Freeman Dyson: Let's look for life in the outer solar system

Tłumaczenie: Krystian Aparta Korekta: Kinga Skorupska

How will we be remembered in 200 years?

Jak będą nas pamiętać za 200 lat?

I happen to live in a little town, Princeton, in New Jersey,

Mieszkam w Princeton w New Jersey,

which every year celebrates the great event in Princeton history:

gdzie obchodzi się rocznicę ważnego wydarzenia:

the Battle of Princeton, which was, in fact, a very important battle.

Bitwy pod Princeton, istotnej historycznie.

It was the first battle that George Washington won, in fact,

To pierwsza bitwa, którą wygrał Waszyngton,

and was pretty much of a turning point in the war of independence.

punkt zwrotny wojny o niepodległość.

It happened 225 years ago.

Rozegrała się 225 lat temu.

It was actually a terrible disaster for Princeton.

Dla Princeton była to katastrofa.

The town was burned down; it was in the middle of winter,

Miasto spalono, a był to środek zimy,

and it was a very, very severe winter.

bardzo ciężkiej zimy.

And about a quarter of all the people in Princeton died that winter

Około jednej czwartej mieszkańców

from hunger and cold, but nobody remembers that.

zmarło wtedy z głodu i zimna, ale tego się nie pamięta.

What they remember is, of course, the great triumph,

Pamięta się triumf:

that the Brits were beaten, and we won, and that the country was born.

pobiliśmy Brytoli, wygraliśmy, narodziło się państwo.

And so I agree very emphatically that the pain of childbirth is not remembered.

Rzeczywiście nie pamiętamy bólu porodu,

It's the child that's remembered.

tylko dziecko.

And that's what we're going through at this time.

Podobną sytuację mamy teraz.

I wanted to just talk for one minute about the future of biotechnology,

Przez następną minutę

because I think I know very little about that -- I'm not a biologist --

opowiem o przyszłości biotechnologii.

so everything I know about it can be said in one minute.

Nie jestem biologiem, więc minuta wystarczy.

(Laughter)

(Śmiech)

What I'm saying is that we should follow the model

Uważam, że trzeba trzymać się modelu,

that has been so successful with the electronic industry,

który tak dobrze się sprawdza w elektronice:

that what really turned computers into a great success, in the world

tym, co dało komputerom światowe powodzenie,

as a whole, is toys. As soon as computers became toys,

są zabawki, bo kiedy komputer stał się zabawką,

when kids could come home and play with them,

dzieci zaczęły bawić się nim w domu,

then the industry really took off. And that has to happen with biotech.

rynek poszedł do przodu - i tak musi być w biotechnologii.

There's a huge --

rynek poszedł do przodu - i tak musi być w biotechnologii.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

-- there's a huge community of people in the world

Na świecie jest wielu biologów-praktyków,

who are practical biologists, who are dog breeders,

takich jak hodowcy psów,

pigeon breeders, orchid breeders, rose breeders,

gołębi, orchidei, róż...

people who handle biology with their hands,

Oni maczają ręce w biologii,

and who are dedicated to producing beautiful things, beautiful creatures,

zajmują się tworzeniem pięknych rzeczy i stworzeń:

plants, animals, pets. These people will be empowered with biotech,

roślin, zwierząt. Tym osobom pomoże biotechnologia,

and that will be an enormous positive step

co będzie znakomitym krokiem

to acceptance of biotechnology.

w kierunku akceptacji tej dziedziny.

That will blow away a lot of the opposition.

To rozgromi większość jej przeciwników.

When people have this technology in their hands,

Będą biotechnologiczne zestawy "zrób to sam",

you have a do-it-yourself biotech kit, grow your own --

Będą biotechnologiczne zestawy "zrób to sam",

grow your dog, grow your own cat.

zrób psa, kota.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Just buy the software, you design it. I won't say anymore,

Kup oprogramowanie, zaprojektuj zwierzę.

you can take it on from there. It's going to happen, and

Resztę sami sobie dopowiedzcie. Tak kiedyś będzie

I think it has to happen before the technology becomes natural,

i dopiero wtedy ta technologia stanie się zwyczajna,

becomes part of the human condition,

wejdzie w ludzką codzienność,

something that everybody's familiar with and everybody accepts.

stanie się powszechnie znana i akceptowana.

So, let's leave that aside.

Tyle na ten temat.

I want to talk about something quite different,

Dziś chciałem mówić o czymś innym,

which is what I know about, and that is astronomy.

temacie z mojej dziedziny, czyli astronomii.

And I'm interested in searching for life in the universe.

Interesuję się odkrywaniem życia w kosmosie.

And it's open to us to introduce a new way of doing that,

Możemy wprowadzić nowe sposoby poszukiwania,

and that's what I'll talk about for 10 minutes,

i o tym opowiem przez pozostałe 10 minut.

or whatever the time remains.

i o tym opowiem przez pozostałe 10 minut.

The important fact is, that most of the real estate

Większość obszarów osiągalnych,

that's accessible to us -- I'm not talking about the stars,

przez co nie rozumiem gwiazd,

I'm talking about the solar system, the stuff that's within reach

ale Układ Słoneczny, to co dostępne

for spacecraft and within reach of our earthbound telescopes --

pojazdom kosmicznym i teleskopom naziemnym,

most of the real estate is very cold and very far from the Sun.

większość z tego jest zimne i dalekie od Słońca.

If you look at the solar system, as we know it today,

W Układzie Słonecznym w obecnej postaci

it has a few planets close to the Sun. That's where we live.

jest kilka planet blisko Słońca - tu mieszkamy.

It has a fairly substantial number of asteroids between

Jest dużo asteroid między orbitą ziemską,

the orbit of the Earth out through -- to the orbit of Jupiter.

a orbitą Jowisza.

The asteroids are a substantial amount of real estate,

Asteroidy składają się na duży obszar,

but not very large. And it's not very promising for life,

ale nie rokujący wielkich nadziei życia,

since most of it consists of rock and metal, mostly rock.

bo to głównie skała i metal, prawie sama skała.

It's not only cold, but very dry.

Jest tam nie tylko zimno, ale i bardzo sucho.

So the asteroids we don't have much hope for.

Więc nie mamy mrzonek co do asteroid.

There stand some interesting places a little further out:

Nieco dalej jest kilka interesujących miejsc,

the moons of Jupiter and Saturn.

księżyce Jowisza i Saturna.

Particularly, there's a place called Europa, which is --

Przede wszystkim Europa,

Europa is one of the moons of Jupiter,

jeden z księżyców Jowisza,

where we see a very level ice surface,

gdzie widzimy płaską powierzchnię lodową

which looks as if it's floating on top of an ocean.

i wydaje się, że unosi się ona na oceanie.

So, we believe that on Europa there is, in fact, a deep ocean.

Tak więc sądzimy, że na Europie jest głęboki ocean.

And that makes it extraordinarily interesting as a place to explore.

Dlatego to bardzo interesujący kierunek badań.

Ocean -- probably the most likely place for life to originate,

Ocean to bardzo prawdopodobne miejsce powstania życia,

just as it originated on the Earth. So we would love to explore Europa,

tak jak na Ziemi, dlatego chcielibyśmy zbadać Europę,

to go down through the ice,

zejść pod lód,

find out who is swimming around in the ocean,

zobaczyć, co tam sobie pływa,

whether there are fish or seaweed or sea monsters --

czy to ryby, wodorosty, czy potwory morskie,

whatever there may be that's exciting --- or cephalopods.

cokolwiek, co interesujące - może głowonogi.

But that's hard to do. Unfortunately, the ice is thick.

Ale to niełatwe, lód jest gruby.

We don't know just how thick it is, probably miles thick,

Nie wiemy, jak gruby, pewnie na kilometry,

so it's very expensive and very difficult to go down there --

więc przebicie się jest drogie i trudne,

send down your submarine or whatever it is -- and explore.

trudno umieścić tam łódź podwodną, itp.

That's something we don't yet know how to do.

Jeszcze nie wiemy, jak się za to zabrać.

There are plans to do it, but it's hard.

Mamy plany, ale to ciężka sprawa.

Go out a bit further, you'll find that beyond the orbit of Neptune,

Dopiero dalej, za orbitą Neptuna,

way out, far from the Sun, that's where the real estate really begins.

daleko od Słońca tereny badań występują obficie.

You'll find millions or trillions or billions of objects which,

Miliony, miliardy obiektów,

in what we call the Kuiper Belt or the Oort Cloud --

w pasie Kuipera czy obłoku Oorta,

these are clouds of small objects which appear as comets

chmury małych obiektów, które uznajemy za komety,

when they fall close to the Sun. Mostly, they just live out there

gdy zbliżają się do Słońca, ale zwykle siedzą tam,

in the cold of the outer solar system,

w mrozie krańców Układu Słonecznego.

but they are biologically very interesting indeed,

Są interesujące z punktu widzenia biologii,

because they consist primarily of ice with other minerals,

bo składają się głównie z lodu i minerałów

which are just the right ones for developing life.

odpowiednich do powstania życia.

So if life could be established out there,

Więc gdyby wyłoniło się tam życie,

it would have all the essentials -- chemistry and sunlight --

miałoby podstawy: chemię i światło słoneczne,

everything that's needed.

wszystko, co potrzeba.

So, what I'm proposing

Dlatego sugeruję,

is that there is where we should be looking for life, rather than on Mars,

że tam trzeba szukać życia, nie na Marsie,

although Mars is, of course, also a very promising and interesting place.

choć to też ciekawe i obiecujące miejsce.

But we can look outside, very cheaply and in a simple fashion.

Ale możemy szukać dalej, tanio i prosto.

And that's what I'm going to talk about.

O tym właśnie opowiem.

There is a -- imagine that life originated on Europa,

Wyobraźcie sobie, że na Europie powstało życie

and it was sitting in the ocean for billions of years.

i miliardy lat pozostawało w oceanie.

It's quite likely that it would move out of the ocean onto the surface,

Całkiem prawdopodobne, że w końcu z niego wyszło,

just as it did on the Earth.

tak jak kiedyś na Ziemi.

Staying in the ocean and evolving in the ocean for 2 billion years,

2 miliardy lat ewolucji w oceanie,

finally came out onto the land. And then of course it had great --

potem przejście na ląd, i co za tym idzie,

much greater freedom, and a much greater variety of creatures

o wiele więcej wolności. Stworzenia lądowe

developed on the land than had ever been possible in the ocean.

rozwinęły się w większej różnorodności.

And the step from the ocean to the land was not easy, but it happened.

A przejście z wody na ląd było trudne, ale się powiodło.

Now, if life had originated on Europa in the ocean,

Jeśli w oceanie Europy powstało życie,

it could also have moved out onto the surface.

też mogło wyjść na zewnątrz.

There wouldn't have been any air there -- it's a vacuum.

Nie ma tam powietrza, to próżnia.

It is out in the cold, but it still could have come.

Jest zimno, ale życie i tak by wyszło.

You can imagine that the plants growing up like kelp

Wyobraźcie sobie, jak algi przebijają się

through cracks in the ice, growing on the surface.

przez szczeliny w lodzie i rosną na powierzchni.

What would they need in order to grow on the surface?

Co jest im niezbędne?

They'd need, first of all, to have a thick skin to protect themselves

Po pierwsze, gruba skóra, która stanowi ochronę

from losing water through the skin.

przed utratą wody z organizmu.

So they would have to have something like a reptilian skin.

Musiałyby mieć skórę niczym gady.

But better -- what is more important

A co ważniejsze,

is that they would have to concentrate sunlight.

musiałyby skupiać światło słoneczne.

The sunlight in Jupiter, on the satellites of Jupiter,

Światło na satelitach Jowisza

is 25 times fainter than it is here,

jest 25 razy słabsze, niż na Ziemi,

since Jupiter is five times as far from the Sun.

która jest 5 razy bliżej Słońca.

So they would have to have -- these creatures, which I call sunflowers,

Więc na powierzchni musiałyby mieszkać stworzenia,

which I imagine living on the surface of Europa, would have to have

które nazywam "słonecznikami",

either lenses or mirrors to concentrate sunlight,

wyposażone w soczewki lub lustra skupiające światło,

so they could keep themselves warm on the surface.

żeby ogrzewać się na zimnej powierzchni.

Otherwise, they would be at a temperature of minus 150,

Inaczej żyłyby w temperaturze minus 150 stopni,

which is certainly not favorable for developing life,

co nie sprzyja rozwojowi życia,

at least of the kind we know.

przynajmniej typu ziemskiego.

But if they just simply could grow, like leaves,

Ale jeśli miałyby, podobne do liści,

little lenses and mirrors to concentrate sunlight,

soczewki i lustra skupiające światło,

then they could keep warm on the surface.

mogłyby ogrzewać się na powierzchni,

They could enjoy all the benefits of the sunlight

cieszyć się tym, co daje światło słoneczne,

and have roots going down into the ocean;

a jednocześnie korzeniami sięgać w ocean.

life then could flourish much more.

Tak życie może rozkwitnąć.

So, why not look? Of course, it's not very likely

Oczywiście, to mało prawdopodobne, że na Europie

that there's life on the surface of Europa.

są organizmy powierzchniowe.

None of these things is likely, but my,

Prawdopodobieństwo jest nikłe, ale ja szukam tego,

my philosophy is, look for what's detectable, not for what's probable.

co da się wykryć, a nie rzeczy prawdopodobnych.

There's a long history in astronomy of unlikely things

W astronomii było wiele rzeczy nieprawdopodobnych,

turning out to be there. And I mean,

których istnienie odkryliśmy.

the finest example of that was radio astronomy as a whole.

Najlepszym przykładem jest radioastronomia.

This was -- originally, when radio astronomy began,

U zarania radioastronomii Karl Jansky

Mr. Jansky, at the Bell labs, detected radio waves coming from the sky.

z laboratorium Bella wykrył fale radiowe, pochodzące z nieba,

And the regular astronomers were scornful about this.

co nie spodobało się zwykłym astronomom.

They said, "It's all right, you can detect radio waves from the Sun,

Mówili, że choć można odebrać fale radiowe ze Słońca,

but the Sun is the only object in the universe that's close enough

tylko ono jest na tyle bliskie Ziemi

and bright enough actually to be detectable. You can easily calculate

i na tyle jasne, że wykrywamy fale. Łatwo obliczmy,

that radio waves from the Sun are fairly faint,

że fale radiowe docierające ze Słońca są słabe,

and everything else in the universe is millions of times further away,

a wszystko inne leży miliony razy dalej,

so it certainly will not be detectable.

więc fal nie da się wykryć.

So there's no point in looking."

Więc po co szukać.

And that, of course, that set back the progress of radio astronomy

Oczywiście, opóźniło to rozwój astronomii

by about 20 years.

o jakieś 20 lat.

Since there was nothing there, you might as well not look.

Skoro nic tam nie ma, nie ma po co szukać.

Well, of course, as soon as anybody did look,

Kiedy ktoś zaczął szukać,

which was after about 20 years,

czyli po około 20 latach,

when radio astronomy really took off. Because it turned out

radioastronomia ruszyła lawiną,

the universe is absolutely full of all kinds of wonderful things

bo okazało się, że kosmos jest pełen cudów,

radiating in the radio spectrum, much brighter than the Sun.

które ślą fale w spektrum radiowym i są jaśniejsze niż Słońce.

So, the same thing could be true for this kind of life,

Tak samo może być z życiem tego rodzaju,

which I'm talking about, on cold objects: that it could in fact

z życiem na zimnych obiektach.

be very abundant all over the universe, and it's not been detected

Możliwe, że w kosmosie jest pospolite, ale go nie odkryliśmy,

just because we haven't taken the trouble to look.

tylko dlatego, że nie raczyliśmy poszukać.

So, the last thing I want to talk about is how to detect it.

Na koniec więc powiem o tym, jak można je wykryć.

There is something called pit lamping.

Istnieje metoda "na lampę".

That's the phrase which I learned from my son George,

Mówił mi o niej syn George,

who is there in the audience.

który jest wśród publiczności.

You take -- that's a Canadian expression.

To wyrażenie kanadyjskie:

If you happen to want to hunt animals at night,

polując w nocy,

you take a miner's lamp, which is a pit lamp.

bierzemy ze sobą lampę górniczą

You strap it onto your forehead, so you can see

i przyczepiamy na czole, dzięki czemu

the reflection in the eyes of the animal. So, if you go out at night,

widzimy odbicie światła w oczach zwierzęcia.

you shine a flashlight, the animals are bright.

Jeśli w nocy użyjemy latarki, oczy zwierząt świecą jasno.

You see the red glow in their eyes,

Widzimy czerwony poblask,

which is the reflection of the flashlight.

odbicie snopa światła.

And then, if you're one of these unsporting characters,

Wtedy, jeśli jesteśmy ludźmi niemiłymi,

you shoot the animals and take them home.

strzelamy do zwierzyny i zabieramy zdobycz.

And of course, that spoils the game

Oczywiście, to odbiera zwierzynę

for the other hunters who hunt in the daytime,

myśliwym, którzy polują w dzień.

so in Canada that's illegal. In New Zealand, it's legal,

Dlatego w Kanadzie to nielegalne, choć nie w Nowej Zelandii,

because the New Zealand farmers use this as a way of getting rid of rabbits,

bo tam w nocy farmerzy wybijają króliki,

because the rabbits compete with the sheep in New Zealand.

które wyjadają owcom pokarm.

So, the farmers go out at night

Dlatego farmerzy w nocy

with heavily armed jeeps, and shine the headlights,

wyjeżdżają uzbrojonymi dżipami, świecą reflektorami

and anything that doesn't look like a sheep, you shoot.

i strzelają do wszystkiego, co nie przypomina owcy.

(Laughter)

(Śmiech)

So I have proposed to apply the same trick

Uważam, że ten sam trik można wykorzystać

to looking for life in the universe.

w szukaniu życia w kosmosie.

That if these creatures who are living on cold surfaces --

Stworzenia zamieszkujące zimne powierzchnie,

either on Europa, or further out, anywhere where you can live

na Europie, albo jeszcze dalej,

on a cold surface -- those creatures must be provided with reflectors.

muszą posiadać zwierciadła.

In order to concentrate sunlight, they have to have lenses and mirrors --

Muszą mieć soczewki i lustra, by skupiać światło

in order to keep themselves warm.

i utrzymywać ciepło.

And then, when you shine sunlight at them,

A gdy skierujemy na nie światło,

the sunlight will be reflected back,

zostanie ono odbite,

just as it is in the eyes of an animal.

jak od oczu zwierzęcia.

So these creatures will be bright against the cold surroundings.

Będą odcinać się jasnością od zimnego tła.

And the further out you go in this, away from the Sun,

Im dalej od Słońca wykonamy eksperyment,

the more powerful this reflection will be. So actually,

tym jaśniejsze będzie odbite światło.

this method of hunting for life gets stronger and stronger

Więc ta metoda jest tym skuteczniejsza,

as you go further away,

im dalej od Słońca,

because the optical reflectors have to be more powerful so the reflected light

bo zwierciadła muszą tam być mocniejsze,

shines out even more in contrast against the dark background.

więc odbite światło jest silniejsze, na ciemniejszym tle.

So as you go further away from the Sun,

Im dalej od Słońca,

this becomes more and more powerful.

tym metoda ta staje się potężniejsza.

So, in fact, you can look for these creatures with telescopes from the Earth.

Dlatego możemy ich szukać ziemskim teleskopem.

Why aren't we doing it? Simply because nobody thought of it yet.

Dlaczego tego nie robimy? Bo nikt na to nie wpadł.

But I hope that we shall look, and with any --

Ale mam nadzieję, że będziemy szukać

we probably won't find anything,

i choć pewnie nic nie znajdziemy,

none of these speculations may have any basis in fact.

moje spekulacje nie są podparte faktami,

But still, it's a good chance. And of course, if it happens,

istnieje istotna szansa, a jeśli coś znajdziemy,

it will transform our view of life altogether.

zmieni się nasze rozumienie życia,

Because it means that -- the way life can live out there,

bo będzie to znaczyło, że ten rodzaj życia

it has enormous advantages as compared with living on a planet.

ma znaczną przewagę nad życiem na planecie.

It's extremely hard to move from one planet to another.

Podróże międzyplanetarne są ogromnie trudne.

We're having great difficulties at the moment

My sami mamy z nimi duże kłopoty.

and any creatures that live on a planet are pretty well stuck.

Mieszkańcy każdej planety są raczej uwiązani.

Especially if you breathe air,

Szczególnie, jeśli oddychają,

it's very hard to get from planet A to planet B,

bo trudno dostać się z planety A do B,

because there's no air in between. But if you breathe air --

skoro między nimi nie ma powietrza...

(Laughter)

(Śmiech)

-- you're dead --

...i umiera się.

(Laughter)

(Śmiech)

-- as soon as you're off the planet, unless you have a spaceship.

Chyba, że podróżujemy w jakimś pojeździe.

But if you live in a vacuum, if you live on the surface

Ale jeśli żyjesz w próżni, na powierzchni

of one of these objects, say, in the Kuiper Belt,

obiektów takich jak te w pasie Kuipera,

this -- an object like Pluto, or one of the

takich jak Pluton,

smaller objects in the neighborhood of Pluto,

albo jego mniejsze sąsiadki,

and you happened -- if you're living on the surface there,

jeśli mieszkasz na powierzchni

and you get knocked off the surface by a collision,

i wyrzuci cię z niej uderzenie,

then it doesn't change anything all that much.

niewiele to zmienia,

You still are on a piece of ice, you can still have sunlight

bo ciągle siedzisz na bryle lodu, masz światło

and you can still survive while you're traveling from one place to another.

i możesz przeżyć, podróżując gdzieś indziej.

And then if you run into another object, you can stay there

A jeśli wpadniesz na inny obiekt, możesz tam zostać

and colonize the other object. So life will spread, then,

i go skolonizować. Tak życie rozprzestrzenia się,

from one object to another. So if it exists at all in the Kuiper Belt,

więc jeśli istnieje gdzieś w pasie Kuipera,

it's likely to be very widespread. And you will have then

prawdopodobnie jest rozprzestrzenione,

a great competition amongst species -- Darwinian evolution --

co daje konkurencję gatunkową, ewolucję Darwinowską,

so there'll be a huge advantage to the species

a przewagę będzie miał gatunek,

which is able to jump from one place to another

który może przeskoczyć z miejsca na miejsce

without having to wait for a collision. And there'll be advantages

bez oczekiwania na zderzenie. Inna przewaga

for spreading out long, sort of kelp-like forest of vegetation.

płynie z szerokiego rozprzestrzenienia, jak wodorostowy las.

I call these creatures sunflowers.

Nazywam je słonecznikami.

They look like, maybe like sunflowers.

Mogą wyglądem przypominać słoneczniki,

They have to be all the time pointing toward the Sun,

muszą ciągle kierować się ku Słońcu.

and they will be able to spread out in space,

będą mogły rozprzestrzeniać się w kosmosie,

because gravity on these objects is weak.

bo grawitacja takich obiektów jest słaba.

So they can collect sunlight from a big area.

Dlatego mogą zbierać światło z dużego obszaru.

So they will, in fact, be quite easy for us to detect.

Więc łatwo będzie nam je wykryć,

So, I hope in the next 10 years, we'll find these creatures,

mam nadzieję, że w ciągu najbliższych 10 lat,

and then, of course, our whole view of life in the universe will change.

a wtedy zmieni się nasze rozumienie życia w kosmosie.

If we don't find them, then we can create them ourselves.

Jeśli ich nie znajdziemy, sami możemy je stworzyć.

(Laughter)

(Śmiech)

That's another wonderful opportunity that's opening.

To inna powstająca właśnie możliwość.

We can -- as soon as we have a little bit more understanding

Będziemy w stanie to zrobić,

of genetic engineering, one of the things you can do with your

jeśli zyskamy lepsze zrozumienie inżynierii genetycznej,

take-it-home, do-it-yourself genetic engineering kit --

co ułatwi zestaw "Genetyka: zrób to sam".

(Laughter) --

(Śmiech)

is to design a creature that can live on a cold satellite,

Zaprojektujemy coś, co przeżyje na zimnym satelicie,

a place like Europa, so we could colonize Europa with our own creatures.

jak Europa - i skolonizujemy go własnymi stworzeniami.

That would be a fun thing to do.

To byłoby fajne.

(Laughter)

(Śmiech)

In the long run, of course,

Oczywiście, takie przedsięwzięcie

it would also make it possible for us to move out there.

w końcu umożliwiłoby emigrację także ludziom.

What's going to happen in the end,

W końcu powstanie sytuacja,

it's not going to be just humans colonizing space,

w której to nie ludzie kolonizują wszechświat,

it's going to be life moving out from the Earth,

ale życie ziemskie rozprzestrzenia się,

moving it into its kingdom. And the kingdom of life,

wchodzi w kosmos, a królestwem życia

of course, is going to be the universe. And if life is already there,

stanie się wszechświat. A jeśli jest tam życie,

it makes it much more exciting, in the short run.

to bardziej ekscytujący wynik, na krótszą metę,

But in the long run, if there's no life there, we create it ourselves.

ale na dłuższą metę - jeśli go tam nie ma, my je stworzymy.

We transform the universe into something much more rich and beautiful

Przekształcimy kosmos w coś bogatszego i piękniejszego.

than it is today.

Przekształcimy kosmos w coś bogatszego i piękniejszego.

So again, we have a big and wonderful future to look forward.

I znowu możemy wyglądać wielkiej, cudownej przyszłości.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)