How Ethics Can Help You Make Better Decisions | Michael Schur | TED

Tłumaczenie: Natalia Szewczyk Korekta: Martyna Selke

I've been a television comedy writer for almost 25 years.

Przez około 25 lat byłem komediopisarzem dla telewizji.

I have written sketches and animated shows

Pisałem skecze, programy animowane,

and sitcoms,

sitcomy,

but for the last decade,

ale w ostatnich 10 latach

my real passion has been the study of ethics.

moją prawdziwą pasją stało się studiowanie etyki.

It's a classic cautionary tale, right?

Czy to nie klasyczna opowieść ku przestrodze?

You move to Hollywood,

Wyjeżdżasz do Hollywood

you get seduced by the bright lights and the fast cars,

uwiedziony jasnymi światłami i szybkimi autami,

i zanim się zorientujesz,

and before you know it,

you're reading 18-century German philosophy.

czytasz XVIII-wieczną niemiecką filozofię.

(Laughter)

(Śmiech)

I've always been an intense rule follower.

Zawsze byłem silnym zwolennikiem zasad.

When I was in kindergarten,

Gdy byłem w przedszkolu,

our teacher would tell everyone to line up,

nauczycielka kazała nam ustawić się w szeregu.

and I would immediately line up

Zrobiłem to natychmiast

and then I would look at all the other kids

i spoglądałem na pozostałe dzieci,

who were still goofing off,

które się wciąż wygłupiały

i myślałem: “Co oni robią?

and I would think, "What are they doing?

Nie słyszeli, że kazała się nam ustawić?”.

Did they not hear her, she said to line up."

I rinsed my mouth with mouthwash for at least 30 seconds every night,

Każdego wieczoru płukałem usta minimalnie 30 sekund,

because on the label, it says "Use for 30 seconds."

bo na opakowaniu było napisane: “płukać 30 sekund”.

I know, I'm irritated by me, too.

Wiem, też jestem sobą rozdrażniony.

(Laughter)

(Śmiech)

But the real reason that I became interested in ethics

Ale prawdziwym powodem, dla którego zacząłem się interesować etyką

is because in 2005,

jest fakt, że w 2005 roku

I royally and epically screwed something up.

coś naprawdę epicko spaprałem.

So, 2005, my wife JJ,

W 2005 roku moja żona JJ

driving along in slow-moving traffic bumps into the guy in front of her.

wjechała w faceta przed nią w spokojnym ruchu drogowym.

Police officer looks everything over, doesn't see any damage,

Policjant wszystko obejrzał, nie stwierdził żadnych zniszczeń,

they exchange numbers and they go on their way.

wymienili numery i wszyscy się rozjechali.

A couple days later,

Kilka dni później

we get a notice that the guy wants 836 dollars

zostaliśmy poinformowani, że ten mężczyzna chce 836 dolarów,

because, according to him, the entire fender needs to be replaced.

bo według niego cały błotnik musi zostać wymieniony.

This is happening during Hurricane Katrina.

Sytuacja miała miejsce w czasie huraganu Katrina.

JJ and I had just been to New Orleans on a trip,

JJ i ja byliśmy właśnie na wypadzie do Nowego Orleanu.

we had really fallen in love with this beautiful city,

Zakochaliśmy się w tym pięknym mieście,

which was now literally under water.

które znalazło się dosłownie pod wodą.

I was very riled up.

Byłem naprawdę roztrzęsiony.

This was hitting me really hard.

To mnie naprawdę mocno trafiło.

So I went and I looked at the guy's car,

Poszedłem zobaczyć auto tego faceta,

and if I got very close,

gdy podszedłem bliżej

and I strained my eyes,

i wytężyłem wzrok,

I could just barely see this little line on the crease.

z ledwością zauważyłem tę małą linię na wgnieceniu.

It looked like the mark you make with a pencil on the wall

Wyglądała jak znaczek, który się robi ołówkiem na ścianie,

when you're trying to hang a picture.

gdy chce się powiesić obraz.

And I told the guy, essentially, that he shouldn't care about this.

Powiedziałem facetowi, że nie powinien się tym przejmować.

I told him that things like this

Powiedziałem mu, że właśnie dlatego

were why car insurance rates in LA were so expensive.

stawki ubezpieczeniowe w Los Angeles są tak wysokie.

I told him that cars get little dings and dents all the time,

I że na autach ciągle robią się małe rysy i wgniecenia,

and he was stupid to care about that.

i to głupie się tym przejmować.

I told him that there were more important things in life than this,

Powiedziałem mu, że są ważniejsze rzeczy w życiu,

like Hurricane Katrina.

takie jak huragan Katrina,

And then I made him an offer.

i złożyłem mu propozycję.

I said that I would donate 836 dollars to the Red Cross Katrina relief fund

Powiedziałem, że przekażę 836 dolarów na rzecz funduszu pomocy huraganu Katrina

in his name,

w jego imieniu,

if he agreed not to file this claim and fix his car.

jeśli zgodzi się nie składać wniosku i naprawić swój samochód.

He said he would think it over.

Powiedział, że musi to przemyśleć.

So I went back to work,

Więc wróciłem do pracy

and as very confident people want to do,

i, jak to bardzo pewni siebie ludzie lubią robić,

I started telling all my friends about how awesome I was being.

zacząłem mówić przyjaciołom jaki to byłem super.

(Laughter)

(Śmiech)

And then they jumped in

A oni się dołączyli

and started pledging more and more money

i zaczęli deklarować więcej pieniędzy,

if this guy would agree not to fix his car.

jeśli zgodzi się nie naprawiać auta.

So suddenly, it was 2,000 dollars,

Więc nagle było 2000 dolarów,

then it was 5,000 dollars.

potem 5000 dolarów.

In like, a day and a half,

W ciągu półtora dnia,

I had pledges from hundreds of people, all across the country,

otrzymałem deklaracje od tysięcy ludzi z całego kraju,

of more than 25,000 dollars

na ponad 25 000 dolarów,

if this guy would agree not to file an insurance claim and fix his car.

jeśli ten facet zgodzi się nie składać wniosku i naprawić swoje auto.

And by the way, he has no idea this is happening.

Nawiasem mówiąc, on nie miał pojęcia, że to wszystko się działo.

He is completely in the dark.

Zupełnie nic nie wiedział.

I started a blog,

Zacząłem prowadzić bloga,

where I gave people hourly updates -- yeah.

gdzie podawałem najnowsze wiadomości.

(Laughter)

(Śmiech)

It's beginning to dawn on you what a bad idea this is, right?

Zaczynacie zdawać sobie sprawę, że to był zły pomysł, prawda?

I started a blog, gave people updates,

Założyłem bloga, podawałem najnowsze informacje,

I got media inquires from news programs, from NPR.

dostawałem zapytania od mediów, programów informacyjnych, od NPR.

I had a dream of rescuing New Orleans by myself,

Marzyłem, że sam ocalę Nowy Orlean,

(Laughter)

(Śmiech)

with nothing more than my computer

tylko przy użyciu mojego komputera

and a fire hose of self-righteous anger.

i płynącego ze mnie aroganckiego gniewu.

And then I started to feel sick to my stomach.

I wtedy zacząłem się źle czuć.

And so did JJ, at the exact same moment.

JJ miała takie same odczucia.

We both were suddenly overcome with this awful feeling

Ogarnęło nas nagle okropne poczucie,

that there was something very bad and wrong

że było coś bardzo złego

about what we were doing,

w tym, co robiliśmy,

but we could not pinpoint what it was.

ale nie mogliśmy sprecyzować, co.

I just remember thinking,

Pamiętam tylko, że myślałem,

"Alright, I don't care about cars getting little dings and dents,

“Okej, mnie nie obchodzą wgniecenia w samochodach,

but this guy does.

ale tego faceta tak.

Czy jest w tym coś złego?

Is that wrong somehow?

I don't think that's wrong.

Myślę, że nie.

And also, is this little, tiny negotiation that we're in

I czy ta mała negocjacja, którą prowadzimy

really worth all of this fury and rage and shame

jest warta całej tej furii, gniewu i wstydu,

that I'm whipping up and sending in his direction?

które wzbudzam i wysyłam w jego kierunku?

I don't think it is."

Myślę, że nie”.

So I did what any rational person would do in this situation.

Zrobiłem to, co każdy racjonalny człowiek zrobiłby na moim miejscu.

I started crying, and I hid under my bed.

Zacząłem płakać i schowałem się pod łóżkiem.

(Laughter)

(Śmiech)

And then, I started reading philosophy.

Wtedy zacząłem zgłębiać filozofię.

And I started calling philosophy professors

Zacząłem dzwonić do profesorów filozofii

and asking them to talk this out with me.

i prosić, żeby ze mną porozmawiali.

And in the process --

I w rezultacie...

yeah, and they all, by the way, did it,

jakby co, wszyscy się zgodzili,

because philosophy professors love talking about philosophy.

bo profesorowie filozofii kochają rozmawiać o filozofii.

The drop of a hat,

Oni bez wahania

they will all talk about philosophy with you.

zgodzą się na rozmowę o filozofii.

So in the process,

Więc w rezultacie,

I learn all of these incredibly wonderful theories

nauczyłem się tych niesamowicie wspaniałych teorii,

that the smartest people who have ever lived

stworzonych przez najbystrzejszych ludzi, którzy kiedykolwiek żyli

have developed over the last 2,500 years

na przestrzeni ostatnich 2500 lat,

that help us make better decisions and become better people.

które pomagają nam podejmować lepsze decyzje i być lepszymi ludźmi.

For example, I learned about Immanuel Kant

Na przykład, dowiedziałem się o Immanuelu Kancie

and the categorical imperative.

i imperatywie kategorycznym.

So Kant says, when we're about to do something

Kant mówi, że kiedy mamy zamiar coś zrobić

we have to design a rule or a maxim

musimy stworzyć zasadę lub maksymę,

that we could will to be universal.

która może być uniwersalna.

Meaning, we have to imagine,

Musimy wyobrazić sobie,

what if everyone did what we're about to do,

co by było, gdyby każdy zrobił to, co my chcemy.

what would happen to the world?

Jaki wpływ miałoby to na świat?

Would it be OK or would it get all screwed up?

Byłoby dobrze, czy wszystko by się spaprało?

So the maxim I'm designing here is something like,

Więc maksyma, jaką tworzę jest mniej więcej taka:

anytime two people are in any kind of negotiation,

jeśli dwoje ludzi w dowolnym czasie prowadzi negocjacje,

one of them can drag into the negotiation

jeden z nich może wciągnąć w te negocjacje

an entirely unrelated global calamity

całkowicie z nimi niepowiązaną globalną katastrofę

(Laughter)

(Śmiech)

and tell the other person

i powiedzieć drugiej osobie,

that they shouldn't care about whatever they care about,

że nie powinno jej zależeć, na tym, na czym zależy,

because they should care about that instead.

tylko powinno jej zależeć na czymś innym.

That world would suck, right?

Świat byłby do bani, prawda?

Like, your sister borrows five dollars from you,

Na przykład, twoja siostra pożycza od ciebie pięć dolarów,

you ask for it back,

chcesz je z powrotem, a ona mówi:

she says, "How dare you care about five dollars

“Jak możesz myśleć o pięciu dolarach,

when the polar ice caps are melting?"

kiedy pokrywa lodowa topnieje?”.

No one wants to live in this world, right?

Nikt nie chce żyć na takim świecie, prawda?

Kant also says, by the way,

Kant poza tym mówi,

that you should treat people as ends in themselves,

że powinniśmy traktować ludzi jako cele same w sobie,

and not a means to an end,

a nie jako środek do celu.

meaning, you shouldn't use people to get what you want.

Nie powinniśmy wykorzystywać ludzi, żeby dostać to, co chcemy.

Well, that's what I was doing.

A to właśnie robiłem.

I also learned about Aristotle and the study of virtue ethics.

Dowiedziałem się też o Arystotelesie i nauce etyki cnót.

So Aristotle says there's certain qualities we should all have.

Uważa on, że są pewne cechy, które wszyscy powinniśmy mieć.

Things like generosity and courage

Jak hojność i odwaga,

and friendliness and mildness,

przyjacielskość i łagodność,

and he wants us to practice them every day

i chce, żebyśmy ćwiczyli je każdego dnia.

so that we not only have them,

W ten sposób nie tylko je mamy,

we have them in the exact right amount.

ale mamy je w odpowiedniej ilości.

We don't have a deficiency of them,

Nie mamy ich niedoboru

and we don't have an excess of them.

ani nadmiaru.

Now virtue ethics can be kind of, maddeningly imprecise,

Nauka cnót może być szaleńczo nieprecyzyjna,

but at the very least, it was pretty clear that I was exhibiting an excess of anger

ale przynajmniej było jasne, że mam w sobie nadmiar gniewu

and maybe a deficiency of friendliness.

i może niedobór przyjacielskości.

I wasn't nailing it, is the point.

Nie szło mi najlepiej.

Like, I definitely was not getting it exactly right.

Zdecydowanie nie robiłem tego tak, jak trzeba.

Then I learned about utilitarianism,

Wtedy nauczyłem się o utylitaryzmie,

made famous by Jeremy Bentham and John Stuart Mill.

rozpowszechnionym przez Jeremiego Benthama i Johna Stuarta Milla.

And this one actually gave me a shred of hope

Właśnie to dało mi odrobinę nadziei,

that I was doing something good,

że robiłem coś dobrego,

because utilitarians only care about the results of our actions,

bo utylitarystom zależy tylko na wyniku naszych działań

they only care that we are creating more happiness and pleasure

i na tym, że tworzymy więcej szczęścia i przyjemności

than we are pain and suffering.

niż bólu i cierpienia.

So yes, I'm being obnoxious and moralistic,

Byłem nieprzyjemny i moralistyczny,

and I hand it to this guy, causing him some amount of pain,

i zadałem temu facetowi trochę bólu,

but an enormous amount of money

ale olbrzymia suma pieniędzy

is going to be given to people in great need.

będzie ofiarowana ludziom w potrzebie.

So the amount of happiness I’m creating

Więc ilość szczęścia, które tworzę

outweighs the amount of pain and suffering.

przeważa ilość bólu i cierpienia.

But the utilitarians also said

Ale utylitaryści mówili także,

that when we're calculating the amount of happiness

że kiedy kalkulujesz ilość stworzonego szczęścia

or pain we've created,

lub bólu,

we can't just think about the one person we're dealing with,

nie możesz myśleć tylko o osobie, z którą mamy do czynienia.

we have to think about the fact that everybody in our society

Musisz zdać sobie sprawę, że każdy w naszym społeczeństwie

will now both know this happened

będzie wiedział, że to się stało

and will fear that it could someday happen to them.

i będzie obawiał się, że i jemu może się to przytrafić.

And since we've already seen what a terrible, stinky world

A ponieważ widzieliśmy już ten okropny, śmierdzący świat,

I was trying to create,

który próbowałem stworzyć,

everyone in our society would become a little bit bummed out and sad

wszyscy w naszym społeczeństwie czuliby się zdołowani i smutni

by what I did,

przez to, co zrobiłem,

and so the total amount of pain and suffering I've created

więc całkowita suma bólu i cierpienia, jakie stworzyłem

might actually outweigh the happiness.

mogłaby właściwie przeważyć szczęście.

I never got a straightforward answer, obviously,

Nigdy oczywiście nie dostałem jasnej odpowiedzi,

because Aristotle never wrote

bo Arystoteles nigdy nie napisał

about, like, fender benders involving horse-drawn carriages

o stłuczkach powozów konnych

in ancient Athens.

w starożytnych Atenach.

But at the very least,

Ale przynajmniej

it sure felt like Jeremy Bentham

czułem, że Jeremy Bentham

and John Stuart Mill would be a little disappointed in me.

i John Stuart Mill byliby mną zawiedzeni.

And it sure felt like Aristotle would be a little annoyed,

I czułem, że Arystoteles byłby mną trochę zirytowany,

and it sure felt like Immanuel Kant would wave a disapproving finger at me.

a Immanuel Kant pokazałby mi potępiający palec.

And if all of the world's greatest philosophers

I jeśli wszyscy najwięksi filozofowie świata

are on one side of a debate,

są po jednej stronie debaty,

and you are on the other side ...

a ty jesteś po drugiej stronie...

(Laughter)

(Śmiech)

You fucked up, OK.

Spieprzyłeś to.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

So I called the guy.

Więc zadzwoniłem do tego faceta.

I apologized profusely,

Wylewnie przeprosiłem

I told him the entire story.

i opowiedziałem mu całą historię.

He was very kind and forgiving,

Był bardzo życzliwy i wyrozumiały,

which was an enormous relief to me.

co było dla mnie dużą ulgą.

I told him I had already cut him a check, which was in the mail.

Powiedziałem, że wystawiłem mu czek, który jest w drodze.

I went back to the blog, I told everybody the outcome.

Wróciłem na bloga. Opowiedziałem, co się stało.

Most people, not all, but most of them,

Większość ludzi

thought it was a pretty happy outcome.

sądziła, że dość dobrze się to skończyło.

I encouraged them to give money to the Red Cross anyway,

Zachęcałem, żeby nadal przekazali pieniądze Czerwonemu Krzyżowi,

because giving money to hurricane victims is a nice thing to do,

bo to dobry uczynek

and in the end,

i ostatecznie

more than 25,000 dollars was indeed donated

wpłacono ponad 25 000 dolarów

to the Red Cross Hurricane Katrina relief efforts.

na rzecz Czerwonego Krzyża i funduszu pomocy huraganu Katrina.

Nie bijcie brawa,

Don't applaud that,

because that's the happy result of a bad event.

bo to szczęśliwe zakończenie nieszczęśliwego wydarzenia.

So why did this embarrassing, miserable mistake that I made

Dlaczego ten żenujący, przykry błąd, który popełniłem

make me want to continue to study moral philosophy?

sprawił, że chciałem dalej studiować filozofię moralną?

If I told you that you were going to be on Jeopardy,

Jeśli powiedziałbym wam, że będziecie w teleturnieju Va banque,

how would you prepare?

jak byście się do tego przygotowali?

You would read some trivia books and flip through a world atlas.

Pewnie przeczytalibyście jakieś książki i przejrzelibyście atlas świata.

If I told you that you were going to take a half-court shot

Jeśli powiedziałbym wam, że wykonacie rzut do kosza z połowy boiska

at an NBA game

podczas meczu NBA

for the chance to win 50,000 dollars,

i macie szanse wygrać 50 000 dolarów,

how would you prepare?

jak byście się przygotowali?

You would get a basketball,

Kupilibyście piłkę,

you would go to the YMCA

poszlibyście do YMCA

and you would practice hucking up half-court shots.

i ćwiczylibyście rzuty z połowy boiska.

Well, you're probably never going to be on Jeopardy.

Prawdopodobnie nigdy nie weźmiecie udziału w teleturnieju Va banque.

You are probably never going to take a half-court shot

Pewnie nigdy nie będziecie rzucać do kosza z połowy boiska

at an NBA game

podczas meczu NBA,

for a chance to win 50,000 dollars.

żeby wygrać 50 000 dolarów.

But you will, I guarantee it,

Ale gwarantuję wam, że będziecie,

at some point,

w którymś momencie życia,

become embroiled in a complicated,

zaplątani w skomplikowany,

confusing, ugly, gut-wrenching moral dilemma.

dezorientujący, paskudny, przygnębiający dylemat moralny.

That is just a fact of life on Earth.

To po prostu fakt życia na Ziemi.

There will be a dilemma in which there is no clear rule to follow.

Pojawią się dylematy, na które nie będzie jednego dobrego rozwiązania.

There is only a kind of, vague investigation

Jest tylko rodzaj niejasnego dochodzenia

and everything you do seems like it might be wrong.

i poczucie, że wszystko, co zrobisz, może być złe.

So how do you prepare for that?

Jak się na to przygotować?

By reading theories of ethics

Poprzez zgłębianie teorii etyki

and understanding what they say,

i zrozumienie, co mówią,

what they mean,

co chcą przekazać,

how they purport to help us make better decisions

i jak rzekomo pomagają podejmować lepsze decyzje

and become better people.

i stać się lepszymi ludźmi.

And by the way,

A nawiasem mówiąc,

just reading these theories is no guarantee

czytanie tych teorii nie jest gwarancją,

that you will actually make the right choice

że podejmiecie właściwą decyzję,

when you're inside one of these complicated

znajdując się w jednym z tych skomplikowanych

and tangled ethical dilemmas.

i zagmatwanych dylematów etycznych.

You can take all the practice half-court shots you want

Możecie ćwiczyć rzucanie do kosza z połowy boiska

at the YMCA,

w YMCA,

but when you set foot on the floor of the NBA arena,

ale gdy postawicie stopy na boisku NBA

and there are 15,000 screaming fans,

i będzie tam 15 000 krzyczących fanów,

you're probably still going to throw up an air ball, right?

pewnie wciąż rzucicie niedolota, prawda?

But if you've prepared,

Ale jeśli się przygotowaliście,

you will increase your odds of success.

to zwiększy wasze szanse na sukces.

You will increase the chances that you sink the shot

Zwiększycie szanse, że traficie

or that you at least get the ball close enough to the rim

albo przynajmniej rzucicie piłkę tak, że dotknie obręczy kosza

that you don't embarrass yourself and become a meme.

i nie narobicie sobie wstydu, ani nie zostaniecie memem.

(Laughter)

(Śmiech)

Understanding ethical theories

Poprzez zrozumienie teorii etycznych

is how we increase our chances of success at simply being human beings

zwiększacie swoje szanse na sukces w po prostu byciu ludźmi,

who have to negotiate with other human beings.

którzy muszą negocjować z innymi ludźmi.

And to me, there is nothing more important than that.

I dla mnie nie ma nic ważniejszego niż to.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)