How radio telescopes show us unseen galaxies | Natasha Hurley-Walker

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Çeviri: Aysu Toprak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Space, the final frontier.

Uzay, ulaşabileceğimiz son nokta.

I first heard these words when I was just six years old,

Bunu ilk duyduğumda 6 yaşındaydım

and I was completely inspired.

ve tamamen etkilenmiştim.

I wanted to explore strange new worlds.

Yabancı dünyaları keşfetmek istiyordum.

I wanted to seek out new life.

Yeni bir hayatın peşindeydim.

I wanted to see everything that the universe had to offer.

Evrenin bize sunduğu her şeyi görmek istiyordum.

And those dreams, those words, they took me on a journey,

İşte bu hayaller, bu kelimeler beni bir yolculuğa sürükledi.

a journey of discovery,

Bir keşif yolculuğu,

okul yılları, üniversite yılları, hatta doktora yaparken

through school, through university,

to do a PhD and finally to become a professional astronomer.

ve en sonunda profesyonel bir astronom olduğumda dahi süren bir yolculuk.

Now, I learned two amazing things,

İki harika şeyin farkına vardım,

one slightly unfortunate,

birisi biraz talihsiz bir şekilde

when I was doing my PhD.

doktora yaptığım döneme denk geldi.

I learned that the reality was

Şu gerçeğin farkına vardım:

I wouldn't be piloting a starship anytime soon.

Yakın gelecekte bir uzay gemisi kullanmam pek mümkün değildi.

But I also learned that the universe is strange, wonderful and vast,

Ancak, bunun yanında evrenin tuhaf, muhteşem ve engin olduğunu da fark ettim.

actually too vast to be explored by spaceship.

Bir uzay gemisiyle keşfedilemeyecek kadar uçsuz bucaksızdı.

And so I turned my attention to astronomy, to using telescopes.

Ben de ilgimi astronomiye, teleskop kullanmaya yönelttim.

Now, I show you before you an image of the night sky.

Şimdi size gece çekilmiş bir gökyüzü görüntüsü göstermek istiyorum.

You might see it anywhere in the world.

Bunu dünyanın herhangi bir yerinden görebilirsiniz.

And all of these stars are part of our local galaxy, the Milky Way.

Bütün bu yıldızlar galaksimiz Samanyolu'nun bir parçası.

Now, if you were to go to a darker part of the sky,

Eğer gökyüzünün daha karanlık bir bölgesine giderseniz

a nice dark site, perhaps in the desert,

güzel karanlık bir bölgede, belki bir çöldeyken,

you might see the center of our Milky Way galaxy

etrafınıza yayılmış yüz binlerce yıldızı,

spread out before you, hundreds of billions of stars.

Samanyolu'nun merkezini görebilirsiniz.

And it's a very beautiful image.

Bu harika bir görüntüdür.

It's colorful.

Renklidir.

And again, this is just a local corner of our universe.

Ve tekrar söylüyorum, bu sadece evrenin küçük bir köşesi.

You can see there's a sort of strange dark dust across it.

Tuhaf, karanlık bir tozun üstünde yayıldığını görebilirsiniz.

Now, that is local dust

Bu toz, yıldızların ışığını gizleyen

that's obscuring the light of the stars.

bölgesel bir toz.

But we can do a pretty good job.

Ama biz iyi bir iş yapabiliyoruz.

Just with our own eyes, we can explore our little corner of the universe.

Sadece gözlerimizle, evrenin küçük bir bölgesini keşfedebiliyoruz.

It's possible to do better.

Daha iyi yapma imkanımız var

You can use wonderful telescopes like the Hubble Space Telescope.

Hubble Uzay Teleskobu gibi muhteşem teleskoplar kullanabilirsiniz.

Now, astronomers have put together this image.

Astronomlar bu resmi bir araya getirdi.

It's called the Hubble Deep Field,

Buna Hubble Derin Alanı deniyor.

and they've spent hundreds of hours observing just a tiny patch of the sky

Astronomlar, sadece küçücük bir bölgeyi gözlemlemek için yüzlerce saat çalıştılar.

Somutlaştırmak gerekirse, kolunuza oranla baş parmağınızın büyüklüğü.

no larger than your thumbnail held at arm's length.

And in this image

Ve bu görüntüde,

you can see thousands of galaxies,

binlerce galaksi görüyorsunuz.

and we know that there must be hundreds of millions, billions of galaxies

Biliyoruz ki, evrenin geri kalanında

in the entire universe,

bazıları bizimkine benzer

some like our own and some very different.

bazıları farklı olmak üzere milyonlarca galaksi olmalı.

So you think, OK, well, I can continue this journey.

Şimdi düşünüyorsunuz ki, bu yolculuğa devam edebilirim.

This is easy. I can just use a very powerful telescope

Kolay bir iş. Güçlü bir teleskop kullanıp

and just look at the sky, no problem.

gökyüzüne bakabilirim, sorun yok.

It's actually really missing out if we just do that.

Eğer sadece bunu yaparsak, bir şeyler eksik kalır.

Now, that's because everything I've talked about so far

Şuana kadar konuştuklarımız,

is just using the visible spectrum, just the thing that your eyes can see,

sadece görünür spekturumda, gözümüzle görebildiğimiz kadarı.

and that's a tiny slice,

Evrenin bize sunduğu

a tiny, tiny slice of what the universe has to offer us.

ufacık bir kısım.

Now, there's also two very important problems with using visible light.

Görünür ışık kullanımıyla ilgili iki önemli problem var.

Not only are we missing out on all the other processes

Farklı türden ışık yayan

that are emitting other kinds of light,

kısımları göremiyor olmak dışında

but there's two issues.

iki tane daha sorun teşkil eden konu var.

Now, the first is that dust that I mentioned earlier.

Birincisi az önce bahsettiğim toz ile ilgili.

The dust stops the visible light from getting to us.

Toz bulutları bize gelen görünür ışığı engelliyor.

So as we look deeper into the universe, we see less light.

Bu yüzden uzayın derinliklerine baktıkça daha az ışık görüyoruz.

The dust stops it getting to us.

Toz bize ulaşmasını durduruyor.

But there's a really strange problem with using visible light

Fakat evreni keşfederken görünür ışık kullanmanın

in order to try and explore the universe.

çok tuhaf bir sorunu daha var.

Now take a break for a minute.

Şimdi bir dakika ara verelim.

Say you're standing on a corner, a busy street corner.

İşlek bir caddenin köşesinde durduğunuzu farz edin.

There's cars going by.

Arabalar geçiyor.

An ambulance approaches.

Bir ambulans geliyor.

It has a high-pitched siren.

Tiz bir sireni var.

(Imitates a siren passing by)

(Siren sesini taklit ediyor)

The siren appeared to change in pitch

Ambulans hareket ettikçe

as it moved towards and away from you.

sesin şiddeti de değişiyor.

The ambulance driver did not change the siren just to mess with you.

Şoför sizle dalga geçmek için sesi azaltıp yükseltmiyor.

That was a product of your perception.

İşte bu algınızın bir ürünü.

The sound waves, as the ambulance approached,

Ambulans yaklaştıkça

were compressed,

ses dalgaları sıkışıyor

and they changed higher in pitch.

ve tizliği artıyor.

As the ambulance receded, the sound waves were stretched,

Ambulans uzaklaştığında ise dalgalar geriliyor

and they sounded lower in pitch.

ve tizliği azalıyor.

The same thing happens with light.

Aynı olay ışıkta da oluyor.

Objects moving towards us,

Bize doğru gelen cisimlerin

their light waves are compressed and they appear bluer.

ışık dalgaları sıkışıyor ve daha mavi bir hâl alıyor.

Objects moving away from us,

Uzaklaşan cisimlerin ışık dalgaları

their light waves are stretched, and they appear redder.

ise genişliyor ve daha kırmızı görünüyor.

So we call these effects blueshift and redshift.

Bu etkiye maviye kayma ve kırmızıya kayma diyoruz.

Now, our universe is expanding,

Evrenimiz genişlediğine göre,

so everything is moving away from everything else,

her şey birbirinden uzaklaşıyor

and that means everything appears to be red.

ve bu da her şeyin kırmızı göründüğü anlamına geliyor.

And oddly enough, as you look more deeply into the universe,

İşin garip yanı evrenin derinliklerine indikçe

more distant objects are moving away further and faster,

daha uzak cisimlerin, daha hızlı bir şekilde ileri gittiğini görüyoruz.

Ve daha kırmızı göründüklerini gözlemliyoruz.

so they appear more red.

So if I come back to the Hubble Deep Field

Hubble Derin Alanı'na dönersek

and we were to continue to peer deeply into the universe

sadece Hubble'ı kullanarak

evrenin derinliklerini bakmaya devam edersek

just using the Hubble,

as we get to a certain distance away,

belli bir mesafe uzaklaştığımızda

everything becomes red,

her şey kırmızı olacak,

and that presents something of a problem.

bu da bize bir problemi işaret ediyor.

Eventually, we get so far away

Çok uzaklara gittikçe

everything is shifted into the infrared

zamanla her şey kızılötesine doğru kayar

and we can't see anything at all.

ve artık hiçbir şey göremez hâle geliriz.

So there must be a way around this.

Bu sorunun bir çözümü olmalı.

Otherwise, I'm limited in my journey.

Yoksa yolculuğumda kısıtlanmış olurum.

I wanted to explore the whole universe,

Ben bütün evreni keşfetmek istemiştim,

not just whatever I can see, you know, before the redshift kicks in.

kızıla kayma olayı başlamadan önce görebildiğim kadarını değil.

There is a technique.

Radyo astronomi adında

It's called radio astronomy.

bir teknik var.

Astronomers have been using this for decades.

Astronomlar bu tekniği on yıllardır kullanıyor.

It's a fantastic technique.

Harika bir yöntem.

I show you the Parkes Radio Telescope, affectionately known as "The Dish."

Bu, Parkes Radyo Gözlemevi. Etkileyici ismiyle "Çanak".

You may have seen the movie.

Filmi izlemiş olabilirsiniz.

And radio is really brilliant.

Ve radyo gerçekten çok iyi.

It allows us to peer much more deeply.

Daha derinlere inmemizi sağlıyor.

It doesn't get stopped by dust,

Toz onun için bir engel değil,

so you can see everything in the universe,

böylece evrendeki her şeyi görebiliyorsunuz

and redshift is less of a problem

ve kızıla kayma da o kadar sorun değil

because we can build receivers that receive across a large band.

çünkü daha geniş alanı görebilen algılayıcılar kurabiliyoruz.

So what does Parkes see when we turn it to the center of the Milky Way?

Peki Samanyolu'nun merkezine doğrulttuğumuz zaman Parkes ne görür?

We should see something fantastic, right?

Muhteşem bir şey görüyor olmalı değil mi?

Well, we do see something interesting.

Yani, ilginç bir şey görüyoruz.

All that dust has gone.

Bütün tozlar gitmiş.

As I mentioned, radio goes straight through dust, so not a problem.

Dediğim gibi, radyo, tozu görmezden geliyor yani sorun yok.

But the view is very different.

Ama görüntü oldukça farklı.

We can see that the center of the Milky Way is aglow,

Gördüğünüz gibi Samanyolu'nun merkezi çok parlak

and this isn't starlight.

fakat bu yıldız ışığı değil.

This is a light called synchrotron radiation,

Sinkrotron radyasyonu adını verdiğimiz bir ışık var

and it's formed from electrons spiraling around cosmic magnetic fields.

ve bu ışık elektronların kozmik manyetik alanın etrafında dönmesiyle oluşur.

So the plane is aglow with this light.

Ve bu parlayan düzlem oluşur.

And we can also see strange tufts coming off of it,

Ayrıca bu çizgiden değişik fışkırmalar

and objects which don't appear to line up

ve gözlerimizle görebileceğimiz

with anything that we can see with our own eyes.

bir çizginin parçası olmayan nesneler de görebiliriz.

But it's hard to really interpret this image,

Ama bu resmi yorumlamak gerçekten zor,

because as you can see, it's very low resolution.

çünkü görebildiğiniz üzere çok düşük çözünürlükte.

Radio waves have a wavelength that's long,

Radyo dalgalarının dalgaboyları çok uzun,

and that makes their resolution poorer.

bu da çözünürlüğü düşürüyor.

This image is also black and white,

Ve ayrıca görüntü siyah beyaz,

so we don't really know what is the color of everything in here.

o yüzden buradaki şeylerin renklerini de bilemiyoruz.

Well, fast-forward to today.

Bugüne geri dönelim.

We can build telescopes

Bu sorunların üstesinden gelen

which can get over these problems.

teleskoplar yapabiliyoruz.

Now, I'm showing you here an image of the Murchison Radio Observatory,

Karşınızda Murchison Radyo Gözlemevi'nin bir görüntüsü,

a fantastic place to build radio telescopes.

radyo teleskopları inşa etmek için mükemmel bir yer.

It's flat, it's dry,

Düz, kuru

and most importantly, it's radio quiet:

ve en önemlisi, radyo dalgaları yok:

no mobile phones, no Wi-Fi, nothing,

telefon yok, wi-fi yok, hiçbir şey yok,

just very, very radio quiet,

çok, çok radyosuz

so a perfect place to build a radio telescope.

ve bu yüzden de radyo teleskobu koymak için mükemmel.

Now, the telescope that I've been working on for a few years

Birkaç yıldır üzerinde çalıştığım teleskobun adı

is called the Murchison Widefield Array,

Murchison Widefield Dizisi

and I'm going to show you a little time lapse of it being built.

ve şimdi size inşa sürecinin zaman çizelgesini göstereceğim.

This is a group of undergraduate and postgraduate students

Bu Perth'de bulunan

bir grup lisans ve lisansüstü öğrencisi.

located in Perth.

We call them the Student Army,

Onlara Öğrenci Ordusu diyoruz

and they volunteered their time to build a radio telescope.

ve onlar vakitlerini radyo teleskobu inşasına adadılar.

There's no course credit for this.

Bundan puan almıyorlar.

And they're putting together these radio dipoles.

Ve bu radyo dipollerini birleştiriyorlar.

They just receive at low frequencies, a bit like your FM radio or your TV.

Sadece düşük frekansları algılıyorlar, evinizdeki radyo ve televizyon gibi.

And here we are deploying them across the desert.

Ve bunları çöllere yayıyoruz.

The final telescope covers 10 square kilometers

Son teleskop Batı Avustralya Çölü'nde

of the Western Australian desert.

10 km kare alan kaplıyor.

And the interesting thing is, there's no moving parts.

İşin ilginç yanı, hareket eden parçası yok.

We just deploy these little antennas

Bu küçük antenleri

essentially on chicken mesh.

özellikle tavuk ağlarına kuruyoruz.

It's fairly cheap.

Yeterince ucuz.

Cables take the signals

Kablolar antenlerden

from the antennas

sinyal alıyorlar

and bring them to central processing units.

ve merkezi işlem ünitelerine gönderiyorlar.

And it's the size of this telescope,

Ve bu teleskobun büyüklüğü,

the fact that we've built it over the entire desert

onu bütün çöle kurmuş olmamız

that gives us a better resolution than Parkes.

bize Parkes'ten daha yüksek bir çözünürlük sağlıyor.

Now, eventually all those cables bring them to a unit

Bütün bu kablolar en sonunda verileri

which sends it off to a supercomputer here in Perth,

Perth'de bulunan bir süper bilgisayara gönderirler

and that's where I come in.

ve bu noktada ben işe giriyorum.

(Sighs)

(Derin nefes)

Radio data.

Radyo verisi.

I have spent the last five years

Son beş yılımı

working with very difficult, very interesting data

daha önce kimsenin görmediği çok zor verilerle

that no one had really looked at before.

çalışarak geçirdim.

I've spent a long time calibrating it,

Onu hesaplamakla çok uzun zaman harcadım,

running millions of CPU hours on supercomputers

süper bilgisayarlarda milyonlarca CPU saati harcadım

and really trying to understand that data.

ve o veriyi gerçekten anlamaya çalıştım.

And with this telescope,

Ve bu teleskopla,

with this data,

bu veri ile,

we've performed a survey of the entire southern sky,

bütün güney gökyüzünde bir inceleme yaptık,

the GaLactic and Extragalactic All-sky MWA Survey,

GaLactic ve Extregalactic All-sky MWA İncelemesi

or GLEAM, as I call it.

ya da benim deyişimle GLEAM.

And I'm very excited.

Ve çok heyecanlıyım.

This survey is just about to be published, but it hasn't been shown yet,

Bu inceleme yayınlanmak üzere fakat henüz gösterime açılmadı,

so you are literally the first people

yani siz bu güney gökyüzünün incelemesini

to see this southern survey of the entire sky.

görecek olan ilk insanlarsınız.

So I'm delighted to share with you some images from this survey.

Size bu incelemeden birkaç görüntü göstermekten mutluluk duyuyorum.

Now, imagine you went to the Murchison,

Şimdi, Murchison'a gittiğinizi,

you camped out underneath the stars

yıldızların altında kamp yaptığınızı

and you looked towards the south.

ve güneye doğru baktığınızı hayal edin.

You saw the south's celestial pole,

Güneyin göksel kutbunu gördünüz,

the galaxy rising.

galaksi yükseliyor.

If I fade in the radio light,

Eğer radyo ışığını düşürürsem,

this is what we observe with our survey.

incelememizde bunu görürüz.

You can see that the galactic plane is no longer dark with dust.

Artık galaksi düzleminin toz ile kapanmadığını görebilirsiniz.

It's alight with synchrotron radiation,

Sinkrotron radyasyonu ile parlıyor

and thousands of dots are in the sky.

ve gökyüzünde binlerce nokta var.

Our large Magellanic Cloud, our nearest galactic neighbor,

Geniş Macellan bulutları, en yakın galaktik komşumuz,

is orange instead of its more familiar blue-white.

bizim bildiğimiz mavi-beyaz yerine aslında turuncu.

So there's a lot going on in this. Let's take a closer look.

Yani burada çok fazla şey oluyor. Daha yakından bakalım.

If we look back towards the galactic center,

Eğer galaktik merkeze tekrar bakarsak,

where we originally saw the Parkes image that I showed you earlier,

size daha önceden gösterdiğim Parkes görüntüsünün olduğu yere,

low resolution, black and white,

düşük çözünürlük, siyah beyaz

and we fade to the GLEAM view,

ve eğer GLEAM görüntüsüne geçersek,

you can see the resolution has gone up by a factor of a hundred.

çözünürlüğün yüz kat arttığını görebilirsiniz.

We now have a color view of the sky,

Artık gökyüzünün renkli bir görüntüsüne sahibiz,

a technicolor view.

technicolor bir görüntü.

Now, it's not a false color view.

Yanlış bir renk görünümü değil.

These are real radio colors.

Bunlar gerçek radyo renkleri.

What I've done is I've colored the lowest frequencies red

Yaptığım şey düşük frekansları kırmızıyla,

and the highest frequencies blue,

en yüksek frekansları maviyle

ve ortancaları yeşille renklendirmekti.

and the middle ones green.

And that gives us this rainbow view.

Bu da bize bir gökkuşağı görüntüsü verir.

And this isn't just false color.

Ve bunlar yanlış renkler değil.

The colors in this image tell us about the physical processes

Bu görüntüdeki resimler bize evrende gerçekleşen fiziksel olaylar

going on in the universe.

hakkında bilgi verir.

So for instance, if you look along the plane of the galaxy,

Mesela, galaksinin olduğu düzleme bakarsak

it's alight with synchrotron,

sinkrotron ile ışıldıyor

which is mostly reddish orange,

ve bu da genelde kırmızımsı turuncu

but if we look very closely, we see little blue dots.

ama dikkatli bakarsak mavi noktalar görebiliriz.

Now, if we zoom in,

Şimdi, eğer yakınlaştırırsak

these blue dots are ionized plasma

bu mavi noktalar büyük yıldızların etrafındaki

around very bright stars,

iyonize olmuş plazmadır

and what happens is that they block the red light,

ve kırmızı ışığı bloke ettikleri için

so they appear blue.

mavi görünüyorlar.

And these can tell us about these star-forming regions

Ve bu da bize galaksimizdeki yıldız oluşturan bölgeler

in our galaxy.

hakkında bilgi verir.

And we just see them immediately.

Ve onları hemen görebiliriz.

We look at the galaxy, and the color tells us that they're there.

Galaksiye bakarız ve renkler bize onların yerini söyler.

You can see little soap bubbles,

Küçük baloncuklar görüyorsunuz,

little circular images around the galactic plane,

galaktik düzlemdeki küçük yuvarlak cisimler,

and these are supernova remnants.

bunlar süpernova kalıntıları.

When a star explodes,

Bir yıldız patladığı zaman,

its outer shell is cast off

dıştaki kabuğu atar

and it travels outward into space gathering up material,

ve bu kabuk da materyal toplayarak uzayda yolculuk eder,

and it produces a little shell.

bu da küçük bir yapı oluşturur.

It's been a long-standing mystery to astronomers

Bütün bu süpernova atıklarının nerede olduğu

astronotlar arasında henüz çözülememiş bir gizemdir.

where all the supernova remnants are.

We know that there must be a lot of high-energy electrons in the plane

Gördüğümüz sinkroton radyasyonunun oluşması için düzlemde

çok sayıda yüksek enerji elektronu olması gerektiğini biliyoruz

to produce the synchrotron radiation that we see,

ve bunların süper nova kalıntılarından oluştuğunu düşünüyoruz

and we think they're produced by supernova remnants,

but there don't seem to be enough.

fakat yeterince yok gibi duruyor.

Fortunately, GLEAM is really, really good at detecting supernova remnants,

Neyseki GLEAM, süpernova kalıntılarını algılamakta çok iyi,

o yüzden yakında bu konu üzerine bir yazı yayınlamayı umuyoruz.

so we're hoping to have a new paper out on that soon.

Now, that's fine.

Şimdi, bu iyi.

We've explored our little local universe,

Küçük yerel evrenimizi keşfettik

but I wanted to go deeper, I wanted to go further.

ama ben daha derine, daha ileriye gitmek istedim.

I wanted to go beyond the Milky Way.

Samanyolu'nun da ilerisine gitmek istedim.

Well, as it happens, we can see a very interesting object in the top right,

Sağ üstte çok ilginç bir cisim görüyoruz

and this is a local radio galaxy,

ve bu yerel bir radyo galaksisi,

Centaurus A.

Erboğa A.

If we zoom in on this,

Eğer oraya yakından bakarsak,

we can see that there are two huge plumes going out into space.

uzaya doğru uzanan iki bulut görebiliriz.

And if you look right in the center between those two plumes,

Ve eğer bu iki bulutun tam ortasına bakarsanız,

you'll see a galaxy just like our own.

aynı bizimki gibi bir galaksi görürsünüz.

It's a spiral. It has a dust lane.

Sarmal şekli var. Toz çizgileri var.

It's a normal galaxy.

Bu normal bir galaksi.

But these jets are only visible in the radio.

Ama bunlar sadece radyoda görülebiliyor.

If we looked in the visible, we wouldn't even know they were there,

Eğer görünürden baksaydık, orada olduklarını bile bilemezdik

and they're thousands of times larger than the host galaxy.

ve ev sahipliği yapan galaksiden binlerce kat daha genişler.

What's going on? What's producing these jets?

Neler oluyor? Bu fışkırmaları oluşturan nedir?

At the center of every galaxy that we know about

Bildiğimiz bütün galaksilerin merkezinde

is a supermassive black hole.

devasa bir kara delik bulunur.

Now, black holes are invisible. That's why they're called that.

Karadelikler görünmezdir. O yüzden onlara bu isim verilmiştir.

All you can see is the deflection of the light around them,

Tek görebildiğiniz, etrafında sapan ışık

and occasionally, when a star or a cloud of gas comes into their orbit,

ve bazen de bir yıldız veya gaz bulutu yörüngesine girince oluşan,

it is ripped apart by tidal forces,

toplanma diski adını verdiğimiz,

forming what we call an accretion disk.

gelgit kuvvetinin oluşturduğu yapıdır.

The accretion disk glows brightly in the x-rays,

Toplanma diski x-ray ışığında güçlü bir şekilde parlar

and huge magnetic fields can launch the material into space

ve devasa manyetik alan materyali

at nearly the speed of light.

neredeyse ışık hızında uzaya yollayabilir.

So these jets are visible in the radio

Yani bu fışkırmalar radyoda görünür

and this is what we pick up in our survey.

ve biz de inceleme yaparken bunları algılarız.

Güzel, çok iyi, bir radyo galaksisi gördük. Bu iyi.

Well, very well, so we've seen one radio galaxy. That's nice.

But if you just look at the top of that image,

Ama eğer görüntünün yukarısına bakarsanız,

you'll see another radio galaxy.

bir radyo galaksisi daha göreceksiniz.

It's a little bit smaller, and that's just because it's further away.

Birazcık daha küçük, ama bunun sebebi uzakta olması.

OK. Two radio galaxies.

Tamam. İki radyo galaksisi.

We can see this. This is fine.

Bunu görebiliyoruz. Bu iyi.

Well, what about all the other dots?

Peki ya diğer bütün noktalar?

Presumably those are just stars.

Bunlar herhalde yıldızlardır.

They're not.

Hayır, değiller.

They're all radio galaxies.

Hepsi radyo galaksileri.

Every single one of the dots in this image

Bu görüntüdeki her bir nokta

is a distant galaxy,

uzaktaki bir galaksi,

millions to billions of light-years away

milyarlarca ışık yılı uzakta,

with a supermassive black hole at its center

merkezlerinde etrafa materyalleri ışık hızında saçan

pushing material into space at nearly the speed of light.

devasa bir kara delik ile.

It is mind-blowing.

Bu çok şaşırtıcı.

And this survey is even larger than what I've shown here.

Ve bu inceleme burada gösterdiğimden çok daha geniş.

If we zoom out to the full extent of the survey,

Eğer incelemenin tamamına bakacak olursak,

you can see I found 300,000 of these radio galaxies.

300.000 tane radyo galaksi bulduğumu görebilirsiniz.

So it's truly an epic journey.

Yani bu gerçekten efsanevi bir yolculuk.

We've discovered all of these galaxies

İlk devasa karadeliklerine kadar

right back to the very first supermassive black holes.

bütün bu galaksileri keşfettik.

I'm very proud of this, and it will be published next week.

Bununla çok gurur duyuyorum. Haftaya yayınlanacak.

Now, that's not all.

Ve hepsi bu kadar da değil.

I've explored the furthest reaches of the galaxy with this survey,

Bu incelemeyle birlikte galaksinin uçsuz bucaksız köşelerini keşfettim

but there's something even more in this image.

ama daha da fazlası var.

Now, I'll take you right back to the dawn of time.

Şimdi sizi zamanın başlangıcına geri götüreceğim.

When the universe formed, it was a big bang,

Büyük Patlama ile birlikte evren ilk oluştuğunda,

which left the universe as a sea of hydrogen,

evren hidrojen denizine dönüşmüştü,

neutral hydrogen.

nötr hidrojen.

And when the very first stars and galaxies switched on,

İlk yıldızlar ve ilk galaksiler oluşmaya başlayınca,

they ionized that hydrogen.

bu hidrojeni iyonize ettiler.

So the universe went from neutral to ionized.

Yani evren nötr olmaktan iyonize olmaya geçti.

That imprinted a signal all around us.

Bu da her yere izini bıraktı.

Everywhere, it pervades us,

Bu, her yere yayıldı

like the Force.

aynı Star Wars'daki Güç gibi.

Now, because that happened so long ago,

Bu çok uzun süre önce gerçekleştiği için,

the signal was redshifted,

bu sinyal kızıla kaydı

so now that signal is at very low frequencies.

ve şuan çok düşük frekanslarda.

It's at the same frequency as my survey,

Benim incelemem ile aynı frekansta

but it's so faint.

ama çok sönük.

It's a billionth the size of any of the objects in my survey.

İncelememdeki herhangi bir nesnenin milyarlarda biri büyüklüğünde.

So our telescope may not be quite sensitive enough to pick up this signal.

O yüzden teleskobumuz bunu algılamak için yeterince hassas olmayabilir.

However, there's a new radio telescope.

Ama, yeni bir radyo teleskobu var.

So I can't have a starship,

Yani bir uzay gemim olmayabilir

but I can hopefully have

ama umarım ki

one of the biggest radio telescopes in the world.

dünyanın en büyük teleskoplarından birine sahip olabilirim.

We're building the Square Kilometre Array, a new radio telescope,

Kilometre Kilometre Dizisi adı verilen yeni bir radyo teleskobu yapıyoruz

and it's going to be a thousand times bigger than the MWA,

ve MWA'dan binlerce kat daha büyük,

a thousand times more sensitive, and have an even better resolution.

daha hassas ve daha kaliteli çözünürlükte olacak.

So we should find tens of millions of galaxies.

Yani on milyonlarca galaksi bulmalıyız.

And perhaps, deep in that signal,

Ve büyük ihtimalle, o sinyalin derinliklerinde,

I will get to look upon the very first stars and galaxies switching on,

ilk yıldızların ve galaksilerin oluşumunu görebileceğim,

the beginning of time itself.

yani zamanın başlangıcını.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)