The fascinating physics of everyday life | Helen Czerski

Çeviri: Ahmet Albayrak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

As you heard, I'm a physicist.

Az önce duyduğunuz gibi ben bir fizikçiyim

And I think the way we talk about physics needs a little modification.

ve bence fiziği anlatma yöntemimizin biraz değiştirilmesi gerekiyor.

I am from just down the road here; I don't live here anymore.

Buralıyım, yolun biraz aşağısından fakat artık burada yaşamıyorum.

But coming from round here means that I have a northern nana,

Ama buralıysan, bu Kuzeyli bir ninen var demektir,

my mum's mom.

annemim annesi.

And Nana is very bright; she hasn't had much formal education,

Ninem çok zekidir, fazla okumadı

but she's sharp.

ama zehir gibi.

And when I was a second-year undergraduate studying physics at Cambridge,

Bir gün, Cambridge'de ikinci sınıftayken

I remember spending an afternoon at Nana's house in Urmston

ninemin Urmston'daki evinde

studying quantum mechanics.

kuantum fiziği çalışıyordum.

And I had these folders open in front of me

Önümde açık bazı dosyalar vardı, hani şu şeyle,

with this, you know, hieroglyphics -- let's be honest.

dürüst olayım, o çivi yazısı gibi şeylerle doluydu.

And Nana came along, and she looked at this folder,

Ninem geldi, dosyaya baktı

and she said, "What's that?"

ve "Nedir bu?" diye sordu.

I said, "It's quantum mechanics, Nana."

Ben de "Bu kuantum mekaniği nine" dedim.

And I tried to explain something about what was on the page.

Ona sayfadaki şeyler hakkında açıklama yapmaya çalıştım.

It was to do with the nucleus and Einstein A and B coefficients.

Çekirdekler ve Einstein A ve B katsayılarıyla ilgili bir şeydi.

And Nana looked very impressed.

Sanki dikkatini çekmişti

And then she said, "Oh.

ve şöyle dedi, "Hımm,

What can you do when you know that?"

"Öğrendiğinde bu ne işine yarayacak?"

(Laughter)

(Kahkahalar)

"Don't know, ma'am."

"Bilmem hanımefendi"

(Laughter)

(Kahkahalar)

I think I said something about computers,

Sanırım bilgisayarlar gibi bir şey dedim,

because it was all I could think of at the time.

o anda aklıma bir tek o gelmişti.

But you can broaden that question out, because it's a very good question --

Fakat, bu soruyu genişletebiliriz çünkü çok güzel bir soru --

"What can you do when you know that?" when "that" is physics?

"Öğrendiğinde bu ne işine yarayacak?" "Bu" fizik olduğunda?

And I've come to realize that when we talk about physics in society

Fark ettim ki toplumda fizikten ve

and our sort of image of it,

imajından bahsettiğimizde

we don't include the things that we can do when we know that.

onunla yapabileceğimiz şeyleri dâhil etmiyoruz.

Our perception of what physics is needs a bit of a shift.

Fiziğe dair bakışımızın biraz değişmesi gerek.

Not only does it need a bit of a shift,

Değişime ihtiyacı olmasının yanı sıra

but sharing this different perspective matters for our society,

farklı perspektifleri paylaşmak toplumumuz için önemli,

and I'm not just saying that because I'm a physicist and I'm biased

bunu taraflı bir fizikçi ve dünyanın en önemli insanları olduğumuzu

and I think we're the most important people in the world.

düşündüğümden söylemiyorum.

Gerçekten.

Honest.

Yani, fiziğin imajı -- dürüst olalım bir imaj sorunumuz var,

So, the image of physics -- we've got an image problem, let's be honest --

it hasn't moved on much from this.

çok fazla değişmedi.

This is a very famous photograph that's from the Solvay Conference in 1927.

Bu 1927'deki Solvay Konferansı'ndan çok ünlü bir fotoğraf.

This is when the great minds of physics were grappling

Bu fiziğin büyük zihinlerinin

with the nature of determinism

determinizmin doğasıyla boğuştuğu

and what it means only to have a probability

ve bir parçacığın bir yerde olma olasılığının

that a particle might be somewhere,

ne anlama geldiğiyle ve gerçek olup olmadığıyla

and whether any of it was real.

uğraştığı zamanlar.

And it was all very difficult.

Tüm bunlar çok zordu.

Fark ederseniz hepsi takım elbiseli ciddi görünümlü adamlar.

And you'll notice they're all very stern-looking men in suits.

Marie Curie -- I keep maybe saying, "Marie Antoinette,"

Marie Curie -- belki de "Marie Antoinette," demeliyim

which would be a turn-up for the books --

ki bu şaşırtıcı olurdu--

Marie Curie, third from the left on the bottom there,

Marie Curie, aşağıda soldan üçüncü

she was allowed in, but had to dress like everybody else.

fotoğrafa alındı fakat herkes gibi giyinmesi gerekmişti.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So, this is what physics is like -- there's all these kinds of hieroglyphics,

Yani fizik böyle bir şey -- orada tüm hiyeroglif çeşitleri var,

these are to do with waves and particles.

dalga ve parçacıklarla ilgili.

That is an artist's impression of two black holes colliding,

Bu bir sanatçının iki karadelik çarpışması yorumu,

which makes it look worth watching, to be honest.

ki bu da onu izlemeye değer kılıyor.

I'm glad I didn't have to write the risk assessment

Orada olanlar için risk değerlendirmesi yazmadığım için memnunum

for whatever was going on there.

Olay şu: Bu fiziğin imajı, öyle değil mi?

The point is: this is the image of physics, right?

Garip ve zor,

biraz garip giyinen tuhaf insanlar tarafından icra edilir.

It's weird and difficult,

done by slightly strange people dressed in a slightly strange way.

Ulaşılmazdır, farklı bir yerde

It's inaccessible, it's somewhere else

ve temelde, neden umrumda olsun ki?

and fundamentally, why should I care?

And the problem with that is that I'm a physicist,

Buradaki sorun şu ki, ben bir fizikçiyim

and I study this.

ve bunun üzerine çalışıyorum.

This -- this is my job, right?

Bu benim işim, öyle değil mi?

I study the interface between the atmosphere and the ocean.

Atmosfer ve okyanus arasındaki arayüz üzerine çalışıyorum.

The atmosphere is massive, the ocean is massive,

Atmosfer kocaman, okyanus kocaman

and the thin layer that joins them together

ve onları birleştiren ince tabaka

çok önemli

is really important,

çünkü bir şeylerin kocaman bir hazneden diğerine gittiği yer orası.

because that's where things go from one huge reservoir to the other.

You can see that the sea surface -- that was me who took this video --

Deniz yüzeyini görebilirsiniz -- videoyu çeken benim--

the average height of those waves by the way, was 10 meters.

dalgaların ortalama boyu bu arada 10 metre civarındaydı.

So this is definitely physics happening here --

Yani burada olan şey kesinlikle fizik--

there's lots of things -- this is definitely physics.

birçok şey var -- bu kesinlikle fizik.

And yet it's not included in our cultural perception of physics,

Fakat yine de bu fiziğe ilişkin kültürel algımızda yer almamakta

and that bothers me.

ve bu beni rahatsız ediyor.

So what is included in our cultural perception of physics?

Fiziğe kültürel bakışta neler yer almakta?

Because I'm a physicist, there has to be a graph, right?

Fizikçi olduğuma göre bir grafik olmalı, değil mi?

That's allowed.

Buna izin veriliyor.

We've got time along the bottom here, from very fast things there,

Aşağıda zaman eksenimiz var, ordaki çok hızlı şeylerden,

to things that take a long time over here.

burdaki uzun zaman alan şeylere kadar.

Small things at the bottom, big things up there.

Aşağıda ufak şeyler, büyük şeyler yukarıda.

So, our current cultural image of physics looks like this.

Yani, bizim var olan fiziğe ilişkin kültürel algımız bu şekilde.

There's quantum mechanics down in that corner,

Kuantum fiziği aşağıdaki şu köşede,

it's very small, it's very weird,

bayağı küçük, bayağı garip,

it happens very quickly,

çok çabuk oluyor

and it's a long way down in the general ...

ve genel olarak oldukça aşağılarda

on the scale of anything that matters for everyday life.

ölçek olarak günlük hayatta önemli olan şeyleri aldığımızda.

And then there's cosmology, which is up there;

Sonra kozmoloji var, yukarıda

very large, very far away,

çok büyük, çok uzak,

also very weird.

ve yine bayağı garip.

And if you go to some places

Bazı yerlere giderseniz

like black holes in the beginning of the universe,

evrenin başlangıcındaki karadelikler gibi, arkada birleşirler.

we know that these are frontiers in physics, right?

Bunların fizikte öncüler olduğunu biliyoruz, değil mi?

There's lots of work being done to discover new physics

Bu alanlarda yeni fizik keşiflerinde bulunmak için

in these places.

çok çalışma yapılmakta.

But the thing is, you will notice there's a very large gap in the middle.

Fark edeceksiniz ki, ortada çok büyük bir boşluk var.

And in that gap, there are many things.

O boşlukta bir sürü şey var.

There are planets and toasts and volcanoes and clouds

Gezegenler, tostlar, volkanlar, bulutlar,

and clarinets and bubbles and dolphins

klarnetler, baloncuklar, yunuslar

and all sorts of things that make up our everyday life.

ve günlük hayatı oluşturan her türlü şey.

And these are also run by physics, you'd be surprised --

Bunlar da şaşıracaksınız ama fizikçiler tarafından çalışılmakta

there is physics in the middle, it's just that nobody talks about it.

- fizik işin tam ortasında ama kimse bundan bahsetmiyor.

And the thing about all of these is that they all run

İşin doğrusu bunların hepsi

on a relatively small number of physical laws,

az sayıda fizik kanunlarınca işliyor,

things like Newton's laws of motion,

Newton'un hareket kanunu,

thermodynamics,

termodinamik,

some rotational dynamics.

biraz dönüş dinamiği.

The physics in the middle applies over a huge range,

Orta kısımda yer alan fizik çok çok küçük şeylerden

from very, very small things to very, very big things.

çok çok büyük şeylere geniş bir aralığı içerir.

Bunun dışına çıkmak için bayağı çaba harcamanız gerekir.

You have to try very hard to get outside of this.

And there is also a frontier in research physics here,

Ayrıca araştırma fiziğinde bir hudut bölgesi var

it's just that nobody talks about it.

ama kimse bunu konuşmuyor.

This is the world of the complex.

Bu karmaşıklığın dünyası.

When these laws work together, they bring about

Bu kanunlar beraber çalıştığında, yaşadığımız

the beautiful, messy, complex world we live in.

güzel, karışık ve karmaşık dünyayı oluşturuyor.

Fundamentally, this is the bit that really matters to me

Temelde, günlük hayatta benim için

on an everyday basis.

en önemli olan nokta o.

And this is the bit that we don't talk about.

Bu konuşmadığımız kısım.

There's plenty of physics research going on here.

Devam eden çok sayıda fizik araştırması var.

Ama yıldızlara bakmayı içermediğinden

But because it doesn't involve pointing at stars,

people for some reason think it's not that.

insanlar öyle olmadığını varsayıyor.

Now, the cool thing about this is that there are so many things

Burada hoş olan, bu orta kısımda,

in this middle bit,

aynı fizik kurallarına uyan

all following the same physical laws,

o kadar çok şey var ki,

that we can see those laws at work

bu kanunların işlediğini etrafımızda

almost all the time around us.

neredeyse her daim görebiliriz.

I've got a little video here.

Kısa bir video getirdim.

Şimdi, yumurtaların biri çiğ biriyse haşlanmış.

So the game is, one of these eggs is raw and one of them has been boiled.

I want you to tell me which one is which.

Hangisi çiğ sizin söylemenizi istiyorum.

Which one's raw?

Hangisi çiğ olan?

(Audience responds)

(Seyirci cevap veriyor)

The one on the left -- yes!

Soldaki -- evet!

And even though you might not have tried that, you all knew.

Denememiş olsanız da hepiniz biliyordunuz.

The reason for that is, you set them spinning,

Sebebi döndürmeye başladığınızda

and when you stop the cooked egg, the one that's completely solid,

ve pişmiş yumurtayı durdurunca, tamamen katı olanı,

you stop the entire egg.

yumurta duruyor.

When you stop the other one, you only stop the shell;

Diğerini durdurduğunuzda, sadece kabuğu duruyor;

the liquid inside is still rotating because nothing's made it stop.

içindeki sıvı hala hareket ediyor çünkü onu durduran bir şey yok.

And then it pushes the shell round again, so the egg starts to rotate again.

Kabuğu tekrar itekliyor, dolayısıyla yumurta yeniden dönmeye başlıyor.

This is brilliant, right?

Bu harika, değil mi?

It's a demonstration of something in physics

Fizikte açısal momentumun korunum kanunu

that we call the law of conservation of angular momentum,

dediğimiz şeyin bir örneği,

which basically says that if you set something spinning

temelde, sabit bir eksende

about a fixed axis,

bir şeyi döndürürseniz

that it will keep spinning unless you do something to stop it.

onu durdurmadığınız takdirde dönmeye devam edeceğini söylüyor.

And that's really fundamental in how the universe works.

Bu evrenin nasıl çalıştığı konusunda çok önemli.

And it's not just eggs that it applies to,

Bu sadece yumurtalar için geçerli değil,

although it's really useful if you're the sort of person --

eğer yumurtaları haşlayıp buzdolabına koyuyorsanız--

and apparently, these people do exist --

ve belli ki böyle kişiler var --

who will boil eggs and then put them back in the fridge.

oldukça faydalı--

Kim bunu yapar? İtiraf etmeyin -- sorun değil. Sizi yargılamayacağız.

Who does that? Don't admit to it -- it's OK. We won't judge you.

But it's also got much broader applicabilities.

Ama aynı zamanda çok daha geniş uygulamaları var.

This is the Hubble Space Telescope.

Bu Hubble Uzay Teleskobu.

The Hubble Ultra Deep Field, which is a very tiny part of the sky.

Hubble Ultra Derin Alanı, uzayın çok ufak bir kısmı.

Hubble has been floating in free space for 25 years,

Hubble, hiçbir şeye değmeden

not touching anything.

uzayda 25 yıldır geziniyor.

And yet it can point to a tiny region of sky.

Ama gökyüzünün çok ufak bir kısmına işaret edebiliyor.

For 11 and a half days, it did it in sections,

11 buçuk gün boyunca, bunu bölümler halinde

accurately enough to take amazing images like this.

bunun gibi muhteşem görüntüler alacak şekilde yaptı.

So the question is:

Şimdi soru şu:

How does something that is not touching anything

Hiçbir şeye değmeyen birşeyin nerede olduğunu

know where it is?

nasıl bilinebilir?

The answer is that right in the middle of it, it has something

Cevap şu ki, tam ortasında, beni hayalkırıklığına uğratsa da

that, to my great disappointment, isn't a raw egg,

çiğ yumurta olmayan ama

but basically does the same job.

aynı şeyi yapan bir şey var.

It's got gyroscopes which are spinning,

İçinde dönen cayroskoplar var

and because of the law of conservation of angular momentum,

ve açısal momentumun korunumu kanunu gereği

they keep spinning with the same axis, indefinitely.

aynı eksen üzerinde süresiz olarak dönmeye devam eder.

Hubble kind of rotates around them, and so it can orient itself.

Hubble onların etrafında dönüyor, böylece yerini saptayabiliyor.

So the same little physical law we can play with in the kitchen and use,

Yani mutfakta oyun oynayabildiğimiz ve kullanabildiğimiz fizik kanunu

also explains what makes possible some of the most advanced technology

aynı zamanda günümüzün en gelişmiş teknolojisini mümkün kılan şeyi

of our time.

açıklıyor.

So this is the fun bit of physics, that you learn these patterns

Bu fiziğin eğlenceli kısmı, bu kuralları öğreniyorsunuz

and then you can apply them again and again and again.

ve sonra defalarca uygulayabiliyorsunuz.

And it's really rewarding when you spot them in new places.

Yeni yerlerde fark ettiğiniz zaman çok tatmin edici birşey.

This is the fun of physics.

Bu fiziğin eğlenceli kısmı.

I have shown that egg video to an audience full of businesspeople once

Bir keresinde yumurta videosunu iş adamlarına izlettim,

and they were all dressed up very smartly and trying to impress their bosses.

hepsi çok iyi giyinmiş ve patronlarını etkilemeye çalışıyordu.

And I was running out of time, so I showed the egg video and then said,

Zamanım tükenmek üzereydi o yüzden yumurta videosunu gösterdim ve

"Well, you can work it out, and ask me afterwards to check."

"Üzerinde çalışıp sonra kontrol için bana sorabilirsiniz" dedim

Then I left the stage.

ve sahneyi terk ettim.

And I had, literally,

Kelimenin tam anlamıyla

middle-aged grown men tugging on my sleeve afterwards,

orta yaşlı adamlar koluma yapışıp

saying, "Is it this? Is it this?"

"Bu mu? Bu mu?" diyorlardı.

"Evet" dediğimde "Evet!" dediler.

And when I said, "Yes." They went, "Yes!"

(Kahkahalar)

(Laughter)

Bu şeyleri fark etmekten alınan zevk

The joy that you get from spotting these patterns

doesn't go away when you're an adult.

yetişkin olduğunuzda gitmez.

And that's really important,

Bu gerçekten önemli

because physics is all about patterns,

çünkü fizik modellerden oluşur

and a small number of patterns give you access

ve az sayıda model size

to almost all of the physics in our everyday world.

günlük yaşantınızdaki neredeyse her fiziğe erişmenizi sağlar.

The thing that's best about this is it involves playing with toys.

Bunun en güzel yanı size oyuncaklarla oynama fırsatı sunması.

Things like the egg shouldn't be dismissed as the mundane little things

Yumurta gibi şeyler, çocuklara cumartesi öğlenden sonraları

sessiz durmaları için oynasınlar diye verilen

that we just give the kids to play with on a Saturday afternoon

sıradan önemsiz şeyler olarak görülmemeli.

to keep them quiet.

This is the stuff that actually really matters,

Bunlar aslında önemli şeyler,

because this is the laws of the universe and it applies to eggs

çünkü bu evrenin kanunları ve yumurtalara,

and toast falling butter-side down and all sorts of other things,

tereyağlı tarafı yere düşen ekmek dilimine

ve bir sürü şeye, modern teknoloji ve dünyada olan

just as much as it applies to modern technology

and anything else that's going on in the world.

herhangi bir şeye olduğu gibi uygulanabilir.

So I think we should play with these patterns.

O yüzden bu modellerle oynamamız gerektiğini düşünüyorum.

Basically, there are a small number of concepts

Özetle, mutfağınızdaki şeyleri kullanarak

that you can become familiar with using things in your kitchen,

öğrenebileceğiniz ve dış dünyada faydalı olabilecek

that are really useful for life in the outside world.

konseptler var.

If you want to learn about thermodynamics, a duck is a good place to start,

Termodinamikler üzerine öğrenmek isterseniz, ördek iyi bir başlangıç,

for example, why their feet don't get cold.

mesela neden ayaklarının üşümediği.

Once you've got a bit of thermodynamics with the duck,

Ördekle biraz termodinamik öğrendikten sonra

you can also explain fridges.

buzdolaplarını da anlayabilirsiniz.

Magnets that you can play with in your kitchen

Mutfağınızda oynayabileceğiniz magnetler

get you to wind turbines and modern energy generation.

rüzgar türbinlerini ve modern enerji üretimini anlamanızı sağlar.

Raisins in [fizzy] lemonade, which is always a good thing to play with.

Limonatadaki kuru üzümler her zaman oynamak için iyidir.

If you're at a boring party, fish some raisins out of the bar snacks,

Eğer sıkıcı bir partideyseniz atıştırmaların birinden kuru üzüm alın

put them in some lemonade.

ve bir limonataya atın.

It's got three consequences.

Bunun üç sonucu olacak.

First thing is, it's quite good to watch; try it.

İlki, izlemesi keyifli; deneyin.

Secondly, it sends the boring people away.

İkincisi, sıkıcı insanları uzaklaştırır.

Thirdly, it brings the interesting people to you.

Üçüncüsü, ilginç insanlar yanınıza gelir.

You win on all fronts.

Her anlamda kazanırsınız.

And then there's spin and gas laws and viscosity.

Ayrıca, dönme, gaz kanunları ve akışmazlık var.

There's these little patterns, and they're right around us everywhere.

Ufak modeller var ve bunlar her yerde etrafımızda.

And it's fundamentally democratic, right?

Bu temelde demokratik, değil mi?

Everybody has access to the same physics; you don't need a big, posh lab.

Herkesin aynı fiziğe erişimi var, fiyakalı bir laboratuvara ihtiyacınız yok.

When I wrote the book, I had the chapter on spin.

Bu kitabı yazarken dönmeyle ilgili bölüm vardı.

I had written a bit about toast falling butter-side down.

Ekmeğin tereyağlı kısmının yere düşmesini biraz yazmıştım.

I gave the chapter to a friend of mine who's not a scientist,

Bölümü, okuması ve bana ne düşündüğünü söylemesi için

for him to read and tell me what he thought,

bilim insanı olmayan bir arkadaşıma verdim,

and he took the chapter away.

bölümü alıp gitti.

He was working overseas.

Deniz aşırı çalışıyordu.

I got this text message back from him a couple of weeks later,

Birkaç hafta sonra bir mesaj yolladı,

and it said, "I'm at breakfast in a posh hotel in Switzerland,

"İsviçre'de havalı bir otelde kahvaltıdayım ve masadan

and I really want to push toast off the table,

bir ekmek dilimi atmak istiyorum

because I don't believe what you wrote."

çünkü yazdığına inanmıyorum" diyordu.

And that was the good bit -- he doesn't have to.

Bu güzel olan kısım -- inanması gerekmiyor.

He can push the toast off the table and try it for himself.

Ekmeği atıp kendi deneyebilir.

And so there's two important things to know about science:

Bilim hakkında bilmemiz gereken iki önemli şey var:

the fundamental laws we've learned through experience and experimentation,

deneyim ve deneyler yoluyla öğrendiğimiz temel kanunlar

work.

işe yarıyor.

The day we drop an apple and it goes up,

Bir elma düşürdüğümüzde yukarı gittiği gün

then we'll have a debate about gravity.

yerçekimi hakkında tartışırız.

Up to that point, we basically know how gravity works,

O an'a kadar, yerçekiminin nasıl işlediğini biliyoruz

and we can learn the framework.

ve bu çerçeveyi öğrenebiliriz.

Then there's the process of experimentation:

Bir de deney süreci var:

having confidence in things, trying things out,

bir şeylere güvenmek, bir şeyleri denemek

critical thinking -- how we move science forward --

eleştirel düşünmek -- bilimi böyle ilerletiriz --

and you can learn both of those things

ve bu iki şeyi de günlük hayatta

by playing with toys in the everyday world.

oyuncaklarla oynayarak öğrenebilirsiniz.

And it's really important,

Bu gerçekten önemli,

because there's all this talk about technology,

çünkü teknoloji hakkında birçok konuşma var,

we've heard talks about quantum computing

kuantum hesaplama ve tüm bu gizemli,

and all these mysterious, far-off things.

uzak şeyler konuşuluyor.

But fundamentally, we still live in bodies that are about this size,

Ama temelde, biz hâlâ bu büyüklükte vücutlarda yaşıyoruz,

we still walk about, sit on chairs that are about this size,

onun içinde yürüyoruz, bu boyutta sandalyalerde oturuyoruz

we still live in the physical world.

ve hâlâ fiziksel dünyada yaşıyoruz.

And being familiar with these concepts means we're not helpless.

Bu kavramlara aşina olmak çaresiz olmadığımız anlamına gelir.

And I think it's really important that we're not helpless,

Bence çaresiz olmamak ve toplumun

that society feels it can look at things,

bir şeylere bakacağını bilmesi çok önemli

because this isn't about knowing all the answers.

çünkü bu her şeyi bilmekle ilgili değil.

It's about having the framework so you can ask the right questions.

Önemli olan doğru soruları sorabilmek için doğru çerçeveye sahip olmak.

And by playing with these fundamental little things in everyday life,

Bu temel küçük şeylerle günlük hayatta oynayarak

doğru soruları sormak için güven ediniriz.

we gain the confidence to ask the right questions.

So, there's a bigger thing.

Yani, daha büyük bir şey var.

In answer to Nana's question

Nana'nın "bunu bilince ne işe yarayacak" sorusuna gelince --

about what can you do when you know that --

because there's lots of stuff in the everyday world

çünkü günlük hayatta bunu bilince

that you can do when you know that,

yapabileceğiniz çok fazla şey var,

especially if you've got eggs in the fridge --

özellikle buzdolabında yumurtanız varsa --

there's a much deeper answer.

çok daha derin bir cevap var.

And so there's all the fun and the curiosity

Yani oyuncaklarla oynayarak edinebileceğin

that you could have playing with toys.

eğlence ve merak var.

By the way -- why should kids have all the fun, right?

Bu arada, neden sadece çocuklar eğlensin, öyle değil mi?

All of us can have fun playing with toys,

Hepimiz oyuncaklarla oynayarak eğlenebiliriz

and we shouldn't be embarrassed about it.

ve bundan utanmamalıyız.

Suçu bana atabilirsiniz, sorun değil.

You can blame me, it's fine.

So when it comes to reasons for studying physics, for example,

Örneğin, fizik çalışmak için nedenlere geldiğinde

here is the best reason I can think of:

aklıma gelen en iyi sebep:

I think that each of us has three life-support systems.

Bence hepimizin üç hayat desteği var.

We've got our own body, we've got a planet

Vücudumuz var, bir gezegenimiz var

and we've got our civilization.

ve medeniyetimiz var.

Each of those is an independent life-support system,

Bunların hepsi bağımsız yaşam destekleri

keeping us alive in its own way.

kendi çapında bizi hayatta tutan.

And they all run on the fundamental physical laws

Ayrıca hepsi, mutfakta yumurta, çay bardakları,

that you can learn in the kitchen with eggs and teacups and lemonade,

limonata ve oynayabileceğiniz her şeyle öğrenebileceğiniz

and everything else you can play with.

temel fizik kanunlarıyla çalışıyor.

This is the reason, for example,

Bu yüzden, mesela,

why something like climate change is such a serious problem,

iklim değişikliği gibi bir şey neden önemli bir sorun,

because It's two of these life-support systems,

çünkü yaşam desteklerinden ikisi,

our planet and our civilization,

gezegenimiz ve medeniyetimiz

kind of butting up against each other;

birbiriyle çatışmakta gibi;

they're in conflict, and we need to negotiate that boundary.

bir zıtlaşmada ve o sınırın pazarlığını yapmamız gerekiyor.

And the fundamental physical laws that we can learn

Öğrenebileceğimiz temel fizik kanunları

that are the way the world around us works,

etrafımızdaki dünyanın çalışma biçimi,

are the tools at the basis of everything;

her şeyin temeli olan gereçleri;

they're the foundation.

temelleridir.

There's lots of things to know about in life,

Hayatta hakkında bilinecek çok şey var,

but knowing the foundations is going to get you a long way.

ama temelleri bilmek işinizi bayağı kolaylaştırır.

And I think this, if you're not interested in having fun with physics

Şöyle düşünüyorum, fizikle eğlenmeyi düşünmüyorsanız bile --

or anything like that -- strange, but apparently, these people exist --

ilginç ama böyle insanlar var --

you surely are interested in keeping yourself alive

kendinizi hayatta tutmakla ve yaşam destek sistemlerinin

and in how our life-support systems work.

nasıl işlediğiyle ilgileniyorsunuzdur.

The framework for physics is remarkably constant;

Fiziğin çerçevesi oldukça sabittir;

it's the same in lots and lots of things that we measure.

ölçtüğümüz bir çok şeyde aynıdır.

It's not going to change anytime soon.

Bu yakın zamanda değişmeyecek.

They might discover some new quantum mechanics,

Yeni kuantum mekanikleri bulabilirler,

but apples right here are still going to fall down.

fakat elmalar hâlâ buraya düşecekler.

So, the question is --

Yani, soru şu:

I get asked sometimes: How do you start?

Bazen soruyolar: Nasıl başladın?

What's the place to start

Eğer fiziksel dünya ile, çaresiz olmamakla

if you're interested in the physical world, in not being helpless,

ve oynamak için oyuncak bulmakla ilgileniyorsan

and in finding some toys to play with?

nereden başlamalı?

Here is my suggestion to you:

İşte benim size önerim:

the place to start is that moment -- and adults do this --

Başlama yeri tam şu an -- ve yetişkinler bunu yapar--

you're drifting along somewhere,

bir yere sürükleniyorsunuz,

and you spot something and your brain goes, "Oh, that's weird."

bir şey fark ediyorsunuz ve beyniniz "Aa, bu garip" diyor.

And then your consciousness goes, "You're an adult. Keep going."

Sonra bilinciniz "Sen bir yetişkinsin. Devam et." diyor

And that's the point -- hold that thought --

İşte mesele şu-- o düşünceyi koru--

that bit where your brain went, "Oh, that's a bit odd,"

beyninin gittiği kısmı, "Aa, bu biraz tuhaf,"

çünkü oynanacak bir şey var

because there's something there to play with,

ve oynamaya değer

and it's worth you playing with it,

so that's the place to start.

yani, işte başlangıç noktası.

Fakat bu etkinlikten eve dönüş yolunuzda,

But if you don't have any of those little moments

on your way home from this event,

böyle küçük anlar yoksa,

here are some things to start with.

işte size başlamak için bir kaç şey.

Put raisins in [fizzy] lemonade; highly entertaining.

Limonatanın içine üzüm atın; oldukça eğlenceli,

Watch a coffee spill dry.

Dökülen kahvenin kurumasını izleyin.

I know that sounds a little bit like watching paint dry,

Biliyorum resmin kurumasını izlemek gibi geliyor

but it does do quite weird things; it's worth watching.

ama gerçekten oldukça garip şeyler yapıyor; izlemeye değer.

I'm an acquired taste at dinner parties if there are teacups around.

Eğer etrafta çay fincanları varsa, akşam yemeklerinde bir zevk edindim.

There are so many things you can do to play with teacups, it's brilliant.

Çay fincanlarıyla oynayarak yapabileceğiniz birçok şey var, bu harika.

The most obvious one is to get a teacup, get a spoon,

En basiti, bir çay fincanı ve çay kaşığı alıp

tap the teacup around the rim and listen,

fincanın ağzına hafifçe vurarak dinlemek,

and you will hear something strange.

ilginç bir şey duyacaksınız.

And the other thing is, push your toast off the table

Diğer bir şey de kızarmış ekmeği masadan atmak

because you can, and you'll learn stuff from it.

çünkü yapabilirsiniz ve ondan bir şey öğreneceksiniz.

And if you're feeling really ambitious,

Eğer gerçekten hırslı hissediyorsanız,

try and push it off in such a way that it doesn't fall butter-side down,

yağlı tarafı aşağı gelmeyecek şekilde düşmesini sağlayacak şekilde

which is possible.

atmayı deneyin ki bu mümkün.

The point of all of this is that,

Bütün mesele şu,

first of all, we should all play with toys.

öncelikle, hepimiz oyuncaklarla oynuyoruz.

We shouldn't be afraid to investigate the physical world for ourselves

Çevremizdeki araçlarla kendimiz için fiziksel dünyayı

with the tools around us,

araştırmaktan korkmamalıyız,

because we all have access to them.

çünkü hepsine erişimimiz var.

It matters, because if we want to understand society,

Bu önemli, çünkü eğer toplumu anlamak istiyorsak,

if we want to be good citizens,

iyi vatandaşlar olmak istiyorsak,

we need to understand the framework on which everything else must be based.

geri kalan her şeyin dayandığı çerçeveyi anlamamız gerek.

Playing with toys is great.

Oyuncaklarla oynamak harika.

Understanding how to keep our life-support systems going is great.

Yaşam destek sistemlerimizi işler tutmayı anlayabilmek müthiş.

But fundamentally, the thing that we need to change

Fakat temelde fiziğe ilişkin konuşmalarımızı değiştirmeliyiz.

in the way that we talk about physics,

is we need to understand

Şunu anlamalıyız ki

that physics isn't out there with weird people

fizik garip insanlarla

ve garip hiyerogliflerle

and strange hieroglyphics

fiyakalı laboratuvarda

for somebody else in a posh lab.

uzağımızda değil.

Physics is right here; it's for us, and we can all play with it.

Fizik hepimiz için burada ve hepimiz onunla oynayabiliriz.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)