How Ethics Can Help You Make Better Decisions | Michael Schur | TED

Çeviri: Selma Akseki Gözden geçirme: Ramazan Şen

I've been a television comedy writer for almost 25 years.

Neredeyse 25 yıldır televizyon komedi yazarlığı yapıyorum.

I have written sketches and animated shows

Skeçler, animasyon senaryoları,

and sitcoms,

durum komedileri yazdım

but for the last decade,

fakat son on yıldır

my real passion has been the study of ethics.

asıl tutkum ahlak felsefesi.

It's a classic cautionary tale, right?

Sıradan ibretlik bir hikâye, değil mi?

You move to Hollywood,

Hollywood’a taşınırsın,

you get seduced by the bright lights and the fast cars,

parlak ışıklar ve hızlı arabalar gözlerini kamaştırır

ve bir bakmışsın

and before you know it,

18. yüzyıl Alman felsefesi okumaya başlamışsın.

you're reading 18-century German philosophy.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I've always been an intense rule follower.

Her zaman kurallara sıkı sıkıya uyan biri oldum.

When I was in kindergarten,

Anaokulundayken

our teacher would tell everyone to line up,

öğretmen sıraya girmemizi söylediğinde

and I would immediately line up

hemen gidip sıraya girer,

and then I would look at all the other kids

aylaklık yapmayı sürdüren çocuklara bakıp

who were still goofing off,

şöyle düşünürdüm.

and I would think, "What are they doing?

“Ne yapıyorlar?

Öğretmenin sıraya girmelerini söylediğini duymadılar mı?”

Did they not hear her, she said to line up."

I rinsed my mouth with mouthwash for at least 30 seconds every night,

Her gece ağzımı ağız suyuyla en az 30 saniye çalkalardım

because on the label, it says "Use for 30 seconds."

çünkü kullanım talimatında “30 saniye çalkalayınız” yazıyordu.

I know, I'm irritated by me, too.

Biliyorum, ben de kendime sinir oluyorum.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But the real reason that I became interested in ethics

Fakat ahlak felsefesine ilgi duymamı sağlayan asıl şey,

is because in 2005,

2005 yılında

I royally and epically screwed something up.

bir şeyi feci şekilde batırmamdı.

Şöyle ki, 2005′te karım JJ

So, 2005, my wife JJ,

driving along in slow-moving traffic bumps into the guy in front of her.

yavaş akan trafikte giderken önündeki adama çarptı.

Polis memuru incelemesini yaptı, herhangi bir hasar görmedi.

Police officer looks everything over, doesn't see any damage,

Telefon numaraları alındı, verildi. Herkes yoluna gitti.

they exchange numbers and they go on their way.

A couple days later,

Birkaç gün sonra

we get a notice that the guy wants 836 dollars

adamın 836 dolar istediğine dair bir ihbarname geldi

because, according to him, the entire fender needs to be replaced.

çünkü, ona göre, tamponun değişmesi gerekiyordu.

This is happening during Hurricane Katrina.

Bu olay Katrina Kasırgası sırasında gerçekleşiyor.

JJ ve ben, New Orleans gezimizden yeni dönmüşüz,

JJ and I had just been to New Orleans on a trip,

we had really fallen in love with this beautiful city,

âşık olduğumuz bu güzel şehir

which was now literally under water.

sular altında kalmış.

I was very riled up.

Zaten çok kızgınım.

This was hitting me really hard.

Bu beni derinden etkilemişti.

So I went and I looked at the guy's car,

Gittim, adamın arabasına baktım.

and if I got very close,

Ancak çok yakından baktığımda

ve de görmek için kendimi zorladığımda,

and I strained my eyes,

I could just barely see this little line on the crease.

kıvrımdaki küçük çizgiyi zar zor seçebildim.

Duvara bir resim asmaya çalıştığınızda

It looked like the mark you make with a pencil on the wall

kurşun kalemle çizdiğiniz işarete benziyordu.

when you're trying to hang a picture.

And I told the guy, essentially, that he shouldn't care about this.

Adama, aslında bunu umursamaması gerektiğini söyledim.

I told him that things like this

Ona, Los Angeles’ta araç sigortalarının bu kadar pahalı olmasının sebebinin

were why car insurance rates in LA were so expensive.

bunun gibi şeyler olduğunu anlattım.

Arabalarda çizikler ve göçükler oluşabileceğini,

I told him that cars get little dings and dents all the time,

and he was stupid to care about that.

bunu önemsediği için aptal olduğunu söyledim.

I told him that there were more important things in life than this,

Hayatta bundan daha önemli şeyler olduğunu söyledim,

like Hurricane Katrina.

Katrina Kasırgası gibi.

And then I made him an offer.

Sonra ona bir teklifte bulundum.

I said that I would donate 836 dollars to the Red Cross Katrina relief fund

Şayet sigortadan hasar tazmini talebinde bulunmamayı

ve arabayı tamir ettirmemeyi kabul ederse,

in his name,

if he agreed not to file this claim and fix his car.

Kızılhaç Katrina yardım fonuna onun adına 836 dolar bağışlayacağımı söyledim.

He said he would think it over.

Bunu düşüneceğini söyledi.

So I went back to work,

Sonra işe döndüm.

and as very confident people want to do,

Kendine güvenen her insanın yapmak isteyeceği gibi,

I started telling all my friends about how awesome I was being.

ne kadar harika bir şey yaptığımı arkadaşlarıma anlatmaya başladım.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And then they jumped in

Onlar da olaya müdahil oldular

and started pledging more and more money

ve arabayı tamir ettirmemeyi kabul edecek olursa,

if this guy would agree not to fix his car.

bağış yapacaklarını söylemeye başladılar.

So suddenly, it was 2,000 dollars,

Bir anda bu miktar 2000 dolar oldu.

then it was 5,000 dollars.

Sonra 5000 dolar.

In like, a day and a half,

Bir buçuk gün gibi bir sürede

I had pledges from hundreds of people, all across the country,

ülkenin dört bir yanındaki yüzlerce insandan

of more than 25,000 dollars

25.000 doları aşan bağış sözü gelmişti,

if this guy would agree not to file an insurance claim and fix his car.

eğer adam bir talepte bulunmamayı ve arabayı tamir ettirmemeyi kabul ederse.

And by the way, he has no idea this is happening.

Bu arada, adamın bütün bu olanlardan haberi yok.

He is completely in the dark.

Olanların farkında değil.

I started a blog,

Bir de saat başı gelişmeleri paylaştığım bir blog yazmaya başladım. Evet.

where I gave people hourly updates -- yeah.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

It's beginning to dawn on you what a bad idea this is, right?

Bunun ne kadar kötü bir fikir olduğunu yeni fark ediyorsunuz, değil mi?

I started a blog, gave people updates,

Blog yazmaya başlayıp insanlara gelişmeleri aktardım.

I got media inquires from news programs, from NPR.

Haber programlarından, NPR’dan görüşme talepleri aldım.

I had a dream of rescuing New Orleans by myself,

New Orleans’ı tek başıma kurtarma hayalleri kuruyordum,

(Laughter)

(Gülüşmeler)

with nothing more than my computer

elimde bilgisayar ve

çok yoğun, aşırı ahlakçı öfkemle.

and a fire hose of self-righteous anger.

And then I started to feel sick to my stomach.

Sonra, kendimi iyi hissetmemeye başladım.

And so did JJ, at the exact same moment.

Aynı şey JJ için de geçerliydi.

We both were suddenly overcome with this awful feeling

Bu yaptığımızın çok kötü, çok yanlış bir şey olduğu hissi kaplayıverdi içimizi

that there was something very bad and wrong

about what we were doing,

ancak bu hissin sebebini tam olarak anlayamadık.

but we could not pinpoint what it was.

I just remember thinking,

Sadece şöyle düşündüğümü hatırlıyorum.

"Alright, I don't care about cars getting little dings and dents,

“Tamam, arabamda çizik göçük olmasını ben umursamıyor olabilirim

but this guy does.

ama bu adam umursuyor.

Is that wrong somehow?

Bu yanlış mı?

I don't think that's wrong.

Yanlış olduğunu düşünmüyorum.

And also, is this little, tiny negotiation that we're in

Ayrıca, aramızdaki bu küçük, minicik müzakere

really worth all of this fury and rage and shame

gerçekten de yarattığım ve ona kanalize ettiğim

that I'm whipping up and sending in his direction?

tüm bu öfke, hiddet ve ayıplamayı hak ediyor mu?

I don't think it is."

Sanmıyorum.”

So I did what any rational person would do in this situation.

Sonra aklı başında her insanın yapacağı şeyi yaptım.

I started crying, and I hid under my bed.

Ağlamaya başlayıp yatağımın altına saklandım.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And then, I started reading philosophy.

Sonrasında felsefe okumaları yapmaya başladım.

And I started calling philosophy professors

Felsefe profesörlerini arayıp bu konuyu konuşmak, tartışmak istediğimi söyledim.

and asking them to talk this out with me.

And in the process --

Bu süreçte...

yeah, and they all, by the way, did it,

Bu arada, hepsi bu isteğimi kabul etti

because philosophy professors love talking about philosophy.

çünkü felsefe profesörleri felsefe hakkında konuşmaya bayılıyorlar.

The drop of a hat,

Sizinle seve seve felsefe hakkında konuşacaklardır.

they will all talk about philosophy with you.

So in the process,

Bu süreçte, daha iyi kararlar vermemize ve daha iyi insanlar olmamıza yardım eden,

I learn all of these incredibly wonderful theories

that the smartest people who have ever lived

gelmiş geçmiş en zeki insanların

have developed over the last 2,500 years

2.500 yıl boyunca geliştirdikleri tüm o inanılmaz harika teorileri öğrendim.

that help us make better decisions and become better people.

For example, I learned about Immanuel Kant

Örneğin, Immanuel Kant’ı ve kategorik zorunluluk kavramını öğrendim.

and the categorical imperative.

So Kant says, when we're about to do something

Kant, bir şeyi yapmadan önce

we have to design a rule or a maxim

evrensel olmasını dileyebileceğimiz bir kural

veya bir maksim tasarlamamız gerektiğini söylüyor.

that we could will to be universal.

Meaning, we have to imagine,

Bu şu demek.

what if everyone did what we're about to do,

Yapmak üzere olduğumuz şeyi herkes yapsa dünya ne hâle gelir diye düşünmemiz lazım.

what would happen to the world?

Would it be OK or would it get all screwed up?

Her şey yolunda mı giderdi yoksa altüst mü olurdu?

So the maxim I'm designing here is something like,

Benim burada tasarladığım maksimde

anytime two people are in any kind of negotiation,

iki kişilik herhangi bir müzakere sürecinde

one of them can drag into the negotiation

bu iki kişiden biri bu sürece

an entirely unrelated global calamity

tamamen alakasız küresel bir felaketi dâhil edebilir

(Laughter)

(Gülüşmeler)

and tell the other person

ve karşısındaki kişiye

that they shouldn't care about whatever they care about,

önemsediği şeyi önemsememesi gerektiğini,

asıl önemsemesi gereken şeyin bu olduğunu söyleyebilir.

because they should care about that instead.

That world would suck, right?

Böyle bir dünya berbat bir yer olurdu, değil mi?

Like, your sister borrows five dollars from you,

Düşünsene, kardeşin senden beş dolar borç alıyor,

you ask for it back,

parayı geri istiyorsun

she says, "How dare you care about five dollars

“Kutuplardaki buz tabakaları eriyorken

when the polar ice caps are melting?"

beş doları nasıl umursarsın?” diyor sana.

No one wants to live in this world, right?

Kimse böyle bir dünyada yaşamak istemez, değil mi?

Kant also says, by the way,

Bu arada, Kant ayrıca

that you should treat people as ends in themselves,

insanları bir araç olarak değil,

başlı başına bir amaç olarak görmemiz gerektiğini söylüyor.

and not a means to an end,

meaning, you shouldn't use people to get what you want.

Yani, insanları istediklerimize ulaşmak için kullanmamalıyız.

Well, that's what I was doing.

Ama benim yaptığım şey buydu.

I also learned about Aristotle and the study of virtue ethics.

Aristo ve erdem ahlakı hakkında da bir şeyler öğrendim.

So Aristotle says there's certain qualities we should all have.

Aristo sahip olmamız gereken belirli özellikler olduğunu söylüyor.

Things like generosity and courage

Cömertlik ve cesaret,

and friendliness and mildness,

dostluk ve ılımlılık gibi.

and he wants us to practice them every day

Bu özelliklere sadece sahip olmak için değil,

so that we not only have them,

onlara doğru ölçüde sahip olmak için her gün alıştırma yapmamızı istiyor

we have them in the exact right amount.

We don't have a deficiency of them,

ki ne eksik ne de fazla olsun.

and we don't have an excess of them.

Now virtue ethics can be kind of, maddeningly imprecise,

Erdem ahlakı, insanı çıldırtacak derecede belirsiz olabilir

but at the very least, it was pretty clear that I was exhibiting an excess of anger

ancak bir kızgınlık fazlalığı ve belki de bir dostluk eksikliği sergilediğim

and maybe a deficiency of friendliness.

apaçık ortadaydı.

I wasn't nailing it, is the point.

Başarılı olamamıştım, orası belliydi.

Like, I definitely was not getting it exactly right.

Doğru ölçüyü tutturamamıştım.

Then I learned about utilitarianism,

Sonra, Jeremy Bentham ve John Stuart Mill tarafından geliştirilen

made famous by Jeremy Bentham and John Stuart Mill.

faydacılık öğretisini inceledim.

And this one actually gave me a shred of hope

Bu öğreti bana, iyi bir şey yaptığıma dair

that I was doing something good,

küçük de olsa bir umut verdi

because utilitarians only care about the results of our actions,

çünkü faydacılar yalnızca eylemlerimizin sonuçlarıyla ilgileniyor,

they only care that we are creating more happiness and pleasure

yarattığımız mutluluk ve hazzın

sebep olduğumuz acı ve ızdıraptan daha fazla olmasıyla ilgileniyorlardı.

than we are pain and suffering.

So yes, I'm being obnoxious and moralistic,

Evet, biraz çirkin ve ahlakçı davranıyorum

and I hand it to this guy, causing him some amount of pain,

ve bu adama da biraz eziyet vermiş oluyorum

but an enormous amount of money

ama muazzam miktarda bir para

is going to be given to people in great need.

zor durumdaki ihtiyaç sahiplerine ulaşacak.

So the amount of happiness I’m creating

Dolayısıyla, yarattığım mutluluk

outweighs the amount of pain and suffering.

sebep olduğum acıya ve ızdıraba ağır basıyor.

But the utilitarians also said

Fakat faydacılar yarattığımız bu mutluluk ve acının miktarını hesaplarken

that when we're calculating the amount of happiness

or pain we've created,

sadece muhatap olduğumuz tek bir kişiyi dikkate alamayacağımızı da söylüyorlar.

we can't just think about the one person we're dealing with,

Artık herkesin bu olayın yaşandığını bileceği

we have to think about the fact that everybody in our society

will now both know this happened

ve de bunun bir gün kendi başlarına

and will fear that it could someday happen to them.

gelebileceğinden korkacakları gerçeğini düşünmemiz gerekiyor.

And since we've already seen what a terrible, stinky world

Ne kadar berbat ve kokuşmuş bir dünya yaratmaya çalıştığımı gördük.

I was trying to create,

everyone in our society would become a little bit bummed out and sad

Toplumdaki her bir birey bu yaptığımdan dolayı

biraz üzgün ve hayal kırıklığına uğramış hissedecek,

by what I did,

and so the total amount of pain and suffering I've created

böylece sebep olduğum toplam acı ve ızdırap

might actually outweigh the happiness.

belki de yarattığım mutluluktan daha fazla olacaktı.

I never got a straightforward answer, obviously,

Net bir cevap alamadım tabii ki

because Aristotle never wrote

çünkü Aristo

about, like, fender benders involving horse-drawn carriages

Antik Atina’da at arabalarının yaşadığı ufak çaplı trafik kazaları hakkında

hiçbir şey yazmamış.

in ancient Athens.

But at the very least,

Ama Jeremy Bentham ve John Stuart Mill’i

it sure felt like Jeremy Bentham

and John Stuart Mill would be a little disappointed in me.

biraz hayal kırıklığına uğratmışım gibi hissettim.

And it sure felt like Aristotle would be a little annoyed,

Aristo’yu biraz sinirlendirmişim,

and it sure felt like Immanuel Kant would wave a disapproving finger at me.

Immanuel Kant parmağını, onaylamayan bir edayla sallamış gibi hissettim.

And if all of the world's greatest philosophers

Dünyanın en büyük filozofları

are on one side of a debate,

bir tartışmanın aynı tarafında yer alıyorlarsa

and you are on the other side ...

ve sen de diğer taraftaysan...

(Laughter)

(Gülüşmeler)

You fucked up, OK.

Çuvallamışsındır.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Applause)

(Alkış)

So I called the guy.

Bu yüzden adamı aradım.

I apologized profusely,

Bolca özür diledim.

I told him the entire story.

Ona tüm hikâyeyi anlattım.

He was very kind and forgiving,

Çok nazik ve hoşgörülüydü.

which was an enormous relief to me.

Bu içimi çok rahatlattı.

I told him I had already cut him a check, which was in the mail.

Çoktan çekini yazıp postaya verdiğimi söyledim.

I went back to the blog, I told everybody the outcome.

Bloguma girip herkesle nihai sonucu paylaştım.

Most people, not all, but most of them,

Çoğu kişi, hepsi değil ama çoğu

thought it was a pretty happy outcome.

sonucun epey mutluluk verici olduğunu düşündü.

I encouraged them to give money to the Red Cross anyway,

Onları her hâlükârda Kızılhaç’a para bağışlamaya teşvik ettim

because giving money to hurricane victims is a nice thing to do,

çünkü kasırga kurbanlarına yardım etmek iyi bir şey.

and in the end,

Sonuç olarak

more than 25,000 dollars was indeed donated

Kızılhaç Katrina Kasırgası yardım fonuna

to the Red Cross Hurricane Katrina relief efforts.

25.000 dolardan fazla bağış yapılmış oldu.

Bunu alkışlamayın

Don't applaud that,

because that's the happy result of a bad event.

çünkü bu kötü bir olayın güzel bir sonucu.

So why did this embarrassing, miserable mistake that I made

Peki, bu yaptığım utanç verici ve sefil hata

make me want to continue to study moral philosophy?

neden ahlak felsefesi okumalarına devam etmeyi istememi sağladı?

If I told you that you were going to be on Jeopardy,

Size Riziko’ya katılacağınızı söylesem,

how would you prepare?

yarışmaya nasıl hazırlanırsınız?

You would read some trivia books and flip through a world atlas.

Bilgi yarışması kitaplarını okuyup dünya atlasını karıştırırsınız.

If I told you that you were going to take a half-court shot

Bir NBA müsabakasında

50.000 dolar kazanma şansı için

at an NBA game

yarı saha atışı yapacağınızı söylesem,

for the chance to win 50,000 dollars,

buna nasıl hazırlık yaparsınız?

how would you prepare?

You would get a basketball,

Bir basketbol topu alır,

you would go to the YMCA

YMCA’ye gider,

and you would practice hucking up half-court shots.

yarı saha atışı çalışırsınız.

Well, you're probably never going to be on Jeopardy.

Muhtemelen Riziko’ya asla katılmayacaksınız.

You are probably never going to take a half-court shot

Muhtemelen hiçbir zaman 50.000 dolar kazanma şansı için

at an NBA game

bir NBA müsabakasında

for a chance to win 50,000 dollars.

yarı saha atışı yapmayacaksınız.

But you will, I guarantee it,

Fakat bir noktada

kendinizi karmaşık, kafa karıştırıcı,

at some point,

become embroiled in a complicated,

tatsız, yürek sızlatan bir ahlaki açmazın içinde bulacağınızı garanti ediyorum.

confusing, ugly, gut-wrenching moral dilemma.

That is just a fact of life on Earth.

Bu, Dünya üzerindeki yaşamın bir gerçeği.

There will be a dilemma in which there is no clear rule to follow.

İzlenecek net bir kuralın var olmadığı bir açmaz olacak bu.

There is only a kind of, vague investigation

Yalnızca belirsiz bir tür araştırmanın yapılabileceği

and everything you do seems like it might be wrong.

ve yaptığınız her şeyin yanlışmış gibi geleceği bir açmaz.

So how do you prepare for that?

Peki, bu duruma nasıl hazırlanırsınız?

By reading theories of ethics

Ahlak felsefesi teorilerini okuyarak,

and understanding what they say,

ne söylediklerini, ne demek istediklerini anlayarak,

what they mean,

daha iyi kararlar vermemize, daha iyi insanlar olmamıza

how they purport to help us make better decisions

nasıl yardımcı olacaklarını kavrayarak.

and become better people.

And by the way,

Bu arada,

just reading these theories is no guarantee

bu teorileri okumak

bu çetrefilli ve karmaşık ahlaki açmazlardan birini yaşarken

that you will actually make the right choice

when you're inside one of these complicated

and tangled ethical dilemmas.

doğru kararı vereceğinizi garanti etmez.

You can take all the practice half-court shots you want

YMCA’de istediğiniz kadar yarı saha atışlarına çalışın

at the YMCA,

but when you set foot on the floor of the NBA arena,

fakat NBA sahasına ayak bastığınızda

and there are 15,000 screaming fans,

salondaki 15.000 hayranın çığlıkları arasında

you're probably still going to throw up an air ball, right?

muhtemelen atışı açık farkla kaçıracaksınız, değil mi?

But if you've prepared,

Ama hazırlanarak geldiyseniz

you will increase your odds of success.

başarı şansınızı artıracaksınız.

You will increase the chances that you sink the shot

Topu potaya sokma şansınızı artıracak

or that you at least get the ball close enough to the rim

veya en azından topu çembere yaklaştıracaksınız.

that you don't embarrass yourself and become a meme.

Bu, sizi rezil olmaktan veya internete düşmekten kurtarabilir.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Understanding ethical theories

Diğer insanlarla müzakere etmek zorunda olan insanlar olarak

is how we increase our chances of success at simply being human beings

başarı şansımızı artırmanın yolu

who have to negotiate with other human beings.

ahlak felsefesi teorilerini anlamaktan geçiyor.

And to me, there is nothing more important than that.

Benim için bundan daha önemli bir şey yok.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)