The case for curiosity-driven research | Suzie Sheehy

Çeviri: Osman SAYGINER Gözden geçirme: Eren Gokce

In the late 19th century, scientists were trying to solve a mystery.

19. yüzyılın sonlarına doğru, bilim insanları

bir gizemi çözmeye çalışıyorlardı.

They found that if they had a vacuum tube like this one

Ve şunu buldular; eğer bunun gibi bir vakum tüpleri olsaydı

and applied a high voltage across it,

ve içerisinden yüksek voltaj geçirilseydi,

something strange happened.

böyle ilginç bir şey meydana gelirdi.

They called them cathode rays.

Bunu katot ışını olarak adlandırdılar.

But the question was: What were they made of?

Ancak buradaki soru şu: Bu neyden oluşuyor?

In England, the 19th-century physicist J.J. Thompson

19. yüzyılda İngiltere'de bulunan fizikçi J.J. Thompson,

conducted experiments using magnets and electricity, like this.

buna benzer bir deneyi elektrik ve mıknatıslar kullanarak gerçekleştirdi.

And he came to an incredible revelation.

Ve inanılmaz bir şey açığa çıkardı.

These rays were made of negatively charged particles

Bu ışınlar, negatif yüklü parçacıklardan oluşuyordu

around 2,000 times lighter than the hydrogen atom,

ve bildikleri en küçük şey olan hidrojen atomundan

the smallest thing they knew.

neredeyse 2.000 kat daha hafifti.

So Thompson had discovered the first subatomic particle,

Yani Thompson, ilk atomaltı parçacığı keşfetmişti.

which we now call electrons.

Yani bu günümüzde bildiğimiz elektron.

Now, at the time, this seemed to be a completely impractical discovery.

Tabii, bu o zaman çok da uygulaması olmayan bir keşif gibi düşünüldü.

I mean, Thompson didn't think there were any applications of electrons.

Yani Thompson elektronlar ile pratik bir uygulamanın olmadığını düşündü.

Around his lab in Cambridge, he used to like to propose a toast:

Cambridge'teki laboratuvarı etrafındakilere kadeh kaldırırdı:

"To the electron.

"Elektrona.

May it never be of use to anybody."

Kimsenin asla kullanmayacağı bir şey!"

(Laughter)

(Gülüşmeler)

He was strongly in favor of doing research out of sheer curiosity,

Dünyayı daha derinlemesine anlayabilmek için

to arrive at a deeper understanding of the world.

safiyane bir merak ile araştırmalarını yapma taraftarıydı.

And what he found did cause a revolution in science.

Ancak bulduğu şey, bilim dünyasında devrim meydana getirdi.

But it also caused a second, unexpected revolution in technology.

Aynı zamanda teknolojide beklenmeyen ikinci büyük devrime sebep oldu.

Today, I'd like to make a case for curiosity-driven research,

Ben bugün, merak merkezli araştırma konusunda yeni bir konu açmak istiyorum,

because without it,

çünkü merak olmadan,

none of the technologies I'll talk about today

benim bugün konuşacağım teknolojilerin hiçbirisi

would have been possible.

mümkün olmazdı.

Now, what Thompson found here has actually changed our view of reality.

Burada Thompson'ın bulduğu şey aslında gerçeğe olan bakış açımızı değiştirdi.

I mean, I think I'm standing on a stage,

Demek istediğim, ben şu anda sahnede durduğumu düşünüyorum

and you think you're sitting in a seat.

ve siz de koltuklarınızda oturduğunuzu düşünüyorsunuz.

But that's just the electrons in your body

Ancak bu sadece, vücudunuzdaki elektronların

pushing back against the electrons in the seat,

yer çekimine karşı, koltuktaki elektronlara doğru

opposing the force of gravity.

bir itiş uygulaması.

You're not even really touching the seat.

Hatta koltuklara bile gerçekten dokunmuyorsunuz.

You're hovering ever so slightly above it.

Hafifçe üstünde havada duruyorsunuz.

But in many ways, our modern society was actually built on this discovery.

Ancak birçok yönden, günümüz modern toplumu aslında bu keşif üzerine kuruldu.

I mean, these tubes were the start of electronics.

Söylemeye çalıştığım şey, bu tüpler elektroniğin başlangıcıydı.

And then for many years,

Ve sonrasında yıllarca

most of us actually had one of these, if you remember, in your living room,

birçoğumuzda bunlardan bir tanesi vardı, eğer oturma odalarınızdaki

in cathode-ray tube televisions.

televizyonu hatırlıyorsanız, bunlar katot tüplüydüler.

But -- I mean, how impoverished would our lives be

Ancak söylemeye çalıştığım şey, bundan icat edilen tek buluş

if the only invention that had come from here was the television?

televizyon olsaydı, hayatlarımız ne kadar da kısırlaşırdı değil mi?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Thankfully, this tube was just a start,

Çok şükür ki bu tüp sadece başlangıçtı.

because something else happens when the electrons here

Çünkü elektronlar tüpün içinde bir metale çarptığı zaman,

hit the piece of metal inside the tube.

başka bir şeyler oluyor.

Let me show you.

Hadi size göstereyim.

Pop this one back on.

Bunu açalım.

So as the electrons screech to a halt inside the metal,

Elektronlar metalin içerisinde duraksadıklarında cızırdarlar,

their energy gets thrown out again

enerjileri yüksek enerjili ışık olarak

in a form of high-energy light, which we call X-rays.

dışarı atılır ve biz bunu X ışınları olarak adlandırıyoruz.

(Buzzing)

(Cızırtı sesi)

(Buzzing)

(Cızırtı sesi)

And within 15 years of discovering the electron,

Ve elektronların keşfinden itibaren 15 yıl içerisinde,

these X-rays were being used to make images inside the human body,

X-ışınları insan vücudunun içini görüntülemek için kullanılmaya başlandı,

helping soldiers' lives being saved by surgeons,

cerrahlar tarafından askerlerin vücutlarındaki mermi

who could then find pieces of bullets and shrapnel inside their bodies.

ve şarapnel parçalarını bulmak için ve hayatlarını kurtabilmek için kullanıldı.

But there's no way we could have come up with that technology

Ancak bu teknolojiye bilim insanlarına daha iyi cerrahi araçlar

by asking scientists to build better surgical probes.

geliştirmelerini söyleyerek ulaşmak mümkün değildir.

Only research done out of sheer curiosity, with no application in mind,

Herhangi bir uygulama hedefi gütmeden,

yalnızca saf merak ile yapılan araştırmalar,

could have given us the discovery of the electron and X-rays.

elektron ve X-ışınlarının keşfine yardımcı oldu.

Now, this tube also threw open the gates for our understanding of the universe

Bugün bu tüp, evrenin anlaşılması için, parçaçık fiziği alanında

and the field of particle physics,

yeni kapıların açılmasına yardımcı oluyor,

because it's also the first, very simple particle accelerator.

çünkü bu tüp aynı zamanda ilk

ve oldukça basit bir parçacık ivmelendiricisi.

Now, I'm an accelerator physicist, so I design particle accelerators,

Ben bir ivmelendirme fizikçisiyim, ivmelendiriciler tasarlıyorum

and I try and understand how beams behave.

ve ışınların davranışlarını anlamaya çalışıyorum.

And my field's a bit unusual,

Ancak benim alanım biraz alışılagelenin dışında,

because it crosses between curiosity-driven research

çünkü merak temelli araştırma ve teknoloji ile

and technology with real-world applications.

gerçek dünya uygulamalarının kesişiminde bulunuyor.

But it's the combination of those two things

Ama bu iki alanın karışımı olması

that gets me really excited about what I do.

yaptığım iş konusunde beni gerçekten çok heyecanlandırıyor.

Now, over the last 100 years,

Şimdi 100 yılın üstünde,

there have been far too many examples for me to list them all.

bugüne kadar sıralayabileceğim birçok örnek var.

But I want to share with you just a few.

Ama sizinle sadece birkaçını paylaşmak istiyorum.

In 1928, a physicist named Paul Dirac found something strange in his equations.

1928 yılında, fizikçi Paul Dirac denklemlerinde ilginç bir şey keşfetti.

And he predicted, based purely on mathematical insight,

Ve tamamen sadece saf matematik kullanarak

that there ought to be a second kind of matter,

ikinci tür bir madde olabileceğini öngördü,

the opposite to normal matter,

bu bilinen maddeye tamamen karşıt

that literally annihilates when it comes in contact:

ve tam anlamıyla temas kurulduğunda ortadan anında kaybolan:

antimatter.

Karşı-madde.

I mean, the idea sounded ridiculous.

Aslında bu fikir oldukça saçma geliyor.

But within four years, they'd found it.

Ancak takip eden dört yıl içerisinde bunu buldular.

And nowadays, we use it every day in hospitals,

Ve günümüzde bunu, hergün hastanelerde kullanıyoruz,

in positron emission tomography, or PET scans, used for detecting disease.

pozitron emisyonlu tomografide,

PET tarayıcılarda, hastalığı tanımlamak için kullanılıyor.

Or, take these X-rays.

Hatta bu X ışınlarını ele alalım.

If you can get these electrons up to a higher energy,

Eğer bu elektronlar ile daha yüksek enerjilere çıkabilirseniz,

so about 1,000 times higher than this tube,

mesela, bu tüpten yaklaşık 1.000 kat daha fazla,

the X-rays that those produce

burada üretilen X ışınları

can actually deliver enough ionizing radiation to kill human cells.

insan hücrelerini öldürebilecek kadar iyonlaştırıcı radyasyon yayabilir.

And if you can shape and direct those X-rays where you want them to go,

Ve eğer bu X ışınlarını istediğiniz yöne yönlendirebilirseniz,

that allows us to do an incredible thing:

bu inanılmaz bir şey yapabilmemize yarar:

to treat cancer without drugs or surgery,

Kanseri ilaç ve ameliyat olmadan tedavi edebiliriz.

which we call radiotherapy.

Buna biz radyoterapi diyoruz.

In countries like Australia and the UK,

Avustralya ve Birleşik Krallık gibi ülkelerde,

around half of all cancer patients are treated using radiotherapy.

kanser hastalarının yaklaşık yarısı radyoterapi ile tedavi edilir.

And so, electron accelerators are actually standard equipment

Ve çoğu hastanede elektron ivmelendirici de aslında oldukça

in most hospitals.

sıradan ekipmanlardandır.

Or, a little closer to home:

Ya da biraz evlerimize bakarsak:

if you have a smartphone or a computer --

Eğer akıllı telefon veya bilgisayarınız varsa --

and this is TEDx, so you've got both with you right now, right?

burası TEDx zaten, ikisi de yanınızda değil mi?

Well, inside those devices

Evet, bu cihazların içerisinde

are chips that are made by implanting single ions into silicon,

tekil iyonların silikona yerleştirildiği devreler bulunuyor.

in a process called ion implantation.

Bu işleme de iyon yerleştirme deniyor.

And that uses a particle accelerator.

Bu tamamen parçacık ivmelendirici kullanıyor.

Without curiosity-driven research, though,

Eğer merak temelli araştırmalar olmasaydı,

none of these things would exist at all.

bu cihazlar asla var olamazdı.

So, over the years, we really learned to explore inside the atom.

Yıllar boyunca atomun içini gerçekten keşfetmeyi öğrendik.

And to do that, we had to learn to develop particle accelerators.

Ama bunu öğrenebilmemiz için de,

parçacık ivmelendiricisi geliştirmemiz gerekiyordu.

The first ones we developed let us split the atom.

İlk önce geliştirilenler atomu parçalamaya izin verdi.

And then we got to higher and higher energies;

Sonra daha ve daha yüksek enerjilere ulaştık.

we created circular accelerators that let us delve into the nucleus

Hatta çekirdeğin içini de kazarak, yeni elementler oluşturmak için

and then create new elements, even.

dairesel ivmelendiriciler oluşturduk.

And at that point, we were no longer just exploring inside the atom.

Ve bu noktadan sonra, sadece atomun içerisini keşfetmiyorduk.

We'd actually learned how to control these particles.

Aslında bu parçacıkları nasıl kontrol edebileceğimizi de öğrendik.

We'd learned how to interact with our world

İnsanın görmeyeceği, dokunamayacağı, hatta orada

on a scale that's too small for humans to see or touch

bir şeyler olduğunu algılayamayacağı boyutlar ile

or even sense that it's there.

nasıl etkileşime geçilebileceğini öğrendik.

And then we built larger and larger accelerators,

Sonrasında daha da büyük ivmelendiriciler tasarladık.

because we were curious about the nature of the universe.

Çünkü evrenin doğasını merak ediyorduk.

As we went deeper and deeper, new particles started popping up.

Daha da derinlere gittikçe, yeni parçacıklar da çıkmaya başladı.

Eventually, we got to huge ring-like machines

Sonunda dev bir yüzük şeklinde makinelerimiz oldu

that take two beams of particles in opposite directions,

ve bunlarla iki parçacık ışınını, birbirine zıt yönlerde

squeeze them down to less than the width of a hair

saçın kalınlığından daha ince şekilde sıkıştırıyor

and smash them together.

ve paramparça ediyoruz.

And then, using Einstein's E=mc2,

Ve sonra Einstein'ın E=mc2 formulü ile,

you can take all of that energy and convert it into new matter,

bütün bu enerjiyi alarak yeni bir malzemeye dönüştürebilirsiniz.

new particles which we rip from the very fabric of the universe.

Evrenin kumaşından söktüğümüz yani parçacıklar.

Nowadays, there are about 35,000 accelerators in the world,

Günümüzde televizyonların dışında Dünya'da neredeyse 35.000 tane

not including televisions.

ivmelendirici var.

And inside each one of these incredible machines,

Ve bu inanılmaz makinelerin her birinin içerisinde,

there are hundreds of billions of tiny particles,

yüzlerce, milyarlarca küçük parçacık bulunuyor.

dancing and swirling in systems that are more complex

Bunlar galaksilerden bile daha karmaşık bir şekilde

than the formation of galaxies.

sistemler içerisinde akıyor ve dans ediyor.

You guys, I can't even begin to explain how incredible it is

Arkadaşlar inanın, bu yaptığımızın ne kadar inanılmaz olduğunu

that we can do this.

size açıklayamam bile.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Applause)

(Alkışlar)

So I want to encourage you to invest your time and energy

Bu yüzden sizi, merak temelli araştırmalar yapan insanlara

in people that do curiosity-driven research.

zamanınızı ve enerjinizi harcamanız için cesaretlendirmek istiyorum.

It was Jonathan Swift who once said,

Jonathan Swift'in söylediği gibi,

"Vision is the art of seeing the invisible."

"Öngörü görünmezi gören bir sanattır."

And over a century ago, J.J. Thompson did just that,

Ve bir asır kadar önce, atomaltı dünyanın

when he pulled back the veil on the subatomic world.

perdesini araladığında J.J. Thompson işte bunu yaptı.

And now we need to invest in curiosity-driven research,

Şimdi biz de merak temelli araştırmalara yatırım yapmalıyız.

because we have so many challenges that we face.

Çünkü daha yüzleşmemiz gereken daha bir sürü zorluk var.

And we need patience;

Ama sakin olmalıyız;

we need to give scientists the time, the space and the means

bilim insanlarına araştırmalarına devam etmeleri için

to continue their quest,

zaman, alan ve araçlar vermeliyiz.

because history tells us

Çünkü tarih bize diyor ki;

that if we can remain curious and open-minded

araştırmaların sonuçları için meraklı ve açık görüşlü olursak,

about the outcomes of research,

yaptığımız keşifler

the more world-changing our discoveries will be.

dünyayı daha da değiştirebilir olacak.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)