How animals and plants are evolving in cities | Menno Schilthuizen

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Çeviri: Yağmur Ünsal Gözden geçirme: Ramazan Şen

This is where I grew up.

Burası büyüdüğüm yer.

A small village near the city of Rotterdam

Hollanda'da Rotherdam şehrine yakın

in the Netherlands.

küçük bir köy.

In the 1970s and 1980s, when I was a teenager,

1970 ve 1980'lerde bir gençken

this area was still a quiet place.

burası hâlâ sakin bir yerdi.

It was full of farms and fields and swampland,

Çiftliklerle, tarlalarla ve bataklıklarla doluydu

and I spent my free time there, enjoying myself,

ve boş zamanımı orada kendi başıma geçirirdim;

painting oil paintings like this one,

bunun gibi yağlı boyalar yapar,

collecting wildflowers, bird-watching

kır çiçekleri toplar, kuşları seyreder

and also collecting insects.

ve ayrıca böcekler toplardım.

And this was one of my prized finds.

İşte bu bulduğum değerli olanlardan.

This is a very special beetle,

Bu çok özel bir böcek

an amazing beetle called an ant beetle.

ve bu muhteşem böceğin adı karınca böceği.

And this is a kind of beetle that lives its entire life

Bu böcek bütün hayatını karınca yuvasında

inside an ant's nest.

geçiren bir böcek.

It has evolved to speak ant.

Karıncayla konuşmaya evrimleşmiş.

It's using the same chemical signals,

Karıncaların iletişim için kullandığı kokuların aynısını,

the same smells as the ants do, for communicating,

aynı kimyasalları kullanır

and right now, this beetle is telling this worker ant,

ve işte burada, bu böcek işçi karıncaya diyor ki,

"Hey, I'm also a worker ant,

"Hey, ben de bir işçi karıncayım,

I'm hungry, please feed me."

açım, lütfen besle beni."

And the ant complies,

Karınca buna uyar

because the beetle is using the same chemicals.

çünkü böcek aynı kimyasalları kullanıyor.

Over these millions of years,

Milyonlarca yıl içerisinde

this beetle has evolved a way to live inside an ant society.

bu böcek, karıncalar arasında yaşamak için evrilmiş.

Over the years,

Yıllar içinde,

when I was living in that village,

o köyde yaşadığım zamanlarda

I collected 20,000 different beetles,

20.000'i aşkın çeşitte böcek topladım

and I built a collection of pinned beetles.

ve iğnelenmiş böcek koleksiyonu yaptım.

And this got me interested, at a very early age, in evolution.

Bu, çok erken yaşlarda evrime ilgi duymamı sağladı.

How do all those different forms, how does all this diversity come about?

Bu farklılıklar nasıl oluşur, bu çeşitlilik nasıl meydana geliyor?

So I became an evolutionary biologist,

Bu yüzden evrim biyoloğu oldum,

like Charles Darwin.

Charles Darwin gibi.

And like Charles Darwin, I also soon became frustrated

Ve Charles Darwin gibi ben de çok geçmeden evrimin

by the fact that evolution is something that happened mostly in the past.

çoğunlukla geçmişte olan bir şey olduğu gerçeğiyle hayal kırıklığına uğradım.

We study the patterns that we see today,

Bugün gördüğümüz modelleri çalışıyoruz,

trying to understand the evolution that took place in the past,

geçmişte yaşanan evrimi anlamaya çalışıyoruz

but we can never actually see it taking place in real time.

fakat hiçbir zaman gerçekte yaşandığını göremiyoruz.

We cannot observe it.

Bunu gözlemleyemiyoruz.

As Darwin himself already said,

Darwin'in dediği gibi,

"We see nothing of these slow changes in progress,

"Zamanın eli çağların geçişini gösterene kadar

until the hand of time has marked the lapse of ages."

bu yavaş değişimlerden hiçbirini göremiyoruz."

Or do we?

Yoksa görebiliyor muyuz?

Over the past few decades,

Geçtiğimiz birkaç on yıl içinde

evolutionary biologists have come to realize that sometimes,

evrim biyologları bazen evrimin çok daha hızlı ilerlediğini,

evolution proceeds much faster and it can actually be observed,

özellikle de çevrede büyük ölçüde değiştiğinde

especially when the environment changes drastically

ve uyum sağlama ihtiyacı büyük olduğunda

and the need to adapt is great.

gözlemlenebileceğini fark ettiler.

And of course, these days,

Ve tabii ki bu günlerde

great environmental changes are usually caused by us.

çevredeki büyük değişiklikler bizim yüzümüzden oluyor.

We mow, we irrigate, we plow, we build,

Biçiyoruz, suluyoruz, sürüyoruz, inşa ediyoruz,

we pump greenhouse gases into the atmosphere

iklimi değiştiren sera gazlarını

that change the climate.

atmosfere salıyoruz.

We release exotic plants and animals

Egzotik bitki ve hayvanları

in places where they didn't live before,

daha önce yaşamadıkları yerlere bırakıyoruz,

and we harvest fish and trees and game for our food and other needs.

yiyecek ve diğer ihtiyaçlarımız için balık avlayıp ağaç topluyoruz.

And all these environmental changes reach their epicenter in cities.

Ve tüm bu çevresel değişiklerin merkezi şehirlere uzanıyor.

Cities form a completely new habitat that we have created.

Şehirler tamamen bizim yarattığımız bir habitat oluşturuyor.

And we clothe it in brick and concrete and glass and steel,

Ve onu bitkilerin ancak en büyük zorluklarla

which are impervious surfaces

kök salabileceği geçirimsiz yüzeyler olan

that plants can only root in with the greatest difficulty.

tuğla, beton, cam ve çelikle donatıyoruz.

Also in cities, we find the greatest concentrations

Ayrıca şehirlerde yapay ışık ve gürültüyü,

of chemical pollution,

kimyasal kirliliği

of artificial light and noise.

büyük oranlarda buluyoruz.

And we find wild mixtures of plants and animals

Bahçecilikten, akvaryumdan ve evcil hayvan ticaretinden

kaçtıkları için şehirde yaşayan

from all over the world that live in the city,

because they have escaped from the gardening

dünyanın her yerinden yabani bitki

and aquarium and pet trade.

ve hayvan karışımları buluyoruz.

And what does a species do

Peki türler

when it lives in a completely changed environment?

tamamen değiştirilmiş bir çevrede ne yapar?

Well, many, of course, go, sadly, extinct.

Çoğu maalesef yok olur.

But the ones that don't go extinct,

Fakat yok olmayanlar,

they adapt in spectacular ways.

olağanüstü yollarla adapte olurlar.

Biologists these days are beginning to realize

Biyologlar bugünlerde şehirlerin

that cities are today's pressure cookers of evolution.

evrimin körükleyicisi olduğunu fark etmeye başladılar.

These are places where wild animals and plants

Bunlar, vahşi hayvanların ve bitkilerin

are evolving under our eyes very rapidly

bu yeni kentsel koşullara uyacak şekilde gözümüzün önünde

to suit these new, urban conditions.

çok hızlı evrimleştiği yerlerdir.

Exactly like the ant beetle did millions of years ago,

Tıpkı karınca böceğinin milyonlarca yıl önce

when it moved inside an ant colony.

karınca kolonisinin içine girdiğinde yaptığı gibi.

We now find animals and plants that have moved inside the human colony

Artık insan kolonisinin içinde hareket eden ve şehirlerimize

and are adapting to our cities.

adapte olan hayvanları ve bitkileri buluyoruz.

And in doing so,

Ve bunu yaparken

we're also beginning to realize

evrimin aslında çok hızlı

that evolution can actually proceed very fast.

ilerleyebileceğini de anlamaya başlıyoruz.

It does not always take the long lapse of ages;

Her zaman uzun yıllar sürmez,

it can happen under our very eyes.

bizim gözlerimizin altında olabilir.

This, for example, is the white-footed mouse.

Örneğin beyaz ayaklı fare.

This is a native mammal from the area around New York,

Bu New York çevresindeki bölgeden gelen yerli bir memeli

and more than 400 years ago, before the city was built,

ve 400 yıldan daha uzun bir süre önce, şehir inşa edilmeden önce,

this mouse lived everywhere.

bu fare her yerde yaşıyordu.

But these days, they are stuck in little islands of green,

Ancak bugünlerde, asfalt ve trafik deniziyle çevrili

the city's parks, surrounded by a sea of tarmac and traffic.

şehrin parkları olan küçük yeşil adalarda sıkışıp kaldılar.

A bit like a modern-day version of Darwin's finches on the Galapagos.

Biraz Darwin'in Galapagos'taki ispinozlarının modern bir versiyonu gibi.

And like Darwin's finches,

Ve Darwin'in ispinozları gibi

her bir parktaki fareler evrim geçirmeye,

the mice in each separate park have started evolving,

have started to become different from each other.

birbirlerinden farklı olmaya başladılar.

And this is my colleague, Jason Munshi-South,

Fordham Üniversitesi'nden

from Fordham University,

bu süreci inceleyen meslektaşım

who is studying this process.

Jason Munshi-South.

He is studying the DNA of the white-footed mice

New York City'nin parklarındaki beyaz ayaklı farelerin

in New York City's parks,

DNA'sını inceliyor

and trying to understand how they are beginning to evolve

ve bu adaların takımadalarında nasıl gelişmeye

in that archipelago of islands.

başladıklarını anlamaya çalışıyor.

Ve bir tür DNA parmak izi kullanıyor ve diyor ki,

And he's using a kind of DNA fingerprinting, and he says,

"If somebody gives me a mouse,

"Biri bana bir fare verirse

doesn't tell me where it's from,

nereden geldiğini söylemezse

just by looking at its DNA,

sadece DNA'sına bakarak

I can tell exactly from which park it comes."

tam olarak hangi parktan geldiğini söyleyebilirim."

That's how different they have become.

İşte bu kadar farklı hale geldiler.

And Jason has also discovered that those changes,

Jason ayrıca bu değişikliklerin,

these evolutionary changes,

bu evrimsel değişikliklerin

are not random, they mean something.

rastgele olmadığını, bir anlam ifade ettiklerini keşfetti.

For example, in Central Park,

Örneğin Central Park'ta

we find that the mice have evolved genes

farelerin çok yağlı yiyeceklerle başa çıkmalarına

that allow them to deal with very fatty food.

izin veren genler geliştirdiklerini görüyoruz.

Human food.

İnsan yiyeceği.

Twenty-five million people visit Central Park each year.

Her yıl 25 milyon kişi Central Park'ı ziyaret ediyor.

It's the most heavily visited park in North America.

Kuzey Amerika'da en çok ziyaret edilen park.

And those people leave behind snack food

Ve bu insanlar atıştırmalık yiyecekleri,

and peanuts and junk food,

fıstıkları ve abur cuburları geride bıraktılar

ve fareler bunlarla beslenmeye başladılar.

and the mice have started feeding on that,

Bu alıştıklarından tamamen farklı bir diyet

and it's a completely different diet than what they're used to,

ve yıllar içinde

and over the years,

bu çok yağlı, insan diyetine uyacak şekilde geliştiler.

they have evolved to suit this very fatty, very human diet.

And this is another city slicker animal.

Ve bu başka bir şehir hayvanı.

This is the European garden snail.

Bu, Avrupalı bahçe salyangozu.

A very common snail,

Çok yaygın bir salyangoz,

soluk sarıdan koyu kahverengiye kadar

it comes in all kinds of color variations,

ranging from pale yellow to dark brown.

çok çeşitli renklerde bulunur.

And those colors are completely determined

Ve bu renkler tamamen salyangozun

by the snail's DNA.

DNA'sı tarafından belirlenir.

And those colors also determine the heat management of the snail

Ve bu renkler aynı zamanda o kabuğun içinde yaşayan

that lives inside that shell.

salyangozun ısı yönetimini de belirler.

For example, a snail that sits in the sunlight,

Örneğin güneş ışığında oturan bir salyangoz

in the bright sun,

parlak güneşte,

if it has a pale yellow shell,

soluk sarı bir kabuğa sahipse

it doesn't heat up as much as a snail that sits inside a dark brown shell.

koyu kahverengi bir kabuğun içinde oturan bir salyangoz kadar ısınmaz.

Just like when you're sitting in a white car, you stay cooler

Tıpkı beyaz bir arabada oturduğunuzda olduğu gibi,

than when you're sitting inside a black car.

siyah bir arabanın içinde oturduğunuzdan daha serin kalırsınız.

Now there is a phenomenon called the urban heat islands,

Şimdi kentsel ısı adaları adı verilen bir olgu var,

which means that in the center of a big city,

bu da büyük bir şehrin merkezinde sıcaklığın

the temperature can be several degrees higher

büyük şehrin dışından birkaç derece daha yüksek

olabileceği anlamına geliyor.

than outside of the big city.

That has to do with the fact

Bu milyonlarca insanın

that you have these concentrations of millions of people,

bu yoğunluklara sahip olması

and all their activities and their machineries,

ve tüm faaliyetlerinin ve makinelerinin

they generate heat.

ısı ürettikleri gerçeğiyle ilgilidir.

Also, the wind is blocked by the tall buildings,

Ayrıca rüzgar yüksek binalar tarafından engellenir

and all the steel and brick and concrete absorb the solar heat

ve tüm çelik, tuğla ve beton güneş ısısını emer

and they radiate it out at night.

ve geceleri onu dışarıya yayarlar.

So you get this bubble of hot air in the center of a big city,

Böylece büyük bir şehrin merkezinde bu sıcak hava balonunu elde edersiniz.

and my students and I figured that maybe those garden snails,

Öğrencilerim ve ben, bu bahçe salyangozlarının

with their variable shells,

değişken kabukları ile

are adapting to the urban heat islands.

kentsel ısı adalarına uyum sağladığını düşündük.

Maybe in the center of a city,

Belki bir şehrin merkezinde,

we find that the shell color is evolving

salyangozların aşırı ısınmasını

in a direction to reduce overheating of the snails.

azaltacak yönde kabuk renginin değiştiğini görüyoruz.

And to study this, we started a citizen-science project.

Ve bunu incelemek için bir vatandaş-bilim projesi başlattık.

We built a free smartphone app,

Hollanda'nın dört bir yanındaki insanların bahçelerinde,

which allowed people all over the Netherlands

sokaklarında ve ayrıca kırsal kesimde

to take pictures of snails in their garden, in their street,

salyangozların fotoğraflarını çekmelerine ve bunları vatandaş

also in the countryside,

bilim web platformuna yüklemelerine

and upload them to a citizen science web platform.

olanak tanıyan ücretsiz bir akıllı telefon uygulaması geliştirdik.

And over a year, we got 10,000 pictures

Ve bir yıldan fazla bir süredir,

of snails that had been photographed in the Netherlands,

Hollanda'da fotoğraflanmış 10.000 salyangoz fotoğrafı aldık

and when we started analyzing the results,

ve sonuçları analiz etmeye başladığımızda

we found that indeed, our suspicions were confirmed.

şüphelerimizin gerçekten doğrulandığını gördük.

In the center of the urban heat islands,

Kentsel ısı adalarının merkezinde

we find that the snails have evolved more yellow, more lighter-colored shells.

salyangoz kabuklarının daha sarı, daha açık renklere evrildiğini görüyoruz.

Now the city snail and the Manhattan mouse

Şehir salyangozu ve Manhattan faresi

are just two examples of a growing list of animals and plants

yarattığımız bu yeni yaşam alanına,

that have evolved to suit this new habitat,

bu şehir yaşam alanına uyacak şekilde evrimleşen, büyüyen

this city habitat that we have created.

hayvan ve bitki listesinin sadece iki örneğidir.

And in a book that I've written about this subject,

Ve bu konu hakkında yazdığım bir kitapta

the subject of urban evolution,

kentsel evrim konusuna

I give many more examples.

çok daha fazla örnek veriyorum.

For example, weeds that have evolved seeds

Örneğin, kaldırımda çimlenmede

that are better at germinating on the pavement.

daha iyi olan tohumlar, geliştirmiş yabani otlar.

Grasshoppers that have evolved a song

Çekirgeler gürültülü trafiğin yakınında olduğunda

that has a higher pitch when they live close to noisy traffic.

daha yüksek perdeli bir şarkı geliştirirler.

Mosquitoes that have evolved to feed on the blood of human commuters

Sivrisinekler metro istasyonlarındaki insanların kanıyla

inside metro stations.

beslenmek için evrimleşirler.

And even the common city pigeon

Ve hatta tüylerine koyarak kendilerini

ağır metal kirliliğinden arındırmanın yollarını geliştiren

that has evolved ways to detox themselves

from heavy-metal pollution by putting it in their feathers.

sıradan şehir güvercini bile.

Biologists like myself, all over the world,

Dünyanın her yerindeki benim gibi biyologlar,

are becoming interested in this fascinating process

bu büyüleyici kentsel evrim süreciyle

of urban evolution.

ilgilenmeye başlıyorlar.

We are realizing that we're really at a unique event

Dünyadaki yaşam tarihinde gerçekten

in the history of life on earth.

eşsiz bir olayda olduğumuzu anlıyoruz.

A completely new ecosystem

Oluşturduğumuz bir habitata

that is evolving and adapting to a habitat that we have created.

evrimleşen ve adapte olan tamamen yeni bir ekosistem.

And not just academics --

Ve sadece akademisyenlerden değil,

we're also beginning to enlist the millions of pairs of hands

aynı zamanda şehirde bulunan milyonlarca el,

and ears and eyes that are present in the city.

kulak ve gözden de yardım almaya başlıyoruz.

Citizen scientists, schoolchildren --

Vatandaş bilim adamları, okul çocukları

together with them,

onlarla birlikte,

we are building a global observation network

bu kentsel evrim sürecini

which allows us to watch this process of urban evolution taking place

gerçek zamanlı olarak izlememizi sağlayan küresel bir gözlem ağı

in real time.

inşa ediyoruz.

And at the same time, this also makes it clear to people

Ve aynı zamanda bu, insanlara evrimin sadece

that evolution is not just some abstract thing

Galapagos'a gitmenizi gerektiren soyut bir şey olmadığını

that you need to travel to the Galapagos to study,

ya da ne olduğunu anlamak için

or that you need to be a paleontologist to understand what it is.

bir paleontolog olmanız gerekmediğini açıkça gösteriyor.

It's a very ordinary biological process

Her zaman, her yerde gerçekleşen

that's taking place all the time, everywhere.

çok sıradan bir biyolojik süreç.

In your backyard, in the street where you live,

Arka bahçenizde, yaşadığınız sokakta,

right outside of this theater.

bu tiyatronun hemen dışında.

But there is, of course, a flip side to my enthusiasm.

Ama elbette heyecanımın diğer bir tarafı var.

When I go back to the village where I grew up,

Büyüdüğüm köye geri döndüğümde

I no longer find those fields and swamps that I knew from my youth.

artık gençliğimden tanıdığım tarlaları ve bataklıkları bulamıyorum.

The village has now been absorbed

Köy şimdi

by the growing conglomeration of Rotterdam,

büyüyen Rotterdam Holding'i tarafından emildi

ve bunun yerine alışveriş merkezleri,

and instead, I find shopping malls

and I find suburbs and bus lanes.

banliyöler ve otobüs şeritleri buluyorum.

And many of the animals and plants that I was so accustomed to

Ve belki de o karınca böceği de dahil olmak üzere,

have disappeared, including perhaps that ant beetle.

alışkın olduğum birçok hayvan ve bitki ortadan kayboldu.

But I take comfort in the fact that the children growing up

Ama bugün o köyde büyüyen çocukların

in that village today

benim büyüdüğüm geleneksel doğayı

may no longer be experiencing that traditional nature

artık deneyimlemiyor olabileceği

that I grew up with,

gerçeği ile rahatlatıyorum,

but they're surrounded by a new type of nature,

ancak etraflarındaki bu yeni doğa türü,

a new type of ecosystem,

yeni bir ekosistem türü,

that, to them, might be just as exciting as the old type was to me.

eskisinden duyduğum heyecanı onlara yaşatabilir.

They are living in a new, modern-day Galapagos.

Yeni, modern bir Galapagos'ta yaşıyorlar.

And by teaming up with citizen scientists

Ve vatandaş bilimcilerle

and with evolutionary biologists like myself,

ve benim gibi evrimsel biyologlarla

they might become the Darwins of the 21st century,

bir araya gelerek 21. yüzyılın kentsel evrimini

studying urban evolution.

inceleyen Darwin'leri olabilirler.

Teşekkür ederim.

Thank you.

(Applause)

(Alkışlar)