Amanda Bennett: We need a heroic narrative for death

Tłumaczenie: Paweł PJ Janeczek Korekta: Rysia Wand

So I'd like you to come back with me

Chciałabym, żebyście wrócili ze mną

just for a few minutes

na parę minut

to a dark night in China,

do ciemnej nocy w Chinach,

the night I met my husband.

nocy kiedy poznałam mojego męża.

It was a city so long ago that it was still called

Było to tak dawno temu,

że miasto nazywało się Pekin.

Peking.

So I went to a party.

Wybrałam się na przyjęcie.

I sat down next to a stout, middle-aged man

Usiadłam obok tęgiego pana w średnim wieku

with owl glasses and a bow tie,

z okrągłymi okularami i muszką.

and he turned out to be a Fulbright scholar,

Okazało się, że jest naukowcem z Fundacji Fulbrighta,

there in China specifically to study

studiującym w Chinach

Sino-Soviet relations.

chińsko-sowieckie stosunki międzynarodowe.

What a gift it was to the eager,

Jaki to dar dla gorliwej,

young foreign correspondent that I was then.

młodej korespondentki, jaką wtedy byłam.

I'd pump him for information,

Maglowałam go o informacje,

I'm mentally scribbling notes

w głowie notując historie,

for the stories I plan to write.

które zamierzam napisać.

I talk to him for hours.

Rozmawialiśmy godzinami.

Only months later,

Dopiero po wielu miesiącach

I discover who he really was.

dowiedziałam się, kim naprawdę był.

He was the China representative

Był przedstawicielem Chin

for the American Soybean Association.

w Amerykańskim Stowarzyszeniu Uprawy Soi.

"I don't understand. Soybeans?

"Nie rozumiem. Soja?

You told me you were a Fulbright scholar."

Przecież powiedziałeś, że jesteś naukowcem!".

"Well, how long would you have talked to me

"Jak długo byś ze mną rozmawiała,

if I told you we're in soybeans?"

gdybym powiedział, że pracuję w soi?"

(Laughter)

(Śmiech)

I said, "You jerk."

Powiedziałam: "Ty świnio".

Only jerk wasn't the word I used.

Tylko że użyłam innego słowa.

I said, "You could've gotten me fired."

"Mogłam stracić pracę!"

And he said, "Let's get married."

A on na to: "Pobierzmy się,

(Laughter)

(Śmiech)

"Travel the world and have lots of kids."

zwiedźmy świat i miejmy dużo dzieci".

So we did.

Tak się stało.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

And what an alive man Terence Bryan Foley

Jakim aktywnym człowiekiem okazał się

Terence Bryan Foley.

turned out to be.

He was a Chinese scholar

Był chińskim naukowcem,

who later, in his 60s,

który jako 60-latek,

got a Ph.D. in Chinese history.

obronił doktorat z chińskiej historii.

He spoke six languages,

Znał sześć języków,

he played 15 musical instruments,

grał na 15 instrumentach,

he was a licensed pilot,

był pilotem,

he had once been a San Francisco cable car operator,

kiedyś prowadził tramwaj w San Francisco.

he was an expert in swine nutrition,

Był specjalistą od żywienia świń i krów mlecznych,

dairy cattle, Dixieland jazz, film noir,

ekspertem jazzu Dixieland i czarno-białych filmów.

and we did travel the country, and the world,

Podróżowaliśmy także po kraju i świecie,

and we did have a lot of kids.

i założyliśmy liczną rodzinę.

We followed my job, and it seemed like

Podążaliśmy za moją pracą i wydawało się,

there was nothing that we couldn't do.

że możemy osiągnąć wszystko.

So when we found the cancer,

Kiedy odkryliśmy nowotwór,

it doesn't seem strange to us at all

nie wydało nam się dziwne,

that without saying a word to each other,

że bez słowa uwierzyliśmy,

we believed that,

if we were smart enough

że przy dostatecznej bystrości

and strong enough and brave enough,

sile, odwadze

and we worked hard enough,

i ciężkiej pracy

we could keep him from dying ever.

możemy uchronić go od śmierci.

And for years, it seemed like we were succeeding.

Przez lata, zdawało się, że wygrywamy.

The surgeon emerged from the surgery.

Chirurg wyszedł z sali operacyjnej.

What'd he say? He said what surgeons always say:

Powiedział to, co zawsze mówią:

"We got it all."

"Wycięliśmy cały".

Then there was a setback when the pathologists

Potem komplikacja, gdy patolog

looked at the kidney cancer closely.

przyjrzał się rakowi nerki bliżej.

It turned out to be a rare,

Okazało się, że jest to rzadki,

exceedingly aggressive type,

niezwykle złośliwy typ raka,

with a diagnosis that was almost universally fatal

z diagnozą pewnej śmierci

in several weeks at most.

w, co najwyżej, kilka tygodni.

And yet, he did not die.

Ale nie umarł.

Mysteriously, he lived on.

Zadziwiająco - żył.

He coached Little League for our son.

Był trenerem drużyny bejsbolowej naszego syna.

He built a playhouse for our daughter.

Zbudował domek na drzewie dla naszej córki.

And meanwhile, I'm burying myself in the Internet

Tymczasem, ja po uszy w internecie,

looking for specialists.

szukałam specjalistów,

I'm looking for a cure.

i lekarstwa.

So a year goes by

Minął rok

before the cancer, as cancers do,

zanim rak powrócił.

reappears,

I kolejny wyrok śmierci,

and with it comes another death sentence,

this time nine months.

tym razem 9 miesięcy.

So we try another treatment, aggressive, nasty.

Próbujemy kolejnej terapii,

agresywnej i okropniej.

It makes him so sick, he has to quit it,

Jest tak źle, że musi przerwać,

yet still he lives on.

jednak żyje dalej.

Then another year goes by.

Mija kolejny rok.

Two years go by.

Następne dwa.

More specialists.

Więcej specjalistów.

We take the kids to Italy.

Zabieramy dzieci do Włoch.

We take the kids to Australia.

Jedziemy do Australii.

And then more years pass,

Mijają kolejne lata,

and the cancer begins to grow.

a rak ponownie rośnie.

This time, there's new treatments on the horizon.

Jest możliwość nowych terapii.

They're exotic. They're experimental.

Brzmią nietuzinkowo, eksperymentalnie.

They're going to attack the cancer in new ways.

Chcą atakować raka w nowy sposób.

So he enters a clinical trial, and it works.

Próbuje nowej metody, która działa.

The cancer begins to shrink,

Nowotwór zanika,

and for the third time,

i po raz trzeci,

we've dodged death.

uniknęliśmy śmierci.

So now I ask you,

Zapytam więc was,

how do I feel

co ja czuję,

when the time finally comes

gdy czas wreszcie nadchodzi,

and there's another dark night,

kolejnej ciężkiej nocy,

sometime between midnight and 2 a.m.?

między 12 a 2 nad ranem.

This time it's on the intensive care ward

Tym razem na OIOM-ie,

when a twentysomething resident

gdzie 20-letni stażysta,

that I've never met before

którego pierwszy raz widzę,

tells me that Terence is dying,

mówi mi, że Terence umiera.

perhaps tonight.

Może tej nocy.

So what do I say when he says,

Jak reaguję, gdy słyszę:

"What do you want me to do?"

"Co robimy?".

There's another drug out there.

Jest kolejny lek na rynku.

It's newer. It's more powerful.

Nowszy, bardziej skuteczny.

He started it just two weeks ago.

Zaczął go brać dwa tygodnie temu.

Perhaps there's still hope ahead.

Może jest jeszcze jakaś nadzieja.

So what do I say?

Co odpowiadam?

I say, "Keep him alive if you can."

"Utrzymajcie go przy życiu".

And Terence died six days later.

A Terence umiera 6 dni później.

So we fought, we struggled, we triumphed.

Była walka, problemy i zwycięstwa.

It was an exhilarating fight,

Była to emocjonująca bitwa

and I'd repeat the fight today

i powtórzyłabym ją dzisiaj

without a moment's hesitation.

bez chwili wahania.

We fought together, we lived together.

Walczyliśmy i żyliśmy razem.

It turned what could have been

Mogłoby to być

seven of the grimmest years of our life

7 najbardziej ponurych lat,

into seven of the most glorious.

ale okazały się najwspanialsze.

It was also an expensive fight.

Była to także droga walka.

It was the kind of fight and the kind of choices

Taki wybór,

that everyone here agrees

jak pewnie się zgodzicie,

pump up the cost of end-of-life care,

podnosi koszty opieki nad umierającymi

and of healthcare for all of us.

i opieki zdrowotnej dla wszystkich.

And for me, for us,

Dla mnie osobiście,

we pushed the fight right over the edge,

dotarliśmy do granic.

and I never got the chance to say to him

Nie miałam okazji powiedzieć mu tego,

what I say to him now almost every day:

co powtarzam codziennie, kiedy już go nie ma:

"Hey, buddy, it was a hell of a ride."

"Hej kolego, była to kapitalna podróż".

We never got the chance to say goodbye.

Nie było nam dane się pożegnać.

We never thought it was the end.

Nigdy nie myśleliśmy, że to już koniec.

We always had hope.

Zawsze mieliśmy nadzieję.

So what do we make of all of this?

Jakie są wnioski?

Being a journalist, after Terence died,

Będąc dziennikarką, po śmierci Terence'a,

I wrote a book, "The Cost Of Hope."

napisałam książkę pt. "The Cost of Hope".

I wrote it because I wanted to know

Chciałam się dowiedzieć,

why I did what I did,

dlaczego postąpiłam tak, a nie inaczej.

why he did what he did,

dlaczego on tak postąpił

why everyone around us did what they did.

i wszyscy dookoła nas.

And what did I discover?

Co odkryłam?

Well, one of the things I discovered is that

Po pierwsze eksperci uważają,

experts think that one answer to

że odpowiedź tkwi w dokumencie,

what I did at the end was a piece of paper,

the advance directive,

deklaracji umierającego,

to help families get past the seemingly irrational choices.

która ma pomóc uniknąć pochopnych decyzji.

Yet I had that piece of paper.

Tak, miałam ten dokument.

We both did.

Obydwoje mieliśmy.

And they were readily available.

Był dostępny,

I had them right at hand.

na wyciągnięcie ręki.

Both of them said the same thing:

Obydwa dokumenty stwierdzały:

Do nothing if there is no further hope.

"Nie robić nic w razie braku nadziei".

I knew Terence's wishes

Wiedziałam o życzeniach Terence'a,

as clearly and as surely as I knew my own.

tak wyraziście jak o własnych.

Yet we never got to no further hope.

Jednak nie było momentu braku nadziei.

Even with that clear-cut paper in our hands,

Nawet z tymi wytycznymi na piśmie,

we just kept redefining hope.

ciągle wyznaczaliśmy nową nadzieję.

I believed I could keep him from dying,

Myślałam, że uchronię go przed śmiercią.

and I'd be embarrassed to say that if I hadn't seen

Może wstyd by mi było to przyznać,

so many people and have talked to so many people

ale wiele osób, z którymi rozmawiałam

who have felt exactly the same way.

czuło to samo co ja.

Right up until days before his death,

Tuż przed jego śmiercią

I felt strongly

czułam silnie, mocno

and powerfully, and, you might say, irrationally,

i prawdopodobnie irracjonalnie,

that I could keep him from dying ever.

że mogę uchronić go od śmierci.

Now, what do the experts call this?

Jak ten stan nazywają eksperci?

They say it's denial.

Mówią, że to mechanizm wyparcia.

It's a strong word, isn't it?

Mocne słowo, nieprawdaż?

Yet I will tell you that denial

Zaprzeczenie jednak

isn't even close to a strong enough word

nawet w małym procencie nie opisuje tego,

to describe what those of us

przez co przechodzą ludzie,

facing the death of our loved ones go through.

którzy muszą stawić czoła śmierci bliskich.

And I hear the medical professionals say,

A doradcy medyczni powiedzą:

"Well, we'd like to do such-and-such,

"Chcemy zrobić to i tamto,

but the family's in denial.

ale rodzina nie przyjmuje do wiadomości.

The family won't listen to reason.

Rodzina nie słucha faktów.

They're in denial.

Zaparli się.

How can they insist on this treatment at the end?

Pacjent umiera, a oni chcą leczyć!

It's so clear, yet they're in denial."

Fakty są jasne, ale się uparli".

Now, I think this maybe isn't

Moim zdaniem, to nie jest

a very useful way of thinking.

użyteczny tok myślenia.

It's not just families either.

Nie tylko rodzin,

The medical professionals too,

specjalistów też.

you out there, you're in denial too.

Wy też żyjecie w zaprzeczeniu.

You want to help. You want to fix.

Chcecie pomóc, naprawić,

You want to do.

zrobić.

You've succeeded in everything you've done,

Odnosicie sukces we wszystkim,

and having a patient die,

a umierający pacjent

well, that must feel like failure.

musi wydawać się porażką.

I saw it firsthand.

Widziałam to z pierwszej ręki.

Just days before Terence died,

Parę dni przed śmiercią Terence'a,

his oncologist said,

jego onkolog powiedział:

"Tell Terence that better days are just ahead."

"Powiedz mężowi, że lepsze dni są przed nim".

Days before he died.

Kilka dni przed śmiercią.

Yet Ira Byock,

Jednak Ira Byock,

the director of palliative medicine at Dartmouth

dyrektor medycyny paliatywnej w Dartmouth

said, "You know, the best doctor in the world

powiedział: "Najlepszemu lekarzowi świata

has never succeeded in making anyone immortal."

nie udało się dać życia wiecznego pacjentom".

So what the experts call "denial," I call "hope,"

To, co eksperci nazywają zaprzeczeniem,

dla mnie jest nadzieją.

and I'd like to borrow a phrase

Chciałbym zapożyczyć zwrot

from my friends in software design.

od kolegów programistów.

You just redefine denial and hope,

Trzeba wymienić zaprzeczenie na nadzieję,

and it becomes a feature of being human.

a stanie się elementem człowieczeństwa.

It's not a bug.

To nie wirus komputerowy.

It's a feature.

To element programu.

(Laughter)

(Śmiech)

So we need to think more constructively

Musimy myśleć bardziej konstruktywnie,

about this very common, very profound

o tej wspólnej, dogłębnej

and very powerful human emotion.

i potężnej ludzkiej emocji.

It's part of the human condition,

Jest częścią bycia człowiekiem,

and yet our system and our thinking

a nasz system myślenia

isn't built to accommodate it.

nie umie się dostosować.

So Terence told me a story on that long-ago night,

Terence opowiedział mi bajeczkę

tamtej odległej nocy,

and I believed it.

w którą uwierzyłam.

Maybe I wanted to believe it.

Może chciałam uwierzyć.

And during Terence's illness, I, we,

Podczas choroby męża

oboje chcieliśmy wierzyć w historię

we wanted to believe the story

of our fight together too.

naszej wspólnej walki.

Giving up the fight -- for that's how it felt,

Kapitulacja, bo tak to odbieraliśmy,

it felt like giving up --

oznaczała rezygnację nie tylko z życia,

meant giving up not only his life

but also our story,

ale z naszej historii,

our story of us as fighters,

niepokonanych bojowników,

the story of us as invincible,

and for the doctors, the story of themselves

a dla lekarzy

as healers.

ich historię uzdrowicieli.

So what do we need?

Czego więc potrzeba?

Maybe we don't need a new piece of paper.

Może nie potrzebny jest żaden dokument.

Maybe we need a new story,

Może potrzebna jest nowa historia,

not a story about giving up the fight

nie ta o kapitulacji

or of hopelessness,

albo braku nadziei,

but rather a story of victory and triumph,

ale raczej o zwycięstwie,

of a valiant battle and, eventually,

o śmiałej bitwie i w końcu

a graceful retreat,

o pełnym gracji odwrocie.

a story that acknowledges

Historia, która potwierdza,

that not even the greatest general defeats every foe,

że nawet najlepszy generał

nie pokona wszystkich wrogów,

that no doctor has ever succeeded

że żadnemu lekarzowi nie udało się

in making anyone immortal,

dać życia wiecznego,

and that no wife, no matter how hard she tried,

i że żona, która mocno próbuje,

has ever stopped even the bravest,

nie uchroni najodważniejszego,

wittiest and most maddeningly lovable husband

najzabawniejszego i najukochańszego męża

from dying when it was his time to go.

od śmierci, kiedy nadejdzie czas.

People did mention hospice,

Ludzie wspomnieli o hospicjum,

but I wouldn't listen.

ale nie słuchałam.

Hospice was for people who were dying,

Hospicjum to miejsce dla umierających.

and Terence wasn't dying.

Terence nie umierał.

As a result, he spent just four days in hospice,

W rezultacie spędził 4 dni w hospicjum,

which I'm sure, as you all know,

jak zapewne wiecie,

is a pretty typical outcome,

jest naturalną koleją rzeczy.

and we never said goodbye

Nigdy się nie pożegnaliśmy,

because we were unprepared for the end.

gdyż nie spodziewaliśmy się końca.

We have a noble path to curing the disease,

Mamy szlachetne podejście do leczenia,

patients and doctors alike,

tak pacjenci, jak i lekarze,

but there doesn't seem to be

ale chyba brakuje

a noble path to dying.

w szlachetnego umierania.

Dying is seen as failing,

Umieranie uchodzi za porażkę.

and we had a heroic narrative

Snuliśmy heroiczną opowieść o walce,

for fighting together,

a zabrakło nam heroicznej historii odpuszczania.

but we didn't have a heroic narrative for letting go.

So maybe we need a narrative

Może więc potrzebne jest opowiadanie,

for acknowledging the end, and for saying goodbye,

gdzie uwzględniamy śmierć i pożegnanie.

and maybe our new story will be

Nowa historia może być

about a hero's fight, and a hero's goodbye.

o heroicznej walce i pożegnaniu bohaterów.

Terence loved poetry,

Terence uwielbiał poezję.

and the Greek poet Constantine Cavafy

Grecki poeta Konstandinos Kawafis

is one of my favorite poets.

jest jednym z moich ulubionych.

So I'll give you a couple lines from him.

Chciałabym przytoczyć parę wersów.

This is a poem about Mark Antony.

Wiersz o Marku Antoniuszu.

You know Mark Antony, the conquering hero,

Znacie Antoniusza, wojowniczego bohatera,

Cleopatra's guy?

kochanka Kleopatry?

Actually, one of Cleopatra's guys.

No, jednego z kochanków.

And he's been a pretty good general.

Był niezłym generałem.

He's won all the fights,

Wygrał wszystkie walki,

he's eluded all the people that are out to get him,

wywinął się wszystkim wrogom,

and yet this time, finally,

ale tym razem,

he's come to the city of Alexandria

gdy powrócił do Aleksandrii,

and realized he's lost.

zdał sobie sprawę, że przegrał.

The people are leaving. They're playing instruments.

Ludzie opuszczają i grają na instrumentach.

They're singing.

Śpiewają.

And suddenly he knows he's been defeated.

Nagle zdaje sobie sprawę, że przegrał.

And he suddenly knows

Wie, że bogowie go opuścili

he's been deserted by the gods,

i czas się pożegnać.

and it's time to let go.

And the poet tells him what to do.

A poeta mówi mu, co ma robić.

He tells him how to say a noble goodbye,

Mówi, jak pożegnać się z godnością,

a goodbye that's fit for a hero.

która przystoi bohaterowi.

"As if long-prepared,

"Jakby przygotowany,

as if courageous,

odważny,

as it becomes you

że to ty,

who were worthy of such a city,

który był godny takiego miasta.

approach the window with a firm step,

Zbliż się do okna pewnym krokiem,

and with emotion,

i z uczuciem,

but not with the entreaties

ale bez lamentu,

or the complaints of a coward,

czy też żalu tchórza,

as a last enjoyment,

rozkoszuj się pod koniec,

listen to the sounds,

dźwiękami muzyki,

the exquisite instruments of the musical troops,

wyśmienitymi grajkami,

and bid her farewell,

i pożegnaj Aleksandrię,

the Alexandria you are losing."

którą tracisz".

That's a goodbye for a man who was larger than life,

To pożegnanie godne człowieka większego niż życie.

a goodbye for a man

Pożegnanie dla mężczyzny,

for whom anything,

dla którego nic,

well, almost anything,

prawie nic,

was possible,

nie było niemożliwe.

a goodbye for a man who kept hope alive.

Człowieka, który zachował nadzieję.

And isn't that what we're missing?

Może tego nam brakuje?

How can we learn that people's decisions

Jak możemy się nauczyć,

about their loved ones

że decyzje podejmowane o bliskich

are often based strongly, powerfully,

są w bardzo potężny i irracjonalny sposób

many times irrationally,

on the slimmest of hopes?

oparte na cienkiej nici nadziei?

The overwhelming presence of hope

Wszechobecne poczucie nadziei

isn't denial.

nie jest zaprzeczeniem.

It's part of our DNA as humans,

To część naszego DNA jako istot ludzkich

and maybe it's time our healthcare system --

i może czas aby służba zdrowia,

doctors, patients, insurance companies, us,

doktorzy, pacjenci, ubezpieczalnie,

started accounting for the power of that hope.

zaczęli dostrzegać siłę nadziei.

Hope isn't a bug.

Nadzieja to nie wirus komputerowy.

It's a feature.

To element programu.

Thank you.

Dziękuję

(Applause)

(Brawa)