The fascinating physics of everyday life | Helen Czerski

Translator: thuydung nguyenvu Reviewer: Lam Nguyen

As you heard, I'm a physicist.

Như các bạn biết, tôi là nhà vật lý.

And I think the way we talk about physics needs a little modification.

Và tôi nghĩ chúng ta cần có chút thay đổi khi nói về vật lý.

I am from just down the road here; I don't live here anymore.

Tôi đã từng sống rất gần nơi này.

But coming from round here means that I have a northern nana,

Nhưng tôi vẫn còn người thân định cư ở đây,

my mum's mom.

là bà ngoại tôi.

And Nana is very bright; she hasn't had much formal education,

Bà ngoại rất giỏi. Mặc dù bà không được học hành nhiều,

but she's sharp.

nhưng bà rất nhạy bén.

And when I was a second-year undergraduate studying physics at Cambridge,

Khi tôi đang là sinh viên năm hai khoa Vật lý đại học Cambridge.

I remember spending an afternoon at Nana's house in Urmston

Tôi nhớ là tôi đã dành cả buổi chiều ở nhà bà ở Urmston,

studying quantum mechanics.

để học vật lý lượng tử.

And I had these folders open in front of me

Tôi mở ba tập sách trước mặt mình.

with this, you know, hieroglyphics -- let's be honest.

Thành thật mà nói, trong sách toàn các kí hiệu và công thức.

And Nana came along, and she looked at this folder,

Bà ngoại tới, nhìn vào cuốn sách, hỏi tôi:

and she said, "What's that?"

"Cái gì đây?"

I said, "It's quantum mechanics, Nana."

Tôi nói: "Đó là vật lý lượng tử ạ."

And I tried to explain something about what was on the page.

Và tôi cố gắng giải thích cho bà những thứ trong quyển sách,

It was to do with the nucleus and Einstein A and B coefficients.

như là hạt nhân, các hệ số trong phương trình Einstein.

And Nana looked very impressed.

Bà tôi có vẻ rất hứng thú.

And then she said, "Oh.

Rồi bà nói: " Vậy thì,

What can you do when you know that?"

con biết những cái đó để làm gì?"

(Laughter)

(Cười)

"Don't know, ma'am."

"Con cũng không biết nữa bà ơi."

(Laughter)

(Cười)

I think I said something about computers,

Tôi nghĩ tôi hay nói về máy tính

because it was all I could think of at the time.

vì lúc nào tôi cũng nghĩ đến nó.

But you can broaden that question out, because it's a very good question --

Nhưng chúng ta có thể hiểu câu hỏi của bà tôi theo cách khác -

"What can you do when you know that?" when "that" is physics?

"Chúng ta làm được gì khi ta hiểu về vật lý?"

And I've come to realize that when we talk about physics in society

Và tôi bắt đầu nhận ra điều đó khi ta nói về vật lý

and our sort of image of it,

và cách xã hội nhìn nhận nó,

we don't include the things that we can do when we know that.

ta không nghĩ tới những thứ ta có thể làm nếu hiểu vật lý.

Our perception of what physics is needs a bit of a shift.

Quan điểm chúng ta về vật lý cần phải thay đổi một chút.

Not only does it need a bit of a shift,

Không chỉ là thay đổi một chút,

but sharing this different perspective matters for our society,

mà chúng ta cần phải chia sẻ cách nhìn khác này cho mọi người.

and I'm not just saying that because I'm a physicist and I'm biased

Tôi nói vậy không phải vì tôi là nhà vật lý nên tôi thiên vị đâu.

and I think we're the most important people in the world.

Tôi nghĩ chúng ta là những người quan trọng nhất trên thế giới.

Honest.

So, the image of physics -- we've got an image problem, let's be honest --

Thật đấy.

Vì vậy, những tưởng tượng lệch lạc về vật lí

it hasn't moved on much from this.

không hề thay đổi nhiều.

This is a very famous photograph that's from the Solvay Conference in 1927.

Đây là bức ảnh rất nổi tiếng tại hội nghị Solvay năm 1927.

This is when the great minds of physics were grappling

Lúc này những bộ óc vĩ đại đang cố gắng tìm hiểu

with the nature of determinism

bản chất của thuyết tất định,

and what it means only to have a probability

là liệu có khả năng một nguyên tử

that a particle might be somewhere,

sẽ cố định tại một vị trí nào đó,

and whether any of it was real.

và liệu nó có thật hay không.

And it was all very difficult.

Đây là một việc rất khó khăn.

And you'll notice they're all very stern-looking men in suits.

Bạn thấy đấy tất cả họ đều nghiêm nghị trong bộ vest đen.

Marie Curie -- I keep maybe saying, "Marie Antoinette,"

Marie Curie - tôi vẫn hay gọi bà là "Marie Antoinette" -

which would be a turn-up for the books --

là một điểm nhấn trong bức ảnh này.

Marie Curie, third from the left on the bottom there,

Marie Curie, đứng thứ 3 hàng dưới tính từ bên trái qua.

she was allowed in, but had to dress like everybody else.

Bà có mặt trong hình, nhưng mặc đồ như những người đàn ông khác.

(Laughter)

(cười)

So, this is what physics is like -- there's all these kinds of hieroglyphics,

Vật lý cũng giống như vậy - toàn công thức và kí hiệu,

these are to do with waves and particles.

Sóng và các nguyên tử đều rất khó hiểu.

That is an artist's impression of two black holes colliding,

Đây là hình ảnh về sự va chạm của hai lỗ đen,

which makes it look worth watching, to be honest.

thật đáng để xem!

I'm glad I didn't have to write the risk assessment

Tôi mừng vì không phải viết bài đánh giá nguy cơ

for whatever was going on there.

về chuyện gì sẽ diễn ra ở đó.

The point is: this is the image of physics, right?

Vấn đề là: đây là một hình ảnh vật lý.

It's weird and difficult,

Nó kì lạ và khó hiểu,

done by slightly strange people dressed in a slightly strange way.

và chỉ được nghiên cứu bởi những người kì lạ mặc đồ kì lạ.

It's inaccessible, it's somewhere else

Không nhiểu người hiểu được vật lý,

and fundamentally, why should I care?

vậy sao tôi lại quan tâm đến vật lý?

And the problem with that is that I'm a physicist,

Vấn đề là tôi là một nhà vật lý,

and I study this.

và tôi nghiên cứu về nó.

This -- this is my job, right?

Đây là công việc của tôi.

I study the interface between the atmosphere and the ocean.

Tôi nghiên cứu mặt phân giới giữa khí quyển và đại dương.

The atmosphere is massive, the ocean is massive,

Khí quyển bao la và đại dương cũng thế,

and the thin layer that joins them together

và mặt phân giới mỏng manh kết hợp chúng lại

is really important,

rất quan trọng.

because that's where things go from one huge reservoir to the other.

Bởi vì đó là nơi mọi thứ đi từ khí quyển qua đại dương và ngược lại.

You can see that the sea surface -- that was me who took this video --

Video về bề mặt đại dương các bạn đang xem do tôi quay lại -

the average height of those waves by the way, was 10 meters.

độ cao trung bình của những con sóng này là 10m.

So this is definitely physics happening here --

Có gì đó liên quan đến vật lý diễn ta ở đây.

there's lots of things -- this is definitely physics.

Rất nhiều nữa là đằng khác.

And yet it's not included in our cultural perception of physics,

Nhưng trong nhiều hiện tượng, ta không mô tả vật lý cụ thể,

and that bothers me.

điều đó làm tôi rất băn khoăn.

So what is included in our cultural perception of physics?

Vậy làm sao để mô tả vật lý một cách sống động được?

Because I'm a physicist, there has to be a graph, right?

Tôi là một nhà vật lý, tôi cần một biểu đồ.

That's allowed.

Hãy xem,

We've got time along the bottom here, from very fast things there,

chúng ta có trục hoành

to things that take a long time over here.

để diễn tả thời gian.

Small things at the bottom, big things up there.

Trục tung diễn tả kích thước.

So, our current cultural image of physics looks like this.

Hình ảnh cụ thể về vật lý của chúng ta sẽ như thế này.

There's quantum mechanics down in that corner,

Phía gốc của biểu đồ là vật lý lượng tử.

it's very small, it's very weird,

Nó cực kì nhỏ và rất kỳ lạ.

it happens very quickly,

Sau đó chúng biến chuyển chớp nhoáng

and it's a long way down in the general ...

trong khoảng thời gian dài đằng đẵng

on the scale of anything that matters for everyday life.

trong phạm vi vật chất quanh chúng ta.

And then there's cosmology, which is up there;

Và chúng tiến tới một vũ trụ như bên trên,

very large, very far away,

rất rộng và rất xa,

also very weird.

cũng khá kì dị.

And if you go to some places

Và nếu bạn đi tới những nơi

like black holes in the beginning of the universe,

như lỗ đen - nơi bắt đầu của vũ trụ,

we know that these are frontiers in physics, right?

chúng ta biết rằng chúng là chướng ngại của vật lý.

There's lots of work being done to discover new physics

Nhiều công trình được thực hiện tìm ra tính chất vật lý

in these places.

tại những nơi này.

But the thing is, you will notice there's a very large gap in the middle.

Nhưng bạn hãy chú ý vấn đề ở đây là có một khoảng trống rất lớn ở giữa.

And in that gap, there are many things.

Trong khoảng trống đó có rất nhiều thứ.

There are planets and toasts and volcanoes and clouds

Các hành tinh, bánh mì nướng, núi lửa, mây,

and clarinets and bubbles and dolphins

kèn clarinet, bọt biển và cá heo.

and all sorts of things that make up our everyday life.

Tất tần tật mọi thứ tạo nên cuộc sống của chúng ta.

And these are also run by physics, you'd be surprised --

Và chúng cũng vận hành theo vật lý.

there is physics in the middle, it's just that nobody talks about it.

Khoảng giữa đó có mặt vật lý nhưng chẳng có ai nói về nó.

And the thing about all of these is that they all run

Tất cả mọi thứ tôi vừa đề cập đến đều được vận hành

on a relatively small number of physical laws,

theo một số lượng không nhiều các định luật vật lý,

things like Newton's laws of motion,

chẳng hạn ba định luật Newton,

thermodynamics,

nhiệt động lực học,

some rotational dynamics.

động học quay.

The physics in the middle applies over a huge range,

Các định luật vật lí này áp dụng cho phạm vi rộng

from very, very small things to very, very big things.

từ những thứ rất nhỏ cho đến những thứ rất lớn.

You have to try very hard to get outside of this.

Bạn khó có thể nằm ngoài các quy luật này.

And there is also a frontier in research physics here,

Cũng có những giới hạn khi nghiên cứu chúng,

it's just that nobody talks about it.

nhưng chẳng ai nói về điều đó cả.

This is the world of the complex.

Đây là một thế giới phức tạp,

When these laws work together, they bring about

nơi các định luật gắn kết, giúp vận hành

thế giới xinh đẹp, hỗn độn và phức tạp mà chúng ta đang sống.

the beautiful, messy, complex world we live in.

Fundamentally, this is the bit that really matters to me

Chúng là những điều khiến tôi bận tâm

on an everyday basis.

khi đi làm mỗi ngày.

And this is the bit that we don't talk about.

Và đây là những điều chúng ta không hay nói ra.

There's plenty of physics research going on here.

Rất nhiều người đang nghiên cứu về chúng,

But because it doesn't involve pointing at stars,

nhưng nó không liên quan đến những điều to tát,

people for some reason think it's not that.

nên người ta không nghĩ nhiều về nó.

Now, the cool thing about this is that there are so many things

Điều thú vị chính là việc có rất nhiều thứ cần nghiên cứu

in this middle bit,

trong khoảng giữa đó,

all following the same physical laws,

chúng tuân theo các quy luật vật lý.

that we can see those laws at work

Chúng ta thấy các quy luật này luôn vận hành

almost all the time around us.

xung quanh chúng ta.

I've got a little video here.

Các bạn hãy sau video sau.

So the game is, one of these eggs is raw and one of them has been boiled.

Câu hỏi là: Có một quả trứng sống và một quả trứng chín.

I want you to tell me which one is which.

Bạn hãy nói tôi biết cái nào sống,

Which one's raw?

cái nào chín?

(Audience responds)

(khán giả trả lời)

The one on the left -- yes!

Cái bên trái - đúng vậy.

And even though you might not have tried that, you all knew.

Bạn không cần thử chúng bạn cũng biết.

The reason for that is, you set them spinning,

Lý do là khi bạn quay chúng,

and when you stop the cooked egg, the one that's completely solid,

lúc bạn dừng quả chín, cả quả trứng sẽ dừng lại ngay,

you stop the entire egg.

vì bên trong nó đặc.

When you stop the other one, you only stop the shell;

Nhưng khi bạn ngừng quả sống, bạn chỉ tác động lên vỏ,

the liquid inside is still rotating because nothing's made it stop.

chất lỏng bên trong vẫn quay vì đâu có cái gì khiến chúng ngừng quay.

And then it pushes the shell round again, so the egg starts to rotate again.

Chất lỏng này đẩy cho vỏ trứng tiếp tục quay.

This is brilliant, right?

Hay quá phải không?

It's a demonstration of something in physics

Đó là minh hoạ cho một định luật vật lý

that we call the law of conservation of angular momentum,

cho Định luật bảo toàn mô-men động lượng trong chuyển động quay.

which basically says that if you set something spinning

Định luật này như sau: Nếu bạn quay một vật

about a fixed axis,

xung quanh một trục cố định,

that it will keep spinning unless you do something to stop it.

nó sẽ quay mãi cho đến khi có tác động làm nó ngừng quay.

And that's really fundamental in how the universe works.

Đây cũng là nguyên lý căn bản về cách vũ trụ này hoạt động.

And it's not just eggs that it applies to,

Nguyên lí này không chỉ áp dụng cho quả trứng.

although it's really useful if you're the sort of person --

Mặc dù nó rất hữu ích cho một số người --

and apparently, these people do exist --

có thể bạn cũng sẽ làm vậy --

who will boil eggs and then put them back in the fridge.

những người luộc chín trứng rồi cho vào tủ lạnh.

Who does that? Don't admit to it -- it's OK. We won't judge you.

Có ai làm vậy không? Cứ nhận đi. Không ai đánh giá bạn đâu.

But it's also got much broader applicabilities.

Nguyên lí này có ứng dụng rộng hơn thế rất nhiều.

This is the Hubble Space Telescope.

Đây là Kính thiên văn Hubble,

The Hubble Ultra Deep Field, which is a very tiny part of the sky.

và ảnh chụp Vùng sâu Hubble, một phần rất nhỏ của vũ trụ.

Hubble has been floating in free space for 25 years,

Nó đã trôi trong không gian 25 năm,

not touching anything.

không đụng phải bất cứ vật nào.

And yet it can point to a tiny region of sky.

Nó có thể chụp ảnh một vùng rất nhỏ trên bầu trời.

For 11 and a half days, it did it in sections,

Chỉ trong 11 ngày rưỡi, Hubble đã làm tốt nhiệm vụ của mình,

accurately enough to take amazing images like this.

và chụp những bức hình tuyệt vời thế này.

So the question is:

Câu hỏi ở đây là:

How does something that is not touching anything

Làm sao chiếc kính đó biết nó ở đâu

know where it is?

nếu nó không đụng phải bất cứ thứ gì?

The answer is that right in the middle of it, it has something

Câu trả lời nằm ngay trong chính nó,

that, to my great disappointment, isn't a raw egg,

dù không phải là một quả trứng sống,

but basically does the same job.

nhưng nó cũng hoạt động tương tự.

It's got gyroscopes which are spinning,

Nó có một con quay hồi chuyển bên trong,

and because of the law of conservation of angular momentum,

và vì tuân theo Định luật bảo toàn mô-men động lượng,

they keep spinning with the same axis, indefinitely.

nên chúng tiếp tục quay trên cùng một trục.

Hubble kind of rotates around them, and so it can orient itself.

Đó là lý do nó có thể tự định hướng.

So the same little physical law we can play with in the kitchen and use,

Với cùng định luật vật lý, chúng ta có thể vận dụng trong nhà bếp,

also explains what makes possible some of the most advanced technology

và cũng giải thích được những công nghệ hiện đại

of our time.

trong thời đại chúng ta.

So this is the fun bit of physics, that you learn these patterns

Điều thú vị của vật lý là chúng ta biết được các nguyên lí,

and then you can apply them again and again and again.

và có thể ứng dụng chúng nhiều lần.

And it's really rewarding when you spot them in new places.

Rất đáng để ứng dụng một nguyên lý theo nhiều cách khác nhau.

This is the fun of physics.

Vật lý quả thật rất thú vị.

I have shown that egg video to an audience full of businesspeople once

Tôi đã đưa video về quả trứng cho buổi hội thảo toàn các doanh nghiệp,

and they were all dressed up very smartly and trying to impress their bosses.

họ ăn mặc bảnh bao và cố gây ấn tượng với sếp của họ.

And I was running out of time, so I showed the egg video and then said,

Khi sắp hết thời gian, tôi chiếu đoạn video đó và nói:

"Well, you can work it out, and ask me afterwards to check."

"Các bạn có thể suy nghĩ và hỏi tôi sau để kiểm chứng."

Then I left the stage.

Sau đó tôi rời sân khấu.

And I had, literally,

Sau đó,

middle-aged grown men tugging on my sleeve afterwards,

một người đàn ông trung niên tới kéo áo tôi và hỏi:

saying, "Is it this? Is it this?"

"Có phải thế này không?"

And when I said, "Yes." They went, "Yes!"

Khi tôi nói "Đúng vậy!", anh ta tỏ ra rất vui.

(Laughter)

(cười)

The joy that you get from spotting these patterns

Niềm vui khi bạn phát hiện ra những điều như thế này

doesn't go away when you're an adult.

không mất đi cho dù bạn đã trưởng thành.

And that's really important,

Điều đó rất quan trọng,

because physics is all about patterns,

bởi vì vật lý là như vậy,

and a small number of patterns give you access

thậm chí chỉ từ những hiện tượng nhỏ,

to almost all of the physics in our everyday world.

ta cũng có thể hiểu được hầu hết thế giới vật lý quanh mình,

The thing that's best about this is it involves playing with toys.

nhất là từ những trò chúng ta hay chơi.

Things like the egg shouldn't be dismissed as the mundane little things

Những thứ như quả trứng tưởng như chỉ là món đồ chơi lặt vặt

that we just give the kids to play with on a Saturday afternoon

cho trẻ con chơi vào những chiều thứ bảy,

to keep them quiet.

để chúng không làm ồn.

This is the stuff that actually really matters,

Những điều nhỏ nhặt đó lại vô cùng quan trọng,

because this is the laws of the universe and it applies to eggs

vì chúng thể hiện một phần quy luật của vũ trụ trên mình.

and toast falling butter-side down and all sorts of other things,

Hay như mặt trét bơ của bánh mì nướng luôn chạm đất trước khi chúng rơi,

just as much as it applies to modern technology

và nhiều thứ nữa, cả công nghệ hiện đại,

and anything else that's going on in the world.

hay bất cứ thứ gì khác trên quả đất này.

So I think we should play with these patterns.

Chúng ta thử xem vài ví dụ nhé.

Basically, there are a small number of concepts

Về căn bản, có một số các ý tưởng

that you can become familiar with using things in your kitchen,

có lẽ bạn đã quen khi áp dụng trong nhà bếp

that are really useful for life in the outside world.

và cũng hữu dụng khi ra ngoài.

If you want to learn about thermodynamics, a duck is a good place to start,

Nếu bạn muốn tìm hiểu về Nhiệt động lực, hãy nhìn con vịt xem,

for example, why their feet don't get cold.

tại sao chân chúng không bao giờ lạnh?

Once you've got a bit of thermodynamics with the duck,

Khi đã biết đôi chút về Nhiệt động lực học qua con vịt,

you can also explain fridges.

bạn sẽ hiểu cơ chế tủ lạnh.

Magnets that you can play with in your kitchen

Nam châm bạn sử dụng trong nhà bếp

get you to wind turbines and modern energy generation.

lại có liên quan đến cối xay gió và các máy phát điện hiện đại.

Raisins in [fizzy] lemonade, which is always a good thing to play with.

Bỏ nho khô vào sô đa chanh rất thú vị.

If you're at a boring party, fish some raisins out of the bar snacks,

Nếu bạn đang chán bữa tiệc, hãy lấy một ít nho khô

put them in some lemonade.

bỏ vào sô đa chanh.

It's got three consequences.

Bạn sẽ có được ba thứ.

First thing is, it's quite good to watch; try it.

Thứ nhất, xem nó rất vui, bạn hãy thử đi.

Secondly, it sends the boring people away.

Thứ hai, nó làm cho những người nhàm chán đi khỏi.

Thirdly, it brings the interesting people to you.

Thứ ba, nó làm những người thú vị đến với bạn.

You win on all fronts.

Đằng nào bạn cũng được lợi.

And then there's spin and gas laws and viscosity.

Chúng ta còn có chuyển động quay, các khí, các chất kết dính.

There's these little patterns, and they're right around us everywhere.

Những thứ này đều có mặt xung quanh chúng ta.

And it's fundamentally democratic, right?

Thật là công bằng vì tất cả mọi người

Everybody has access to the same physics; you don't need a big, posh lab.

đều áp dụng được vật lý mà không cần phải có phòng thí nghiệm.

When I wrote the book, I had the chapter on spin.

Khi viết sách, tôi dành một chương cho chuyển động quay.

I had written a bit about toast falling butter-side down.

Tôi viết về mặt trét bơ trên bánh mì chạm đất trước khi rơi.

I gave the chapter to a friend of mine who's not a scientist,

Tôi tặng quyển sách cho một người bạn. Cậu ấy không phải nhà khoa học.

for him to read and tell me what he thought,

Tôi muốn xem cậu ấy nghĩ như thế nào.

and he took the chapter away.

Cậu ấy mang quyển sách theo

He was working overseas.

khi làm việc ở nước ngoài.

I got this text message back from him a couple of weeks later,

Vài tuần trước, tôi nhận được tin nhắn của cậu ấy.

and it said, "I'm at breakfast in a posh hotel in Switzerland,

Cậu ấy nói, "Mình đang ăn sáng trong một khách sạn sang trọng ở Thụy Sĩ,

and I really want to push toast off the table,

và mình muốn thả cái bánh mì phết bơ xuống đất,

because I don't believe what you wrote."

vì mình không tin những gì cậu viết."

And that was the good bit -- he doesn't have to.

Thật tốt vì cậu ấy không cần tin sách.

He can push the toast off the table and try it for himself.

Cậu ấy có thể thử bằng cách thả bánh mì xuống đất.

And so there's two important things to know about science:

Có hai điều quan trọng phải biết về khoa học:

the fundamental laws we've learned through experience and experimentation,

Các định luật chúng ta học được qua kinh nghiệm,

work.

và qua thí nghiệm.

The day we drop an apple and it goes up,

Nếu ta thả quả táo và nó bay ngược lên,

then we'll have a debate about gravity.

ta sẽ phải tranh luận về trọng trường.

Up to that point, we basically know how gravity works,

Còn hiện tại, trọng trường vẫn như ta đang biết

and we can learn the framework.

và chúng ta có thể tận dụng nó.

Then there's the process of experimentation:

Quá trình thử nghiệm thường là:

having confidence in things, trying things out,

nhận thức mọi thứ, thử nghiệm chúng,

critical thinking -- how we move science forward --

suy luận logic - đó là cách khoa học tiến bộ.

and you can learn both of those things

Bạn dễ dàng vận dụng được hai điều trên

by playing with toys in the everyday world.

qua các trò chơi xung quanh chúng ta.

And it's really important,

Điều này rất quan trọng,

because there's all this talk about technology,

bởi vì chúng ta đang nói về công nghệ.

we've heard talks about quantum computing

Chúng ta nghe nhiều về máy tính lượng tử,

and all these mysterious, far-off things.

nó thật khó hiểu và xa vời.

But fundamentally, we still live in bodies that are about this size,

Nhưng thật ra cơ thể chúng ta,

we still walk about, sit on chairs that are about this size,

cách chúng ta đứng ngồi

we still live in the physical world.

đều liên quan đến vật lý.

And being familiar with these concepts means we're not helpless.

Việc hiểu được những khái niệm về vật lý giúp chúng ta

And I think it's really important that we're not helpless,

kiểm soát cuộc sống quanh ta. Điều này rất quan trọng.

that society feels it can look at things,

Mọi người đều cảm thấy họ hiểu được mọi thứ,

because this isn't about knowing all the answers.

đây không đơn giản chỉ để biết câu trả lời,

It's about having the framework so you can ask the right questions.

mà còn để chúng ta có cơ sở đặt ra câu hỏi phù hợp.

And by playing with these fundamental little things in everyday life,

Và khi chơi những trò chơi hàng ngày,

we gain the confidence to ask the right questions.

chúng ta biết được chúng ta nên thắc mắc điều gì.

So, there's a bigger thing.

Còn một vấn đề quan trọng hơn,

In answer to Nana's question

để trả lời câu hỏi của bà tôi

about what can you do when you know that --

về việc biết để làm gì?

because there's lots of stuff in the everyday world

Câu trả lời là, có rất nhiều thứ

that you can do when you know that,

chúng ta có thể làm khi chúng ta biết.

especially if you've got eggs in the fridge --

Nhất là khi nhắc đến những quả trứng trong tủ lạnh -

there's a much deeper answer.

câu trả lời về nó rất sâu xa.

And so there's all the fun and the curiosity

Có đủ trò vui và điều kì lạ

that you could have playing with toys.

khi bạn chơi nghịch các thứ.

By the way -- why should kids have all the fun, right?

Tiện đây, tại sao trẻ con lúc nào cũng đùa nghịch,

All of us can have fun playing with toys,

tất cả chúng ta đều có thể nghịch ngợm,

and we shouldn't be embarrassed about it.

và chúng ta thấy thoải mái

You can blame me, it's fine.

khi nghịch ngợm thứ này thứ kia.

So when it comes to reasons for studying physics, for example,

Khi nhắc đến lý do tại sao lại học vật lý,

here is the best reason I can think of:

tôi nghĩ lí do quan trọng nhất là:

I think that each of us has three life-support systems.

Mỗi người chúng ta có ba hệ thống duy trì sự sống:

We've got our own body, we've got a planet

cơ thể chúng ta, hành tinh chúng ta,

and we've got our civilization.

và nền văn minh của chúng ta.

Each of those is an independent life-support system,

Mỗi hệ thống này hoạt động độc lập

keeping us alive in its own way.

để suy trì sự sống cho chúng ta.

And they all run on the fundamental physical laws

Chúng vận hành theo các nguyên lí vật lý,

that you can learn in the kitchen with eggs and teacups and lemonade,

mà chúng ta đều biết qua quả trứng, tách trà, sô đa chanh,

and everything else you can play with.

hay mọi thứ mà bạn có thể chơi.

This is the reason, for example,

Đây là lý do tại sao

why something like climate change is such a serious problem,

những thứ như thay đổi khí hậu lại là vấn đề nghiêm trọng.

because It's two of these life-support systems,

Bởi vì nó liên quan đến hai hệ thống duy trì sự sống,

our planet and our civilization,

hành tinh và nền văn minh ta sống.

kind of butting up against each other;

Khá là mâu thuẫn phải không,

they're in conflict, and we need to negotiate that boundary.

vì vậy chúng ta cần thảo luận vấn đề này.

And the fundamental physical laws that we can learn

Các định luật vật lý căn bản

that are the way the world around us works,

giúp vận hành thế giới chúng ta sống

are the tools at the basis of everything;

là các công cụ căn bản cho mọi thứ,

they're the foundation.

chúng là nền tảng.

There's lots of things to know about in life,

Có nhiều thứ chúng ta phải biết,

but knowing the foundations is going to get you a long way.

nhưng biết được cái căn bản sẽ giúp ta tiến xa.

And I think this, if you're not interested in having fun with physics

Tôi nghĩ nếu bạn không thích các trò chơi liên quan đến vật lý,

or anything like that -- strange, but apparently, these people exist --

có rất nhiều người như bạn,

you surely are interested in keeping yourself alive

nhưng bạn chắc chắn sẽ quan tâm đến cuộc sống của bạn,

and in how our life-support systems work.

và các hệ thống duy trì sự sống.

The framework for physics is remarkably constant;

Nền tảng của vật lý hầu như bất biến,

it's the same in lots and lots of things that we measure.

chúng là như nhau đối với các vật thể khác nhau.

It's not going to change anytime soon.

Chúng sẽ không sớm thay đổi.

They might discover some new quantum mechanics,

Người ta có thể tìm ra thuyết lượng tử mới,

but apples right here are still going to fall down.

nhưng trái táo thì luôn rơi xuống.

So, the question is --

Vậy thì câu hỏi ở đây là:

I get asked sometimes: How do you start?

Bạn nên bắt đầu như thế nào,

What's the place to start

bắt đầu ở đâu?

if you're interested in the physical world, in not being helpless,

Nếu bạn không thích vật lý,

and in finding some toys to play with?

cũng không muốn chơi những thứ liên quan đến vật lý?

Here is my suggestion to you:

Vậy thì đề nghị của tôi là:

the place to start is that moment -- and adults do this --

Bạn hãy bắt đầu ngay bây giờ

you're drifting along somewhere,

bằng cách đi tới nơi nào đó

and you spot something and your brain goes, "Oh, that's weird."

tìm một thứ mà bạn thấy kì lạ.

And then your consciousness goes, "You're an adult. Keep going."

Sau đó bạn nghĩ: "Mình sẽ tiếp tục tìm hiểu."

And that's the point -- hold that thought --

Và cứ tiếp tục suy nghĩ như vậy.

that bit where your brain went, "Oh, that's a bit odd,"

Tâm trí bạn mách bảo: "Thật là li kì."

because there's something there to play with,

Có điều gì đó để tìm hiểu,

and it's worth you playing with it,

rất đáng để tìm hiểu.

so that's the place to start.

Đó chính là lúc bạn bắt đầu.

But if you don't have any of those little moments

Nhưng từ đây về nhà,

on your way home from this event,

bạn lại không hứng thú với cái gì,

here are some things to start with.

vậy thì bạn hãy bắt đầu như sau.

Put raisins in [fizzy] lemonade; highly entertaining.

Bỏ ít nho khô vào sô đa chanh, rất vui đó.

Watch a coffee spill dry.

Quan sát giọt cà phê khô lại.

I know that sounds a little bit like watching paint dry,

Tôi biết là nghe có vẻ chán như quan sát quần áo khô,

but it does do quite weird things; it's worth watching.

nhưng mà nó rất đáng xem, khá kì lạ đấy.

I'm an acquired taste at dinner parties if there are teacups around.

Tôi sẽ có hứng khi tham gia các bữa tiệc nếu có nhiều tách trà xung quanh.

There are so many things you can do to play with teacups, it's brilliant.

Bạn có nhiều trò hay để làm với tách trà.

The most obvious one is to get a teacup, get a spoon,

Chẳng hạn như lấy một tách trà và một cái muỗng,

tap the teacup around the rim and listen,

gõ muỗng quanh mép tách trà và lắng nghe.

and you will hear something strange.

Bạn sẽ nghe thấy âm thanh lạ lạ.

And the other thing is, push your toast off the table

Hoặc bạn cũng có thể đẩy miếng bánh mì trét bơ xuống bàn,

because you can, and you'll learn stuff from it.

bạn sẽ có thứ để học đấy.

And if you're feeling really ambitious,

Nếu hiếu kì hơn, bạn có thể

try and push it off in such a way that it doesn't fall butter-side down,

cố thử xem có cách nào bánh mì rớt xuống mà mặt trét bơ không chạm xuống sàn trước.

which is possible.

Có thể làm được đấy.

The point of all of this is that,

Vấn đề ở chỗ,

first of all, we should all play with toys.

ban đầu chúng ta chỉ nghịch phá thôi.

We shouldn't be afraid to investigate the physical world for ourselves

Chúng ta không ngại tìm hiểu vật lý

with the tools around us,

thông qua các đồ dùng xung quanh ta,

because we all have access to them.

bởi vì chúng ta dễ có chúng.

It matters, because if we want to understand society,

Nhưng nếu chúng ta muốn tìm hiểu xã hội,

if we want to be good citizens,

muốn trở thành công dân tốt,

we need to understand the framework on which everything else must be based.

chúng ta phải biết được cách mọi thứ vận hành.

Playing with toys is great.

Nghịch ngợm đồ vật thật vui.

Understanding how to keep our life-support systems going is great.

Hiểu được các hệ thống duy trì sự sống là điều tốt.

But fundamentally, the thing that we need to change

Nhưng căn bản là điều chúng ta muốn thay đổi

in the way that we talk about physics,

chính là cách chúng ta nói về vật lý.

is we need to understand

Chúng ta cần hiểu

that physics isn't out there with weird people

vật lý không phải chỉ dành cho những người kì dị

and strange hieroglyphics

hay nó toàn các kí hiệu kì dị

for somebody else in a posh lab.

chỉ dành cho những nhà nghiên cứu.

Physics is right here; it's for us, and we can all play with it.

Vật lý ở ngay đây, cho chúng ta, tất cả chúng ta đều vận dụng nó.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)