How animals and plants are evolving in cities | Menno Schilthuizen

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Translator: My Den Reviewer: Thu Ha Tran

Đây là nơi tôi lớn lên,

một ngôi làng nhỏ gần thành phố Rotterdam

ở Hà Lan.

Trong những năm 1970 và 1980, khi tôi còn là thiếu niên,

This is where I grew up.

A small village near the city of Rotterdam

nơi này vẫn còn yên tĩnh.

Nó đầy rẫy các trang trại và cánh đồng và các đầm lầy,

in the Netherlands.

In the 1970s and 1980s, when I was a teenager,

và tôi đã dành thời gian rảnh ở đó tự mình tận hưởng,

this area was still a quiet place.

It was full of farms and fields and swampland,

vẽ những bức tranh sơn dầu như thế này,

thu thập hoa dại, nhìn ngắm chim

and I spent my free time there, enjoying myself,

và cả việc sưu tầm côn trùng.

painting oil paintings like this one,

Và đây là một phát hiện quý giá của tôi.

Đây là một loài bọ rất đặc biệt,

collecting wildflowers, bird-watching

một loài bọ tuyệt vời tên là bọ kiến.

and also collecting insects.

Và đây là loại bọ dành cả đời để sống

And this was one of my prized finds.

trong tổ kiến.

This is a very special beetle,

Nó đã tiến hóa để giao tiếp với kiến.

an amazing beetle called an ant beetle.

And this is a kind of beetle that lives its entire life

Dùng các tín hiệu hóa học giống nhau,

có mùi giống như mùi của kiến, để giao tiếp,

inside an ant's nest.

It has evolved to speak ant.

và ngay bây giờ, con bọ đang nói với con kiến ​​thợ này:

It's using the same chemical signals,

“Này, tôi cũng là kiến thợ đây,

the same smells as the ants do, for communicating,

tôi đói rồi, cho tôi ăn với.”

Và con kiến làm theo,

and right now, this beetle is telling this worker ant,

vì con bọ kia đang sử dụng những hóa chất giống nó.

"Hey, I'm also a worker ant,

Qua hàng triệu năm,

I'm hungry, please feed me."

loài bọ này đã tiến hóa để sống trong cộng đồng loài kiến.

And the ant complies,

because the beetle is using the same chemicals.

Over these millions of years,

Qua nhiều năm,

khi tôi vẫn sống ở ngôi làng ấy,

this beetle has evolved a way to live inside an ant society.

tôi đã thu thập hơn 20.000 con bọ khác nhau,

và tôi đã làm một bộ sưu tập các con bọ đã được ghim chặt.

Over the years,

when I was living in that village,

và nó khiến tôi quan tâm đến tiến hóa ở độ tuổi rất sớm.

I collected 20,000 different beetles,

Làm thế nào để tất cả các hình thức khác nhau, sự đa dạng này xảy ra?

and I built a collection of pinned beetles.

And this got me interested, at a very early age, in evolution.

Vì vậy tôi đã trở thành một nhà sinh học tiến hóa,

How do all those different forms, how does all this diversity come about?

giống như Charles Darwin.

Và giống như Charles Darwin, tôi cũng nhanh chóng trở nên thất vọng

So I became an evolutionary biologist,

bởi thực tế là sự tiến hóa là thứ hầu như đã xảy ra trong quá khứ.

like Charles Darwin.

And like Charles Darwin, I also soon became frustrated

Chúng ta nghiên cứu các mô hình mà ta thấy ngày nay,

by the fact that evolution is something that happened mostly in the past.

cố gắng hiểu sự tiến hóa đã diễn ra trong quá khứ,

nhưng ta không bao giờ có thể thấy nó diễn ra trong thời gian thực.

We study the patterns that we see today,

Chúng ta không thể quan sát nó.

trying to understand the evolution that took place in the past,

Như chính Darwin đã nói:

“Chúng ta không thấy gì trong những thay đổi chậm chạp này đang diễn ra,

but we can never actually see it taking place in real time.

cho đến khi kim thời gian đánh dấu sự trôi đi của thời đại.”

We cannot observe it.

As Darwin himself already said,

Có thật sự là vậy?

"We see nothing of these slow changes in progress,

Trong vài thập kỷ qua,

until the hand of time has marked the lapse of ages."

các nhà sinh học tiến hóa đã nhận ra rằng đôi khi,

quá trình tiến hóa diễn ra nhanh hơn nhiều và nó thực sự có thể được quan sát,

Or do we?

Over the past few decades,

evolutionary biologists have come to realize that sometimes,

đặc biệt là khi môi trường thay đổi mạnh mẽ

evolution proceeds much faster and it can actually be observed,

và nhu cầu thích nghi là rất lớn.

especially when the environment changes drastically

Đương nhiên, ngày nay,

những thay đổi lớn về môi trường thường do chúng ta gây ra.

and the need to adapt is great.

Chúng ta cắt tỉa, tưới cây, cày cuốc, xây dựng,

And of course, these days,

chúng ta bơm khí gây hiệu ứng nhà kính vào bầu khí quyển

great environmental changes are usually caused by us.

dẫn đến biến đổi khí hậu.

We mow, we irrigate, we plow, we build,

Chúng ta thả những loài thực vật và động vật kỳ lạ

đến nơi chúng chưa từng sống,

we pump greenhouse gases into the atmosphere

và chúng ta đánh cá và chặt cây và làm tất cả vì nhu cầu sống của chính mình.

that change the climate.

We release exotic plants and animals

in places where they didn't live before,

Và tất cả những thay về môi trường bùng phát ở các thành phố.

and we harvest fish and trees and game for our food and other needs.

Các thành phố hình thành một môi trường sống hoàn toàn mới mà chúng ta đã tạo ra.

And all these environmental changes reach their epicenter in cities.

Chúng ta sống trong gạch và bê tông, trong thủy tinh và sắt thép,

Cities form a completely new habitat that we have created.

là những bề mặt không thấm nước

rằng thực vật chỉ có thể bén rễ với khó khăn lớn nhất.

And we clothe it in brick and concrete and glass and steel,

Cũng ở trong thành phố, chúng tôi tìm thấy lượng lớn nhất

which are impervious surfaces

các chất gây ô nhiễm hóa học,

that plants can only root in with the greatest difficulty.

ánh sáng nhân tạo và tiếng ồn.

Và chúng ta tìm thấy hỗn hợp thực vật và động vật hoang dã

Also in cities, we find the greatest concentrations

từ khắp nơi trên thế giới sống trong thành phố,

of chemical pollution,

of artificial light and noise.

vì chúng đã thoát khỏi những khu vườn,

thủy cung và các cửa hàng động vật.

And we find wild mixtures of plants and animals

Và một loài vật sẽ làm gì

from all over the world that live in the city,

because they have escaped from the gardening

khi không gian sống bị biến đổi hoàn toàn?

and aquarium and pet trade.

And what does a species do

Chà, tất nhiên, nhiều loài ra đi, thật đáng buồn, đã tuyệt chủng.

when it lives in a completely changed environment?

Nhưng những loài vật có thể sống sót,

chúng thích nghi theo nhiều cách ngoạn mục.

Well, many, of course, go, sadly, extinct.

Các nhà sinh vật học ngày nay đang bắt đầu nhận ra

But the ones that don't go extinct,

rằng các thành phố ngày nay là nồi áp suất của quá trình tiến hóa.

they adapt in spectacular ways.

Chúng là những nơi động và thực vật hoang dã

Biologists these days are beginning to realize

tiến hóa chóng mặt ngay trước mắt chúng ta

that cities are today's pressure cookers of evolution.

để phù hợp với những điều kiện đô thị mới.

These are places where wild animals and plants

Chính xác như con bọ kiến ​​đã làm hàng triệu năm trước,

are evolving under our eyes very rapidly

khi nó chuyển vào trong tổ kiến để sống.

to suit these new, urban conditions.

Bây giờ chúng ta thấy động thực vật đã di chuyển bên trong thuộc địa loài người

Exactly like the ant beetle did millions of years ago,

và đang thích ứng với các thành phố của chúng ta.

when it moved inside an ant colony.

Khi chúng làm vậy,

We now find animals and plants that have moved inside the human colony

chúng ta cũng bắt đầu nhận ra

rằng sự tiến hóa có thể xảy ra chỉ trong nháy mắt.

and are adapting to our cities.

Nó không phải lúc nào cũng diễn ra trong khoảng thời gian dài;

And in doing so,

we're also beginning to realize

mà có thể xảy ra ngay trước mắt ta.

that evolution can actually proceed very fast.

Ví dụ, đây là một con chuột chân trắng.

It does not always take the long lapse of ages;

Đây là một loài động vật có vú bản địa từ khu vực xung quanh New York,

it can happen under our very eyes.

và hơn 400 năm trước, trước khi thành phố còn chưa được xây dựng,

This, for example, is the white-footed mouse.

loài chuột này sống ở khắp nơi.

This is a native mammal from the area around New York,

Nhưng ngày nay, chúng bị mắc kẹt trong những hòn đảo nhỏ màu xanh lá cây,

and more than 400 years ago, before the city was built,

công viên thành phố, được bao quanh bởi một biển đường băng và giao thông.

this mouse lived everywhere.

But these days, they are stuck in little islands of green,

Hơi giống phiên bản thời hiện đại về những con chim sẻ của Darwin trên Galapagos.

the city's parks, surrounded by a sea of tarmac and traffic.

Và giống như những con chim sẻ của Darwin,

A bit like a modern-day version of Darwin's finches on the Galapagos.

những con chuột trong mỗi công viên riêng biệt đã bắt đầu tiến hóa,

đã bắt đầu trở nên khác nhau.

And like Darwin's finches,

Và đây là đồng nghiệp của tôi, Jason Munshi-South,

the mice in each separate park have started evolving,

từ Đại học Fordham,

người đang nghiên cứu quá trình này.

have started to become different from each other.

Anh ấy đang nghiên cứu DNA của những con chuột chân trắng

And this is my colleague, Jason Munshi-South,

ở công viên thành phố New York,

from Fordham University,

và cố gắng hiểu chúng bắt đầu tiến hóa như thế nào

who is studying this process.

He is studying the DNA of the white-footed mice

trong quần đảo đó.

in New York City's parks,

Và anh ấy đang sử dụng một loại dấu vân tay DNA, và anh ấy nói:

and trying to understand how they are beginning to evolve

“Nếu ai đó đưa cho tôi một con chuột,

không cho tôi biết nó đến từ đâu,

in that archipelago of islands.

chỉ bằng cách nhìn vào DNA của nó,

tôi có thể nói chính xác nó đến từ công viên nào.”

And he's using a kind of DNA fingerprinting, and he says,

"If somebody gives me a mouse,

Đó là cách chúng đã trở nên khác biệt.

doesn't tell me where it's from,

Và Jason cũng đã khám phá ra rằng những thay đổi đó,

just by looking at its DNA,

I can tell exactly from which park it comes."

những thay đổi tiến hóa này,

That's how different they have become.

không phải là ngẫu nhiên, chúng có ý nghĩa gì đó.

And Jason has also discovered that those changes,

Ví dụ, ở Công viên Trung tâm,

chúng tôi thấy rằng những con chuột có gen tiến hóa

these evolutionary changes,

are not random, they mean something.

giúp chúng xử lý đồ ăn có hàm lượng chất béo cao,

For example, in Central Park,

thức ăn của con người.

we find that the mice have evolved genes

25 triệu người ghé thăm Công viên Trung tâm mỗi năm.

that allow them to deal with very fatty food.

Đó là công viên được ghé thăm nhiều nhất ở Bắc Mỹ.

Và họ để lại những món ăn vặt,

Human food.

Twenty-five million people visit Central Park each year.

đậu phộng và đồ ăn thừa,

It's the most heavily visited park in North America.

và những con chuột đã bắt đầu ăn chúng,

đó là một chế độ ăn hoàn toàn khác những gì chúng đã từng quen.

And those people leave behind snack food

Nhiều năm trôi qua,

and peanuts and junk food,

chúng đã trở nên thích nghi với chế độ ăn uống đầy chất béo của con người.

and the mice have started feeding on that,

and it's a completely different diet than what they're used to,

Đây là một động vật lanh lợi khác của thành phố.

Đây là loài ốc vườn Châu Âu,

and over the years,

they have evolved to suit this very fatty, very human diet.

một loài ốc sên rất phổ biến,

nó có đủ loại biến thể màu sắc,

And this is another city slicker animal.

từ vàng nhạt đến nâu sẫm.

This is the European garden snail.

A very common snail,

Và những màu đó hoàn toàn được xác định

it comes in all kinds of color variations,

bởi DNA của ốc sên.

ranging from pale yellow to dark brown.

Những màu đó cũng quyết định nhiệt độ của con ốc

And those colors are completely determined

sống bên trong lớp vỏ đó.

by the snail's DNA.

Ví dụ, một con ốc sên nằm dưới ánh mặt trời,

And those colors also determine the heat management of the snail

trong ánh nắng chói chang,

nếu nó có vỏ màu vàng nhạt,

that lives inside that shell.

nó không nóng lên nhiều như một con ốc nằm bên trong lớp vỏ màu nâu sẫm.

For example, a snail that sits in the sunlight,

in the bright sun,

if it has a pale yellow shell,

Giống như khi bạn đang ngồi trong chiếc xe hơi màu trắng, bạn sẽ mát mẻ hơn

it doesn't heat up as much as a snail that sits inside a dark brown shell.

so với khi ngồi bên trong một chiếc ô tô màu đen.

Bây giờ có một hiện tượng được gọi là đảo nhiệt đô thị,

Just like when you're sitting in a white car, you stay cooler

có nghĩa là ở trung tâm của thành phố lớn,

than when you're sitting inside a black car.

nhiệt độ có thể là cao hơn vài độ

Now there is a phenomenon called the urban heat islands,

so với khu vực ngoại ô của thành phố.

Điều đó liên quan đến thực tế

which means that in the center of a big city,

rằng khi hàng triệu người tập trung lại

và tất cả các hoạt động của họ cùng với máy móc của họ,

the temperature can be several degrees higher

chúng tạo ra nhiệt.

than outside of the big city.

Ngoài ra, gió bị chặn bởi những tòa nhà cao tầng,

That has to do with the fact

that you have these concentrations of millions of people,

và tất cả thép và gạch và bê tông hấp thụ nhiệt mặt trời

and all their activities and their machineries,

they generate heat.

và tỏa nhiệt vào ban đêm.

Also, the wind is blocked by the tall buildings,

Vì vậy, bạn sẽ cảm nhận được cái nóng ở trung tâm của thành phố lớn,

and all the steel and brick and concrete absorb the solar heat

học sinh của tôi và tôi cho rằng có thể những con ốc kia,

and they radiate it out at night.

với vỏ ốc đa dạng của chúng,

So you get this bubble of hot air in the center of a big city,

là đang thích nghi với hiện tượng đảo nhiệt đô thị.

and my students and I figured that maybe those garden snails,

Có thể ở trung tâm của một thành phố,

with their variable shells,

chúng tôi thấy rằng màu vỏ đang phát triển

are adapting to the urban heat islands.

theo hướng làm giảm nhiệt cho ốc sên.

Maybe in the center of a city,

Và để nghiên cứu điều này, chúng tôi đã bắt đầu một dự án khoa học công dân.

we find that the shell color is evolving

Chúng tôi đã xây dựng một ứng dụng điện thoại thông minh miễn phí,

in a direction to reduce overheating of the snails.

cho phép mọi người trên khắp Hà Lan

And to study this, we started a citizen-science project.

có thể chụp ảnh những con ốc trong vườn nhà, trên đường phố,

kể cả ở những vùng quê,

We built a free smartphone app,

và tải chúng lên nền tảng web khoa học công dân.

which allowed people all over the Netherlands

to take pictures of snails in their garden, in their street,

Sau một năm, chúng tôi đã nhận được 10.000 tấm hình

also in the countryside,

ốc sên được chụp lại trên khắp Hà Lan,

and upload them to a citizen science web platform.

và khi chúng tôi bắt đầu phân tích kết quả,

And over a year, we got 10,000 pictures

thì các giả thuyết của chúng tôi được xác nhận.

of snails that had been photographed in the Netherlands,

Ở trung tâm của những hòn đảo nhiệt đô thị,

and when we started analyzing the results,

chúng tôi thấy những con ốc sên đã phát triển thành vỏ màu vàng hơn, sáng hơn.

we found that indeed, our suspicions were confirmed.

In the center of the urban heat islands,

we find that the snails have evolved more yellow, more lighter-colored shells.

Bây giờ ốc sên thành phố và chuột Manhattan

chỉ là hai ví dụ về danh sách ngày càng tăng về động vật và thực vật

Now the city snail and the Manhattan mouse

đang tiến hóa để phù hợp với môi trường sống mới này,

are just two examples of a growing list of animals and plants

môi trường sống thành phố mà chúng ta đã tạo ra.

Và trong một cuốn sách mà tôi đã viết về chủ đề này,

that have evolved to suit this new habitat,

chủ đề về sự tiến hóa đô thị,

tôi đưa ra nhiều ví dụ hơn.

this city habitat that we have created.

Ví dụ, cỏ dại đã phát triển hạt giống

And in a book that I've written about this subject,

tốt hơn trong việc nảy mầm trên vỉa hè.

the subject of urban evolution,

Châu chấu đã phát triển một bài hát

I give many more examples.

For example, weeds that have evolved seeds

có âm vực cao hơn khi chúng sống gần với giao thông ồn ào.

that are better at germinating on the pavement.

Grasshoppers that have evolved a song

Muỗi đã tiến hóa để uống máu của những người đi làm

that has a higher pitch when they live close to noisy traffic.

bên trong các ga tàu điện ngầm.

Và ngay cả loài chim bồ câu thông thường của thành phố

Mosquitoes that have evolved to feed on the blood of human commuters

đã phát triển các cách để tự giải độc

inside metro stations.

từ ô nhiễm kim loại nặng bằng cách đặt nó vào lông của chúng.

And even the common city pigeon

Các nhà sinh vật học như tôi, trên khắp thế giới,

that has evolved ways to detox themselves

đang trở nên quan tâm đến quá trình

from heavy-metal pollution by putting it in their feathers.

tiến hóa đô thị hấp dẫn này.

Chúng tôi đang nhận ra rằng chúng ta thực sự đang ở một sự kiện độc đáo

Biologists like myself, all over the world,

trong lịch sử sự sống trên trái đất.

are becoming interested in this fascinating process

Một hệ sinh thái hoàn toàn mới

of urban evolution.

We are realizing that we're really at a unique event

đang phát triển và thích nghi với môi trường sống mà chúng tôi đã tạo ra.

in the history of life on earth.

A completely new ecosystem

Và không chỉ học thuật --

that is evolving and adapting to a habitat that we have created.

chúng tôi cũng bắt đầu nhận được hàng triệu đôi tay

và tai và mắt hiện diện trong thành phố.

Các nhà khoa học công dân, học sinh --

And not just academics --

we're also beginning to enlist the millions of pairs of hands

cùng với họ,

chúng tôi đang xây dựng một mạng lưới quan sát toàn cầu

and ears and eyes that are present in the city.

cho phép chúng ta theo dõi quá trình phát triển đô thị này diễn ra

Citizen scientists, schoolchildren --

together with them,

trong thời gian thực.

we are building a global observation network

Và đồng thời, điều này cũng làm cho mọi người thấy rõ

which allows us to watch this process of urban evolution taking place

quá trình tiến hóa không chỉ là một số thứ trừu tượng

in real time.

mà bạn cần phải đến Galapagos để học tập,

And at the same time, this also makes it clear to people

hay cần phải là một nhà cổ sinh vật học để hiểu nó là gì.

that evolution is not just some abstract thing

Đó là một quá trình sinh học rất bình thường

that you need to travel to the Galapagos to study,

diễn ra mọi lúc, mọi nơi,

or that you need to be a paleontologist to understand what it is.

trong sân sau của bạn, trên đường phố nơi bạn sống,

It's a very ordinary biological process

ngay bên ngoài nhà hát này.

that's taking place all the time, everywhere.

Nhưng tất nhiên, có một mặt trái đối với sự nhiệt tình của tôi.

In your backyard, in the street where you live,

Khi tôi trở lại làng nơi tôi đã lớn lên,

right outside of this theater.

tôi không còn tìm thấy những cánh đồng và đầm lầy mà tôi đã biết từ thời ấu thơ.

But there is, of course, a flip side to my enthusiasm.

When I go back to the village where I grew up,

Ngôi làng hiện đã bị nhấn chìm

bởi sự phát triển của tập đoàn Rotterdam,

I no longer find those fields and swamps that I knew from my youth.

và thay vào đó, tôi tìm các trung tâm mua sắm

và tìm các vùng ngoại ô và các làn xe buýt.

The village has now been absorbed

by the growing conglomeration of Rotterdam,

Và nhiều loài động vật và thực vật mà tôi rất quen thuộc

and instead, I find shopping malls

đã biến mất, trong đó có lẽ là con bọ kiến.

and I find suburbs and bus lanes.

And many of the animals and plants that I was so accustomed to

Nhưng tôi cảm thấy được an ủi rằng dù những đứa trẻ lớn lên

trong ngôi làng đó ngày nay

have disappeared, including perhaps that ant beetle.

có thể không còn trải qua bản chất truyền thống

But I take comfort in the fact that the children growing up

mà tôi đã lớn lên,

nhưng chúng được bao quanh bởi một kiểu bản chất mới,

in that village today

một kiểu hệ sinh thái mới,

may no longer be experiencing that traditional nature

đối với chúng, có thể cũng thú vị như kiểu cũ đối với tôi.

that I grew up with,

but they're surrounded by a new type of nature,

Chúng đang sống trong một môi trường mới, Galapagos hiện đại ngày nay.

a new type of ecosystem,

that, to them, might be just as exciting as the old type was to me.

Và bằng cách hợp tác với các nhà khoa học công dân

và với các nhà sinh vật học như tôi,

They are living in a new, modern-day Galapagos.

chúng có thể trở thành Darwins của thế kỷ 21,

And by teaming up with citizen scientists

nghiên cứu sự tiến hóa của đô thị.

and with evolutionary biologists like myself,

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)

they might become the Darwins of the 21st century,

studying urban evolution.

Thank you.

(Applause)