Challenge đã kêu gọi các thành phố trên toàn cầu

and City Nature Challenge is a project of the California Academy of Sciences

tham gia đếm số lượng đa dạng sinh học trong thành phố của họ.

and the Los Angeles Museum of Natural History.

So for four years, City Nature Challenge has enjoined cities all over the globe

Chúng tôi tính có khoảng một triệu quan sát đa dạng sinh học

to participate in counting up biodiversity in their cities.

được thu thập bởi mọi người trên toàn cầu vào tháng Tư vừa qua.

We're up to, like, a million observations of biodiversity

Người chiến thắng năm nay là Nam Phi, San Francisco rất thất vọng vì điều này.

collected by people around the globe this past April.

(Tiếng cười)

Nhìn xem, họ có nhiều đa dạng sinh học hơn chúng ta.

The winner this year was South Africa, much to the chagrin of San Francisco.

Đó là một điều thú vị, những gì được tiết lộ khi bạn bắt đầu nhìn thấy

Có tài nguyên thiên nhiên gì nơi bạn sống

(Laughter)

Look at them, they have more biodiversity than we do.

bởi vì khi chúng ta tiến lên bạn muốn sống nơi có nhiều đa dạng sinh học hơn

It's kind of an interesting thing, what is revealed when you start seeing

Và nhân tiện, khoa học công dân là một công cụ rất tốt cho công bằng xã hội

what are the natural resources where you live,

và các mục tiêu công bằng môi trường để giúp đạt được chúng.

because as we go forward, you want to live where there's more biodiversity.

Bạn cần có dữ liệu và bạn cần cho thấy một bức tranh,

And by the way, citizen science is a very good tool for social justice

bạn cần chỉ ra một nguyên nhân

và sau đó bạn cần phải có cuộc tấn công chuẩn xác

and environmental justice goals, for helping reach them.

để giúp hỗ trợ bất kể vấn đề đó là gì.

You need to have data and you need to show a picture,

Tôi nghĩ rằng City Nature Challenge nên nhận được sự khen thưởng từ Liên Hợp Quốc

you need to point to a cause

and then you need to have the surgical strike

Đã bao giờ có một nỗ lực toàn cầu thay mặt cho thiên nhiên

to help support whatever that problem is.

So City Nature Challenge, I think, should get a commendation from the UN.

thực hiện theo cách phối hợp này?

Has there ever been a global effort on behalf of nature

Thật tuyệt diệu, thật tuyệt vời

và nó thực sự là một điều cơ sở,

và chúng ta nhận được thông tin rất thú vị về các loài bướm và các sinh vật khác

undertaken in this coordinated manner?

It's amazing, it's fantastic

khi ta làm các khảo sát sinh học này.

and it's really a pretty grassroots thing,

City Nature Challenge về cơ bản hoạt động với một công cụ có tên là iNaturalist,

and we get very interesting information about butterflies and other creatures

và iNaturalist là thuốc dẫn nhập của bạn tới khoa học công dân. (Cười)

when we do these bioblitzes.

Tôi đề nghị đăng ký cho nó trên máy laptop hoặc máy tính để bàn

City Nature Challenge basically works with a tool called iNaturalist,

and iNaturalist is your entry drug to citizen science. (Laughs)

và sau đó bạn đặt ứng dụng trên điện thoại của bạn.

Với iNaturalist, bạn chụp ảnh 1 con chim, con bò, con rắn, bất cứ điều gì,

I suggest signing up for it on a laptop or on a desktop,

and then you put the app on your phone.

và một chức năng trí tuệ nhân tạo và một hệ thống kiểm tra chuyên nghiệp

With iNaturalist, you take a picture of a bird, a bug, a snake, anything,

hoạt động để xác minh quan sát đó.

and an artificial intelligence function and an expert vetting system

Ứng dụng có cài đặt theo dõi về ngày, thời gian, vĩ độ và kinh độ,

định vị sự quan sát đó

works to verify that observation.

Đó là dữ liệu, đó là khoa học của khoa học công dân.

The app gives the observation the date, the time, the latitude and the longitude,

Và sau đó dữ liệu đó được chia sẻ,

và chia sẻ đó là linh hồn của khoa học công dân.

geolocates that observation.

That's the data, that's the science of citizen science.

Khi chúng ta chia sẻ dữ liệu,

chúng ta có thể thấy những bức tranh lớn và nhiều hơn về những gì đang xảy ra.

And then that data is shared,

and that sharing, that is the soul of citizen science.

Không có cách nào để xem toàn bộ sự di cư của bướm chúa

When we share data,

mà không chia sẻ dữ liệu. Điều đó đã được thu thập qua nhiều thập kỷ,

we can see much bigger pictures of what's going on.

nhìn thấy trái tim và linh hồn về cách thiên nhiên hoạt động

There's no way to see that whole monarch migration

thông qua khoa học công dân.

without sharing data that's been collected over decades,

Đây là một con bướm màu xanh Xerces,

đã tuyệt chủng khi mất môi trường sống của nó trong Công viên Cổng Vàng.

seeing the heart and soul of how nature works

Nó có một mối quan hệ đồng tiến hóa với 1 con kiến và đó là một câu chuyện khác.

through citizen science.

This is a Xerces blue butterfly,

(Cười)

which went extinct when it lost its habitat in Golden Gate Park.

Tôi sẽ kết thúc bằng cách đề nghị bạn,

It had a coevolutionary relationship with an ant, and that's another story.

vui lòng tham gia khoa học công dân theo bất kỳ cách nào

(Laughter)

I'll end by asking you,

Đó là một điều tích cực đáng kinh ngạc.

please participate in citizen science in some way, shape or form.

cần đến rất nhiều người để làm cho nó thực sự hoạt động

Và tôi sẽ chỉ nói thêm rằng tôi nghĩ những loài bướm

It is an amazingly positive thing.

có lẽ thực sự có sứ mệnh quan trọng để thực hiện

It takes an army of people to make it really work.

mà không phải mang theo linh hồn con người.

(Tiếng cười)

And I'll just add that I think butterflies

Nhưng có rất nhiều thứ chúng ta không biết, đúng không?

probably really do have enough on their plate

Còn tất cả những câu chuyện đó thì sao? Những câu chuyện nói gì với chúng ta?

without carrying around human souls.

Có lẽ chúng ta đồng tiến hóa tâm hồn của chúng ta với loài bướm?

(Laughter)

But there's a lot we don't know, right?

Ắt hẳn chúng ta được kết nối với loài bướm theo những cách sâu sắc hơn chúng ta biết

And what about all those stories? What are those stories telling us?

Maybe we coevolved our souls with butterflies?

và bí ẩn của loài bướm sẽ không bao giờ được tiết lộ

nếu chúng ta không cứu chúng.

Certainly, we are connected to butterflies in deeper ways than we currently know,

Vì vậy, hãy tham gia với tôi trong việc giúp bảo vệ nhiên bây giờ

and the mystery of the butterfly will never be revealed

Cảm ơn các bạn.

if we don't save them.

(Vỗ tay)

So, please join me in helping to save nature now.

Thank you.

(Applause)