How Ethics Can Help You Make Better Decisions | Michael Schur | TED

Translator: Thuyền Đặng Reviewer: An Nguyen

I've been a television comedy writer for almost 25 years.

Tôi là một nhà văn hài kịch trên truyền hình gần 25 năm.

I have written sketches and animated shows

Tôi đã viết các bản thảo và các chương trình hoạt hình

and sitcoms,

và nhiều bộ sitcom,

but for the last decade,

nhưng trong 10 năm qua,

my real passion has been the study of ethics.

niềm đam mê thật sự của tôi là nghiên cứu luân lý học.

It's a classic cautionary tale, right?

Nó như kiểu một câu chuyện tưởng tượng điển hình, đúng không?

You move to Hollywood,

Bạn đến Hollywood,

you get seduced by the bright lights and the fast cars,

bị cuốn vào những ánh đèn sáng rực và con xe lao nhanh,

và trước khi bạn nhận ra,

and before you know it,

you're reading 18-century German philosophy.

là bạn đã đọc triết học Đức ở thế kỷ 18.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I've always been an intense rule follower.

Tôi là một người luôn tuân theo nguyên tắc.

When I was in kindergarten,

Khi tôi học mẫu giáo,

our teacher would tell everyone to line up,

mỗi khi cô giáo gọi mọi người xếp hàng,

and I would immediately line up

tôi sẽ lập tức đứng vào hàng,

and then I would look at all the other kids

nhìn quanh thấy những đứa trẻ khác

who were still goofing off,

vẫn chưa chịu xếp hàng,

tôi đã nghĩ, “Chúng đang làm gì thế nhỉ?

and I would think, "What are they doing?

Không nghe thấy cô giáo gọi xếp hàng à.”

Did they not hear her, she said to line up."

I rinsed my mouth with mouthwash for at least 30 seconds every night,

Tôi đã xúc miệng bằng nước xúc miệng ít nhất 30s vào mỗi đêm,

because on the label, it says "Use for 30 seconds."

chỉ bởi vì trên chai nước xúc miệng, nó viết “Dùng trong 30s”

I know, I'm irritated by me, too.

Tôi biết, chính tôi cũng thấy phiền với mình.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But the real reason that I became interested in ethics

Tuy nhiên, lý do thật sự khiến tôi hứng thú với luân lý học

is because in 2005,

là vào năm 2005,

I royally and epically screwed something up.

tôi đã làm mọi việc rối tung lên.

So, 2005, my wife JJ,

Thì, vào năm 2005, vợ tôi - JJ,

driving along in slow-moving traffic bumps into the guy in front of her.

đang lái xe trong dòng xe chậm chạp, và đâm sầm vào chiếc xe trước mặt.

Police officer looks everything over, doesn't see any damage,

Cảnh sát quan sát một lượt, và thấy không có tổn thất gì,

they exchange numbers and they go on their way.

thế là họ chỉ lấy số điện thoại rồi đi.

A couple days later,

Vài ngày sau,

we get a notice that the guy wants 836 dollars

tôi nhận được thông báo rằng anh chàng đó muốn 836 đô la

because, according to him, the entire fender needs to be replaced.

bởi, theo như anh ta nói, nguyên cả tấm chắn bùn cần được thay.

This is happening during Hurricane Katrina.

Việc này xảy ra cùng thời điểm với cơn bão Katrina.

JJ and I had just been to New Orleans on a trip,

Vừa đặt chân đến New Orleans trong chuyến du lịch của mình,

we had really fallen in love with this beautiful city,

chúng tôi đã phải lòng thành với phố xinh đẹp này,

which was now literally under water.

nhưng lúc ấy thì nó đang ngập nước.

I was very riled up.

Tôi đã cáu lên hẳn.

This was hitting me really hard.

Điều này làm tôi rất phiền lòng.

So I went and I looked at the guy's car,

Nên tôi đến và ngắm nghía chiếc xe của gã kia,

and if I got very close,

kể cả khi tôi đứng rất gần,

and I strained my eyes,

và căng mắt nhìn,

I could just barely see this little line on the crease.

thì cũng chỉ thấy được một vệt rất nhỏ.

It looked like the mark you make with a pencil on the wall

Nó trông như một vệt bút chì bạn lỡ quệt lên tường

when you're trying to hang a picture.

khi bạn đang cố treo bức tranh lên vậy.

And I told the guy, essentially, that he shouldn't care about this.

Và tôi đã nói với anh ta rằng không cần phải quá bận tâm đến nó.

I told him that things like this

Tôi nói rằng những thứ thế này

were why car insurance rates in LA were so expensive.

là lý do tại sao bảo hiểm ô tô ở LA lại trở nên đắt đỏ như vậy.

Tôi nói với anh ta rằng ô tô sẽ luôn gặp phải các vệt móp nhỏ,

I told him that cars get little dings and dents all the time,

and he was stupid to care about that.

và thật ngớ ngẫn khi để tâm đến nó.

I told him that there were more important things in life than this,

Trong cuộc sống còn những điều quan trọng hơn thế nhiều,

like Hurricane Katrina.

như là cơn bão Katrina.

And then I made him an offer.

Và tôi đã đưa ra một lời đề nghị.

I said that I would donate 836 dollars to the Red Cross Katrina relief fund

Tôi nói tôi sẽ quyên góp 836 đô la vào quỹ cứu trợ cơn bão Katrina

in his name,

dưới danh nghĩa của anh ta,

if he agreed not to file this claim and fix his car.

nếu anh ta không thông báo sự cố cho công ty bảo hiểm và tự sửa xe.

He said he would think it over.

Anh ta nói rằng sẽ suy nghĩ lại.

So I went back to work,

Vì vậy, khi tôi trở lại làm việc,

and as very confident people want to do,

và như cách người tự tin hay thể hiện,

I started telling all my friends about how awesome I was being.

tôi bắt đầu kể với bạn bè về sự tuyệt vời của mình lúc đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And then they jumped in

Và họ cũng tham gia vào

and started pledging more and more money

và hứa sẽ bỏ thêm rất nhiều tiền

if this guy would agree not to fix his car.

nếu anh ta đồng ý sẽ tự sửa xe.

So suddenly, it was 2,000 dollars,

Bỗng chốc, con số lên đến 2,000 USD,

then it was 5,000 dollars.

rồi 5,000 USD.

In like, a day and a half,

Trong vòng khoảng một ngày rưỡi,

I had pledges from hundreds of people, all across the country,

tôi đã nhận được lời hứa gửi tiền từ hàng trăm người khắp đất nước,

of more than 25,000 dollars

với tổng cộng hơn 25,000 USD

if this guy would agree not to file an insurance claim and fix his car.

nếu anh chàng không thông báo sự cố cho công ty bảo hiểm và tự sửa xe.

And by the way, he has no idea this is happening.

Và nhân tiện, anh ta cũng không ngờ được điều này lại xảy ra.

He is completely in the dark.

Anh ta hoàn toàn mù mịt.

I started a blog,

Tôi đã tạo một trang blog

where I gave people hourly updates -- yeah.

để cập nhật về số tiền đó mỗi giờ -- vâng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

It's beginning to dawn on you what a bad idea this is, right?

Bạn đang bắt đầu cảm thấy đó là một ý tưởng tồi, đúng không?

I started a blog, gave people updates,

Tôi đã tạo blog, cập nhật tình hình cho mọi người,

I got media inquires from news programs, from NPR.

Tôi nhận được lời mời từ các chương trình tin tức, từ NPR.

I had a dream of rescuing New Orleans by myself,

Tôi đã ôm giấc mộng tự thân giải cứu New Orleans,

(Laughter)

(Tiếng cười)

with nothing more than my computer

với không gì hơn ngoài cái máy tính của mình

and a fire hose of self-righteous anger.

và sự trào dâng cơn giận dữ mà tôi cho là chính đáng.

And then I started to feel sick to my stomach.

Sau đó, tôi bắt đầu cảm thấy bồn chồn.

And so did JJ, at the exact same moment.

Và JJ cũng thế, trong cùng một khoảnh khắc.

We both were suddenly overcome with this awful feeling

Cả hai chúng tôi đột nhiên bị đắm chìm trong cảm giác khó chịu này,

that there was something very bad and wrong

rằng đang có gì tồi tệ và sai trái diễn ra

about what we were doing,

trong việc này,

but we could not pinpoint what it was.

nhưng chúng tôi không thể xác định được đó là gì.

I just remember thinking,

Tôi chỉ nhớ là mình đã nghĩ rằng,

"Alright, I don't care about cars getting little dings and dents,

“Được rồi, tôi không quan tâm một vài vết trầy hoặc móp trên xe,

but this guy does.

nhưng anh ta thì có.

Is that wrong somehow?

Liệu điều này có gì sai không?

I don't think that's wrong.

Tôi nghĩ không có gì sai cả.

And also, is this little, tiny negotiation that we're in

Và cũng trong cuộc đàm phán nhỏ mà tôi đang tham gia này,

really worth all of this fury and rage and shame

liệu có đáng có cơn thịnh nộ và sự hổ thẹn

that I'm whipping up and sending in his direction?

tôi đang cố khơi gợi lên và nhắm vào anh ta?

I don't think it is."

Tôi không nghĩ nó nên như vậy.”

So I did what any rational person would do in this situation.

Do đó, tôi đã làm một việc mà bất kỳ ai có lý trí đều sẽ làm trong tình huống này.

I started crying, and I hid under my bed.

Tôi bắt đầu chui vào gầm giường khóc lóc.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And then, I started reading philosophy.

Sau đó, tôi bắt đầu đọc tài liệu triết học.

And I started calling philosophy professors

Và tôi đã gọi cho các giáo sư triết học

and asking them to talk this out with me.

và ngỏ ý mời họ cùng thảo luận sự việc.

And in the process --

Và trong quá trình --

yeah, and they all, by the way, did it,

và nhân tiện thì, tất cả họ đều đồng ý,

because philosophy professors love talking about philosophy.

bởi vì các giáo sư triết học đều thích bàn về triết học.

The drop of a hat,

Ngay lập tức,

they will all talk about philosophy with you.

họ sẽ bàn về triết học với bạn.

So in the process,

Suốt quá trình đó,

I learn all of these incredibly wonderful theories

tôi đã học được những học thuyết rất hay

that the smartest people who have ever lived

mà những người thông thái nhất từng sống

have developed over the last 2,500 years

đã xây dựng và phát triển suốt 2500 năm qua

that help us make better decisions and become better people.

để giúp chúng ta tốt hơn và đưa ra những quyết định sáng suốt.

For example, I learned about Immanuel Kant

Chẳng hạn, tôi được nghe về Immanuel Kant

and the categorical imperative.

và Lệnh thức tuyệt đối.

So Kant says, when we're about to do something

Kant nói rằng, khi chuẩn bị hành động,

we have to design a rule or a maxim

chúng ta phải có một bộ nguyên tắc hoặc một cách ngôn

that we could will to be universal.

có thể áp dụng phổ quát.

Meaning, we have to imagine,

Tức là, ta phải tưởng tượng,

what if everyone did what we're about to do,

nếu người khác làm những việc mà ta sắp làm,

what would happen to the world?

thì điều gì sẽ xảy ra?

Would it be OK or would it get all screwed up?

Sẽ ổn chứ, hay là mọi thứ sẽ rối tung lên?

So the maxim I'm designing here is something like,

Vì vậy, cách ngôn mà tôi tạo ra ở đây là,

anytime two people are in any kind of negotiation,

trong bất kỳ hai người nào đang cùng tham gia vào một cuộc đàm phán,

one of them can drag into the negotiation

một trong số họ có thể kéo vào cuộc đàm phán

an entirely unrelated global calamity

một vấn đề nào đó hoàn toàn không liên quan

(Laughter)

(Tiếng cười)

and tell the other person

và nói với người còn lại

that they shouldn't care about whatever they care about,

là họ không nên để tâm đến bất cứ điều gì họ quan tâm,

because they should care about that instead.

bởi họ cần chú ý vấn đề vừa phát sinh hơn.

That world would suck, right?

Thế giới này thật phiền phức, đúng không?

Like, your sister borrows five dollars from you,

Giống như việc em gái mượn bạn 5 đô,

you ask for it back,

đến khi bạn đòi lại,

she says, "How dare you care about five dollars

cô bé nói, “Tại sao anh lại quan tâm đến 5 USD

when the polar ice caps are melting?"

trong khi băng đang tan ở hai cực?”

No one wants to live in this world, right?

Hẳn là không ai muốn sống trong thế giới đó, đúng không?

Kant also says, by the way,

Nhân tiện, Kant còn nói rằng,

that you should treat people as ends in themselves,

ta nên đối xử với mọi người như là những con người có phẩm giá,

and not a means to an end,

không phải một phương tiện,

meaning, you shouldn't use people to get what you want.

tức là, không lợi dụng họ để đạt được điều mình muốn.

Well, that's what I was doing.

Đó chính xác là những gì tôi đã làm.

I also learned about Aristotle and the study of virtue ethics.

Tôi còn biết đến Aristotle và công trình nghiên cứu về Luân lý luận.

So Aristotle says there's certain qualities we should all have.

Ông cho rằng có những phẩm chất tất cả chúng ta đều nên có.

Things like generosity and courage

Những phẩm chất như sự độ lượng, lòng can đảm

and friendliness and mildness,

sự thân thiện và sự hòa nhã,

and he wants us to practice them every day

và ông muốn chúng ta rèn luyện các phẩm chất này mỗi ngày

so that we not only have them,

để ta không những chỉ có chúng

we have them in the exact right amount.

mà còn có ở một mức độ vừa đủ.

We don't have a deficiency of them,

Chúng ta sẽ không thiếu

and we don't have an excess of them.

cũng như không thừa các phẩm chất này.

Now virtue ethics can be kind of, maddeningly imprecise,

Vậy, luân lý luận có thể là một thứ gì đó mơ hồ đến khiến người ta bực bội,

but at the very least, it was pretty clear that I was exhibiting an excess of anger

nhưng ít nhất, nó khá rõ ràng là tôi đang bộc lộ sự giận dữ quá độ

and maybe a deficiency of friendliness.

và có thể thiếu đi sự thân thiện.

I wasn't nailing it, is the point.

Trọng điểm là, tôi không làm tốt việc này.

Like, I definitely was not getting it exactly right.

Tôi đã hoàn toàn không hiểu chính xác.

Then I learned about utilitarianism,

Sau đó tôi nghiền ngẫm thuyết vị lợi,

made famous by Jeremy Bentham and John Stuart Mill.

được phổ biến hóa bởi Jeremy Bentham và John Stuart Mill.

And this one actually gave me a shred of hope

Và thuyết này thật sự đã cho tôi một mảnh hy vọng

that I was doing something good,

rằng tôi đang làm điều tốt,

because utilitarians only care about the results of our actions,

bởi người theo thuyết này chỉ quan tâm kết quả của hành động,

they only care that we are creating more happiness and pleasure

họ chỉ quan tâm việc chúng ta đang tạo ra nhiều hạnh phúc và sự thỏa mãn

than we are pain and suffering.

hơn là ta đang khổ sở và đau đớn.

So yes, I'm being obnoxious and moralistic,

Vì vậy, đúng, tôi đang rất khó ưa, nhưng đồng thời rất có đạo đức,

and I hand it to this guy, causing him some amount of pain,

và tôi khiến anh chàng kia phần nào cảm thấy đau khổ,

but an enormous amount of money

nhưng một lượng tiền khổng lồ

is going to be given to people in great need.

đang được gửi đến những người cần nó.

So the amount of happiness I’m creating

Vậy nên, niềm hạnh phúc tôi tạo ra

outweighs the amount of pain and suffering.

nhiều hơn hẳn sự khổ sở và đau đớn.

But the utilitarians also said

Nhưng những người theo thuyết vị lợi còn nói rằng

that when we're calculating the amount of happiness

khi đang tính toán lượng hạnh phúc

or pain we've created,

hoặc khổ đau được tạo ra,

we can't just think about the one person we're dealing with,

chúng ta không thể chỉ nghĩ đến một đối tượng cụ thể,

we have to think about the fact that everybody in our society

mà phải nghĩ rằng mỗi người trong xã hội

will now both know this happened

đều biết chuyện gì đang diễn ra

and will fear that it could someday happen to them.

và lo sợ rằng, một ngày nào đó, cũng có thể sẽ xảy ra với họ.

And since we've already seen what a terrible, stinky world

Và như chúng ta đều đã chứng kiến một thế giới tồi tệ và mục nát

I was trying to create,

mà tôi đang cố tạo ra,

everyone in our society would become a little bit bummed out and sad

mọi người trong xã hội sẽ cảm thấy khá giận dữ và buồn bã

by what I did,

về những gì tôi đã làm,

and so the total amount of pain and suffering I've created

và do đó, tổng lượng khổ đau tôi tạo ra

might actually outweigh the happiness.

thật ra rất có thể đã hơn hẳn sự hạnh phúc.

I never got a straightforward answer, obviously,

Tất nhiên là tôi không thể nào có được câu trả lời rõ ràng,

because Aristotle never wrote

bởi Aristotle chưa từng viết về

about, like, fender benders involving horse-drawn carriages

một mấy vụ va quẹt xe ngựa nhẹ

in ancient Athens.

ở Athens cổ đại.

But at the very least,

Nhưng ít nhất thì,

it sure felt like Jeremy Bentham

tôi có cảm giác Jeremy Bentham

and John Stuart Mill would be a little disappointed in me.

và John Stuart Mill sẽ hơi thất vọng về tôi.

And it sure felt like Aristotle would be a little annoyed,

còn Aristotle sẽ cảm thấy rất phiền,

and it sure felt like Immanuel Kant would wave a disapproving finger at me.

và Immanuel Kant sẽ ra vẫy ngón tay phản đối việc tôi đang làm.

And if all of the world's greatest philosophers

Và nếu rất cả những triết gia lỗi lạc nhất thế giới

are on one side of a debate,

đứng về một phía của cuộc tranh luận,

and you are on the other side ...

còn bạn đứng ở phía đối diện ...

(Laughter)

(Tiếng cười)

You fucked up, OK.

Thì okay, bạn hỏng rồi.

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

So I called the guy.

Vì vậy, tôi đã gọi lại cho anh chàng đó,

I apologized profusely,

chân thành xin lỗi,

I told him the entire story.

và kể với anh ta toàn bộ câu chuyện.

He was very kind and forgiving,

Anh ta rất tốt bụng và khoan dung,

which was an enormous relief to me.

điều đó đối với tôi có thể coi là một sự cứu rỗi.

I told him I had already cut him a check, which was in the mail.

Tôi nói anh chàng rằng tôi đã gửi anh ta một tấm séc qua mail.

I went back to the blog, I told everybody the outcome.

Trở lại với blog của mình, tôi đã thông báo kết quả với tất cả mọi người.

Most people, not all, but most of them,

Không phải tất cả, nhưng đa số

thought it was a pretty happy outcome.

đều nghĩ đó là một kết quả khá viên mãn.

I encouraged them to give money to the Red Cross anyway,

Dù sao tôi vẫn khuyến khích họ góp tiền vào quỹ,

because giving money to hurricane victims is a nice thing to do,

bởi vì giúp đỡ nạn nhân cơn bão là một việc làm tốt đẹp,

and in the end,

và sau cùng,

more than 25,000 dollars was indeed donated

hơn 25,000 USD đã được quyên góp

to the Red Cross Hurricane Katrina relief efforts.

vào quỹ Chữ thập đỏ cứu trợ nạn nhân của cơn bão Katrina.

Đừng vỗ tay,

Don't applaud that,

because that's the happy result of a bad event.

bởi đó chỉ là kết quả tốt đẹp của một sự kiện không tốt.

So why did this embarrassing, miserable mistake that I made

Vậy tại sao lỗi lầm gượng gạo và khổ sở này

make me want to continue to study moral philosophy?

lại khiến tôi muốn tìm tòi triết học đạo đức?

If I told you that you were going to be on Jeopardy,

Nếu bạn sắp phải tham gia chương trình Jeopardy,

how would you prepare?

bạn sẽ chuẩn bị những gì?

You would read some trivia books and flip through a world atlas.

Bạn sẽ đọc vài cuốn sách đố vui và xem sơ qua cuốn atlat thế giới.

If I told you that you were going to take a half-court shot

Nếu bạn sắp phải thực hiện một cú ném bóng từ giữa sân

at an NBA game

trong một trận NBA

for the chance to win 50,000 dollars,

để giành cơ hội nhận được 50,000 USD,

how would you prepare?

bạn sẽ chuẩn bị ra sao?

You would get a basketball,

Bạn sẽ mua một quả bóng rổ,

you would go to the YMCA

đến Hội Thanh niên Cơ Đốc

and you would practice hucking up half-court shots.

và tập luyện ném bóng từ giữa sân.

Well, you're probably never going to be on Jeopardy.

Nhưng có thể bạn sẽ không bao giờ được tham gia Jeopardy.

You are probably never going to take a half-court shot

Có thể bạn cũng không bao giờ thực hiện cú ném giữa sân

at an NBA game

trong một trận NBA

for a chance to win 50,000 dollars.

để giành được 50000 USD.

But you will, I guarantee it,

Nhưng tôi đảm bảo là bạn sẽ,

at some point,

vào một lúc nào đó,

become embroiled in a complicated,

rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan về mặt đạo đức,

confusing, ugly, gut-wrenching moral dilemma.

phức tạp, rối rắm, phản cảm, và khổ sở.

That is just a fact of life on Earth.

Đó là sự thật về cuộc sống trên trái đất này.

There will be a dilemma in which there is no clear rule to follow.

Sẽ luôn có những tình thế khó xử chẳng hề có một quy tắc nào để tuân theo.

There is only a kind of, vague investigation

Chỉ có một kiểu dò xét khá mơ hồ

and everything you do seems like it might be wrong.

và tất cả mọi việc bạn làm đều có vẻ không đúng lắm.

So how do you prepare for that?

Vậy làm cách nào để chuẩn bị cho tình huống đó?

By reading theories of ethics

Bằng cách đọc các học thuyết luân lý

and understanding what they say,

và thông hiểu những điều các học thuyết phát biểu,

what they mean,

điều đó có ý nghĩa gì,

how they purport to help us make better decisions

sẽ giúp ta thế nào để đưa ra các quyết định sáng suốt hơn

and become better people.

và trở nên tốt hơn.

And by the way,

Và nhận tiện,

just reading these theories is no guarantee

chỉ mỗi việc đọc các học thuyết cũng không đảm bảo

that you will actually make the right choice

rằng bạn sẽ thật sự đưa ra được những lựa chọn đúng đắn

when you're inside one of these complicated

khi bạn ở những tình huống tiến thoái lưỡng nan đạo đức

and tangled ethical dilemmas.

phức tạp và rối ren.

You can take all the practice half-court shots you want

Bạn có thể đã tập luyện cú ném giữa sân rất nhiều lần

at the YMCA,

ở Hội Thanh niên Cơ Đốc,

but when you set foot on the floor of the NBA arena,

nhưng khi bạn đặt chân đến sân đấu NBA,

and there are 15,000 screaming fans,

và có khoảng 15,000 người hâm mộ hò reo,

you're probably still going to throw up an air ball, right?

bạn vẫn có thể thực hiện một cú ném trượt hoàn toàn, đúng chứ?

But if you've prepared,

Nhưng nếu bạn đã có sự chuẩn bị,

you will increase your odds of success.

bạn sẽ gia tăng cơ hội thành công của mình.

You will increase the chances that you sink the shot

Bạn sẽ tăng cơ hội ném trúng

or that you at least get the ball close enough to the rim

hoặc ít nhất bạn cũng ném bóng gần đến rổ

that you don't embarrass yourself and become a meme.

để không tự làm bản thân lúng túng và trở thành meme.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Understanding ethical theories

Hiểu được các học thuyết luân lý

is how we increase our chances of success at simply being human beings

là cách để gia tăng cơ hội thành công khi chỉ đơn giản là một con người

who have to negotiate with other human beings.

phải đàm phán, thương lượng với con người khác.

And to me, there is nothing more important than that.

Và đối với tôi, không có gì quan trọng hơn điều đó.

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)